|
Nókis filialí Kampyuter injinering fakulteti
|
| bet | 5/7 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 107,18 Kb. | | #242090 |
Bog'liq Jalgas Tekst akademik word2.8. Suwretleytuǵın tekstler.
Bunday tekst tıńlawshına belgisiz bolǵan qandayda bir kisi, jay, haywanot hám ósimlikler dúńyası álemine tiyisli janzat yamasa qanday da zat -buyım hám de waqıya -hádiyseni tolıq suwretlab beriw maqsetinde dúzilgenboladı. Suwretleytuǵın tekstte de monologik sóylew kórinisi etakchilik etedi. Partonimik suwret bunday teksttiń eń xarakterli ózgesheligi esaplanadı, yaǵnıy suwretlenip atırǵan ob'ekttiń daslep,baslanǵısh ózgesheligi tilge alınadı. Keyin oǵan baylanıslı ayrıqshalıqlar hám bólimlerden sóz júritiledi.
Talqılaw formasındaǵı tekstler jaqsılıq hám jamanlıq, miynet sevarlik hám qosjaqpaslıq,hadallıq hám mut xo'rlik, tuwrılıq hám qıysıqlıq, jaqsı sóz hám jaman sóz, doslıq hám dushpanlıq,
batırlıq hám qo'qoqlik, ádep hám odobsizlik, qadr- qımbat hám qadrsizlik, taqat-qánaat hám shıdamsızlıq sıyaqlı temalarda bolıwı múmkin. Ásirese xalıq naqılların talqılaw tekstiniń teması etip tańlaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Kórkem usılda jazılǵan tekstlerdiń ayriqsha qásiyetleri olarda suwretleytuǵinlik hám tásirliliktiń kúshliligi bolıp tabıladı. Oqıwshı kórkem tekst jaratıwda tábiyaat hám ishtimoiy bolmısqa salıstırǵanda erkin munasábette boladı : onıń mánisin ashıw ushın hár túrli leksik birlikler (kóp mánisli sózler, mánisles hám qarama- qarsı mánisli sózler), suwretleytuǵın ańlatpa hám frazeologik birikpeler, kórkem ádebiyatqa baylanıslı tildiń suwretleytuǵın quralları :uqsatıw, mubolog'a, kishreytiriw, janlandırıw sıyaqlı -lardan óz múmkinshilikoyatiga qaray biymálel goydalana aladı. Kórkem tekst oqıwshılarda kórkem didni qáliplestiriwdiń tiykarǵı quralları bolıp tabıladı. Oqıwshı bunday tekstler arqalı gózzallıq hám nafosat álemine kiredi, óz quwanıshı hám uwayımları menen bólesedi, ardaqlı qaharmanlarına ergashadi.
3. Tekstler haqqında maǵlıwmat
Filolog I. Elshiovning pikrine qaraǵanda, gapdan úlken birlik quramalı sintaktik pútinlik bolıp, ol pikiran hám sintaktik tárepten óz-ara baylanıslı bolǵan gápler birlespesinen ibarat.
Tekst sóylewiy process jemisi bolıp, pıtken, jazba formada ámeldegi bolǵan, kórkem ádebiyatqa baylanıslı qáliplesken, supersintaktik pútinliklerden tashkil tapqan, leksik-grammatik, logikalıq, stilistik tárepten qáliplesken, anıq maqsetke jóneltirilganligi menen belgilenedi. Hár qanday tekst málim bir mazmunni tasıw ushın xızmet etedi, óz ózgeshelikine kóre túrli informaciyalardı etkazadi. Tekst sóylew korinishi bolıp, wazıypası tárepinen túwel sóylewiy pútinlik bolıp tabıladı. Hár bir tekst quramalı tuzulish hám mazmun mazmunına iye bolıp, ol awızsha hám jazba dóretiwshilik úlgisi esaplanadı.
Teksttiń ámeliyatı hám maqseti temaǵa baylanıslı bolıp, avtor yamasa avtordıń maqsetine qaray dóretiwshilik, sıpatlama beriw, suwret qılıw yamasa basqa maqsetlerge jóneltirilgen bolıwı múmkin.
Tekstler hár qanday túrdegi maǵlıwmatlardı óz ishine aladı : olar ilimiy, dóretiwshilik, hádiyse, maqalalar, gúrrińler, hám basqalar bolıwı múmkin. Tekst, ádetde, ruwxıy, estetik hám basqa ózgeriwshen táreplerge ıyelewi múmkin. Teksttiń dúzilisi hám forması temaǵa qaray ózgeredi: onı dáslepki bólegi, basqalar menen tiyisli bolǵan maqseti, teması, teksttiń ayriqsha usılı hám basqalar menen tiyisli bolǵan dúzılıw hám qollanıw.
Bunnan tısqarı, tekst maǵlıwmatlar alıw ushın zárúrli bir qural bolıp tabıladı. Tekst, jańa bilimler alıw, ruwxıy, social hám professional rawajlanıwımızǵa alıp keledi. Ol tekst, óz oy-órislerimizni hám ózgerislerimizni ańlatıw, basqalardıń pikirlerin túsiniw hám shaqırıq qılıw ushın da zárúrli bolıp tabıladı.
Filolog ilimpazlardan E. Semserev tekstke tómendegishe tariyp beredi: Tekst hámme elementleri menen óz-ara tıǵız baylanısda bolǵan hám avtor kózqarasınan málim bir maqsetke jóneltirilgen nominativ-estetik informaciyanı ańlatiwshı quramalı struktura bolıp tabıladı. Filolog I. Elshiovning pikrine qaraǵanda, gapdan úlken birlik quramalı sintaktik pútinlik bolıp, ol pikiran hám sintaktik tárepten óz-ara baylanıslı bolǵan gápler birlespesinen ibarat.
Telegramma, málimleme, arza, isenim xati, túsindiriw xati, waqıtlı baspasózde shıǵıs daǵaza hám kishi xabarlar kishi kólem degi tekstler esaplanadi. Orta kólem degi tekstlerge gúrriń, qıssa, qosıq, dástan, poemalar kiredi. Úlken kólemli tekstlerge povest, roman, dramatic dóretpeler, trilogiyalar kiredi.
Tekstler jazılıw usılları ózgeriwshenlik korsatishi múmkin, sebebi olar túrli maqsetler ushın jazıladı hám túrli sırtqı kórinislerde boladı. Biraq, ulıwma túrde, tekstler tómendegi tártipte jazıladı :
|
| |
