3-Bosqich
Yakuniy
10 daqiqa
Mashg‘ulot yakuni
Yakuniy bosqicha o‘quvchilarga berilgan
topshiriqlarni qabul qilib olish va
kamchiliklari bo‘lgan o‘quvchilarga
amaliy yordam berish va baholarni e’lon
qilish.
Amaliy qilingan ishlarni kelgusi
faoliyatidagi o‘rni va ishlatilishi bilan
tanishtirish.
Kelgusi mashg‘ulot mavzusi, Uyga vazifa
O‘quvchilarni baxolari bilan
tanishtirish.
Toshiqirni yozib olish.
Foydalangan adabiyot
Mavzu:
Axborotlarni injener-texnik himoyalash.
Reja:
1.Injener-texnik himoyalash
2.
Funksional vazifasi bo‘yicha injener-texnik himoya vositalari
3.
Funksional
vazifasi
bo‘yicha
injener-texnik
himoya
vositalarini
Injener-texnik
himoyaning
tasnifi
–
bu
konfedensial
ma’lumotlarni
himoyalashga
qaratilgan
maxsus
idoralar,
texnik
vositalar
va
tadbirlar
majmuidir. Maqsad, vazifa, himoya obektlari va o‘tkaziladigan tadbirlarning
turlichaligi ko‘rinish, yo‘nalganlik va boshqa tavsiflar bo‘yicha vositalarning
sinflanish tizimini qarab chiqishni taqozo etadi.
Masalan,
himoyaning
injener-texnik
vositalarini
ta’sir
qilish
obektlari
bo‘yicha
qarash
mumkin.
Shu
ma’noda
ular
insonlarni,
moddiy
boyliklarni,
moliyani,
ma’lumotlarni
himoyalash
uchun
qo‘lla
nilishi
mumkin. Quyidagi rasmda injener-texnik himoyaning taxminiy sinflanish tuzilishi
keltirilgan
:
Klassifikatsiya
tavsiflarining
turlichaligi
injener-texnik
vositalarni
ta’sir obekti, tadbir tavsifi,
amalga
oshirish usuli,
egallash
masshtabi,
yovuz
niyatlilar
vositalarining
sinfi
bo‘yicha
qarash
imkonini
beradi.
Ularga
qarshi
faoliyatni
xavfsizlik
xizmati
ko‘rsatadi.
Funksional
vazifasi
bo‘yicha
injener-texnik
himoya
vositalarini
guruhlarga ajratish mumkin
:
–
fizik vositalar
. Ular himoya obektlariga va konfedensial ma’lumotli
moddiy
tashuvchilarga
yovuz
niyatlilarni
kirishiga
(yoki
foydalanishiga)
to‘sqinlik
qiladigan
turli
vosita
va
inshoatlardan
tashkil
topadi
va
xodimlarga,
moddiy
boyliklarga,
moliya
hamda
axborotlarga
noqonuniy
ta’sir
qilishdan
himoyalashni
amalga
oshiradi;
–
apparat
vositalari
.
Bunga
axborotlarni
himoya
qilish
uchun
ishlatiladigan
asboblar,
jihozlar,
uskunalar
va
boshqa
texnik
vositalar
kiradi. Tashkilotlarning ish faoliyatida juda ko‘p qurilmalar, telefon apparatlaridan
tortib
avtomatlashtirilgan
tizimlargacha
ishlatiladi.
Apparat
vositalarining
asosiy
vazifasi
–
ishlab
chiqarish
faoliyatidagi
texnik
vositalar orqali ma’lumotlarning oshkora bo‘lishi, chiqib ketishi va ularga
ruxsatsiz
kirishdan
qat’iy
himoya
qilishdir;
–
dasturiy vositalar
. Ular maxsus dasturlardan, dasturiy komplekslardan va turli
maqsadlarga yo‘naltirilgan axborot tizimlaridagi va ma’lumotlarni qayta ishlash
vositalaridagi himoya tizimlaridan iborat;
–
kriptografik
vositalar
– bu ma’lumotlarni himoyalashning maxsus
matematik va algoritmik vositalaridir. Ma’lumotlar tizim va aloqa tarmog‘i
orqali uzatilishida, kompyuterda saqlanishida va qayta ishlanishida turli
shifrlash
usullardan
foydalaniladi.
Himoyaning
apparat
vositalari
va
usullari
keng
tarqalgan.
Biroq,
ular
yetarlicha
o‘zgaruvchanlikka
ega
bo‘lmaganligi
sababli
himoyalangan
ishlash
prinsiplarining
oshkora
bo‘lishi
ulardan
ko‘pincha
kelajakda
foydalanishni yo‘qqa chiqaradi. Himoyaning dasturiy vositalari va usullari ishonchli
bo‘lib, ularning kafolatli ishlatilishi apparat vositalarga nisbatan ancha keng.
Kriptografik
usul
muhim
ahamiyatga
ega
bo‘lib,
ma’lumotlar
himoyasini
uzoq
vaqtga
saqlashni
ta’minlaydigan
vosita
hisoblanadi.
Ma’lumotlarni
himoyalash
vositalarining
bunday
taqsimlash
shartli
hisoblanib,
amaliyotda
ular
ko‘pincha:
bir-birini
to‘ldiradi,
kompleks
(ma’lumotlarni berkitish algoritmlaridan keng foydalanuvchi apparatdasturiy modul)
shaklda namoyon bo‘ladi.
Himoya tizimini ishlab chiqish bosqichlari.
Birinchi
bosqichda
(himoya
obektini
tahlili)
nimani
himoya
qilish
aniqlanadi:
himoyalash
kerak
bo‘lgan
ma’lumotni
aniqlash;
himoyalanadigan
ma’lumotning
muhim
elementlarni
ajratish;
himoyalanadigan
ma’lumot
muhim
elementining
yashash
muddatini
aniqlash (raqobatchi tomonidan qo‘lga kiritilgan ma’lumotni ochish uchun
vaqt);
himoyalanayotgan
ma’lumotlarni
tavsifini
aks
ettiruvchi
kalit
elementlarni (indikatorlarni) aniqlash; korxonaning faoliyat zonasi (ishlab
chiqarish
–
texnologik
jarayonlari,
ishlab
chiqarishning
moddiy-texnik
ta’minoti tizimi, boshqaruv bo‘linmalari) bo‘yicha indikatorlarini klassifikatsiyalash.
Ikkinchi
bosqich
xavfni
aniqlashdan
iborat:
himoyalanadigan
ma’lumot
bilan kim qiziqishi mumkinligi aniqlanadi; raqobatdoshlarning ma’lumotni
olish uchun foydalanadigan usullari baholanadi; ma’lumot chiqishi mumkin
bo‘lgan kanallar aniqlanadi; raqobatdosh yoki ixtiyoriy buzg‘unchilarning harakatini
chegaralash
bo‘yicha
tadbirlar
tizimi
ishlab
chiqiladi.
Uchinchi bosqichda
qabul qilingan va doimiy ishlatiladigan xavfsizlikni
ta’minlash
tizimining
samaradorligini
tahlil
qilish
(hujjatlarning
fizik
xavfsizligi,
xodimlarning
ishonchliligi,
konfedensial
ma’lumot
yuboriladigan aloqa kanalining xavfsizligi va boshqalar) amalga oshiriladi.
Himoya
obekti
va
ma’lumot
chiqib
ketish
texnik
kanalini
modellashtirish
asoslari.
Zarar
keltiruvchi
ko‘p
sonli
manbalarni,
obektlarni
va
ta’sirlarni
tahlil
qilish
uchun
modellashtirish
usullaridan
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Chunki bunda real holatlarni «o‘rnini
bosuvchi»
modellardan foydalaniladi. Model originalga nisbatan sodda
hisoblanadi. Shu bilan birga, real holatni, uning murakkab tomonlarini
hisobga olgan holda tasvirlash uchun yetarlicha umumiy bo‘lishi kerak.
Axborot
xavfsizligi
konseptual
modelining
tashkil
etuvchilari
quyidagilar bo‘lishi mumkin: xavf-xatar obektlari; xavf-xatarlar; xavfxatarlar manbai;
yovuz niyatlilar tomonidan bo‘ladigan xavf-xatarlarning maqsadi; ma’lumotlar
manbai; konfedensial ma’lumotlarni qonunga xilof ravishda egallash usullari (kirish
usullari); ma’lumotlarni himoyalash yo‘llari; ma’lumotlarni himoyalash usullari;
ma’lumotlarni
himoyalash
vositalari. Hozirgi kunda barcha tashkilotlarda ma’lumotlarni himoyalash dolzarb
vazifalardan
biriga
aylangan.
Bu
esa
o‘z
navbatida
ma’lumotlar
xavfsizligini
fizik
sathda
ham
ta’minlash
zaruratini
keltirib
chiqaradi.
Ma’lumotlarni
himoyalashning
texnik
vositalariga,
himoya
obektiga
borish
yo‘liga
to‘siqlarni
hosil
qilishga
mo‘ljallangan,
ma’lumotlarni
himoyalashni
mustaqil
yoki
boshqa
vositalar
bilan
kompleksda
amalga
oshiruvchi
mexanik,
elektromexanik,
elektron-mexanik,
optik,
akustik,
lazer, radio, radiolokatsion va boshqa qurilmalar hamda tizim va binolar
kiradi.Ma’lumotlarni
himoyalash
muammosi
paydo
bo‘lganga
qadar
himoyaning fizik vositalari mavjud edi. Ular bank, do‘kon, muzey va shu
kabilarni anchadan beri ma’lum bo‘lgan qo‘riqlash vositalaridan deyarli
farq
qilmaydi.
Ma’lumotlar
saqlanadigan
va
ularga
ishlov
beriladigan
obektlarni
va
ma’lumotlarning
o‘zini himoyalash uchun murakkab va
takomillashgan usullaridan foydalaniladi.
Nazorat savollari
:
1. Injener-texnik himoya tushunchasi nimani bildiradi?
2. Funksional vazifasi bo‘yicha injener-texnik himoya vositalari qanday
guruhlarga ajratiladi?
3. Himoya tizimini ishlab chiqish bosqichlari nimalardan iborat?
4. Fizik himoya vositalarining asosiy vazifalariga nimalar kiradi?
5. Obekt xavfsizligini ta’minlash tizimlari nimalardan iborat?
Nazariy o‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi.
Mavzu:
Tashkiliy himoya tushunchalar.
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O‘quv soati 2 soat
O‘quvchilar soni: ______
O‘quv mashg‘ulotning shakli va
turi:
Nazariy
O‘quv mashg‘ulotning rejasi
tuzilishi.
1.Axborotni muhofaza qilishning
apparat-dasturiy vositalari
2.Axborotlarni muhofaza qilishning
yordamchi dasturiy vositalariga
O‘quv mashg‘uloti maqsadi:
O‘quv mavzusi bo‘yicha tushunchalarni shakllantirish. Ta’lim va tarbiyaning
mujassligi, o‘q’uv mavzulari bo‘yicha yoriqnoma berish, o‘quvchilarni
ma’naviyatli inson qilib tarbiyalash.
Pedagogik vazifalar:
O‘quvchilarda yangi mavzu bo‘yicha
tushunchalarni shakillantirish.
Tashkiliy himoya tushunchalar
o‘rgatish.
O‘quv mashg‘ulotlari bo‘yicha
yo‘riqnoma berish.
O‘quvchilarning baxolash tartibi.
O‘quv faoliyati natijalari:
1.Dars davomida o‘rganganlarini
izoxlaydilar.
2.O‘tilgan mavzuni tushuntirib
beradilar
3. O‘tilgan mavzu yuzasidan
tushganlarini hayot bilan bog‘lab va
izoxlab beradilar
O‘qitish metodlari
Axborotli kichik ma’ruza, namoyish,
suhbat, savol javob, amaliy
topshiriqlarni bajarilishi.
O‘qitish vositalri
O‘A axborot xavfsizligi fanidan
ma’ruza matn. Tarqatma materiallar,
kompyuter, slaydlar, proektor.
O‘qitish faoliyatini tashkil etish
shakillari
Jamoa va guruhlarda ishlash, Yakka
tartibda va juftlashib ishlash.
O‘qitish sharoiti
Maxsus texnik vositalar bilan
jihozlangan o‘quv fan xonasi.
Qayta a’loqaning usul va vositalari
Savol- javob, og‘zaki nazorat, tezkor
so‘rov test, bajarilgan o‘quv
topshiriqlarni baholash
O‘quv mashg‘ulotning texnoloigik xaritasi
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
|
