O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o

kompyuter 
vositalarining 
dasturiy 
ta’minoti 
tarkibiga 
kiritilgan 
maxsus 
dasturlar tushuniladi. 
Axborotlarni 
muhofaza 
qilishning 
asosiy 
dasturiy 
vositalariga 
quyidagilarni kiritish mumkin
: 
– 
kompyuter 
tizimlarida 
foydalanuvchilarni 
identifikatsiyalovchi 
va 
autentifikatsiyalovchi dasturlar; 
– 
kompyuter 
tizimlari 
resurslaridan 
foydalanuvchilarning 
huquqlarini 
cheklovchi dasturlar; 
– axborotlarni shifrlovchi dasturlar; 
– 
axborot 
resurslarini 
(tizimli 
va 
amaliy 
dasturiy 
ta’minotni, 
ma’lumotlar 
bazalarini, 
ta’limning 
kompyuter 
tizimlarini 
va 
hokazo) 
noqonuniy 
o‘zgartirishlardan, 
foydalanishlardan 
va 
ko‘paytirishlardan 
himoyalovchi dasturlar. 
Kompyuter tizimlarida axborot xavfsizligini ta’minlashga taalluqli ma’noda 
identifikatsiyalash atamasi kompyuter tizimlari subektining 
unikal nomini bir qiymatli tanib olishni bildiradi. Autentifikatsiyalash esa 
taqdim 
etilgan 
nomni 
ushbu 
subektga 
mosligini 
tasdiqlashni 
anglatadi 
(subektning aslligini tasdiqlash). 
Axborotlarni 
muhofaza 
qilishning 
yordamchi 
dasturiy 
vositalariga
misol qilib quyidagilarni keltirish mumkin: 
– qoldiq axborotlarni (tezkor xotira blokidagi, vaqtinchalik fayllardagi 
va hokazo) yo‘q qiluvchi dasturlar; 
– 
kompyuter 
tizimlarining 
xavfsizligi 
tizimiga 
bog‘liq 
bo‘lgan 
turli 
voqea va hodisalarni tiklash hamda shunday voqea va hodisalar ro‘y 
berganini 
isbotlash 
uchun 
foydalaniladigan 
audit 
dasturlari 
(qayd 
qilish 
jurnallarini yuritish); 
– 
qoidabuzar 
bilan 
ishlashni 
imitatsiyalovchi 
dasturlar 
(qoidabuzarni 
go‘yoki yopiq axborotlarni olgan deb chalg‘itish);
– 
kompyuter 
tizimlarining 
himoyalanganligini 
sinovdan 
o‘tkazuvchi 
nazorat dasturlar va boshqalar. 
Axborotlarni 
muhofaza 
qilishning 
dasturiy 
vositalarining 
afzalliklariga 
quyidagilar kiradi: 
– ko‘paytirishning osonligi; 
– 
moslanuvchanlik 
(turli 
sharoitlarda 
qo‘llaniladigan 
muayyan 
kompyuter 
tizimlarini, 
axborot 
xavfsizligiga 
tahdidning 
o‘ziga xosligini 
hisobga olib, sozlash imkoniyati); 
– qo‘llashning qulayligi
– bir xil dasturlar, masalan shifrlovchi dasturlar 
«shaffof» 
(foydalanuvchiga 
ko‘rinmaydigan) rejimda ishlaydi,boshqalari foydalanuvchidan hech qanday 
qo‘shimcha 
yangi 
(boshqa 
dasturlari bilan taqqoslaganda) ko‘nikmalar talab qilmaydi;
– ularni axborot xavfsizligiga yangi tahdidlar hisobini yuritish uchun 
o‘zgartirishlar kiritish yo‘li bilan takomillashuvining amaldagi chekchegarasiz 
imkoniyatlari mavjudligi. 
 

Axborotlarni 
muhofaza 
qilishning 
dasturiy 
vositalarining 
kamchiliklariga quyidagilar kiradi: 
– 
himoyalovchi 
dasturlarning 
faoliyati 
kompyuter 
tizimlari 
resurslaridan 
foydalanish 
hisobiga 
bo‘lgani 
uchun 
bu 
tizimlar 
samaradorligining susayishi; 
– juda past unumdorlik (xuddi shunday vazifani bajarayotgan apparat 
vositalar 
bilan 
taqqoslaganda, 
masalan 
shifrlovchi 
qurilma); 
– 
axborotlarni 
himoyalovchi 
ko‘pgina 
dasturiy 
vositalarning 
kompyuter 
dasturiy 
ta’minotiga 
bevosita 
o‘rnatilmagani 
(quyidagi 
rasmlar), 
bu 
holat 
qoidabuzarning 
ushbu 
dasturlarni 
chetlab 
o‘tishiga 
prinsipial imkoniyatlar yaratadi; 
kompyuter 
tizimlaridan 
foydalanish 
jarayonida 
axborotlarni 
himoyalashning 
dasturiy 
vositalarini 
qasddan 
o‘zgartirish 
imkoniyati. 
Kompyuter 
tizimlaridan 
foydalanish 
huquqini 
cheklashning 
usul 
va 
vositalari
. 
Axborot xavfsizligini ta’minlashning asosiy konsepsiyasini turli aloqa va 
xavfsizlikni ta’minlash nimtizimlari, umumiy texnik vositalar, aloqa kanallari, dasturiy 
ta’minot va ma’lumotlar bazalariga ega yagona tizimga integrasiyasiga asoslangan 
kompleks yondashuv tashkil etadi. 
Kompleks xavfsizlik
– vujudga kelishi mumkin bo‘lgan barcha turdagi 
tahdidlar 
(noqonuniy 
foydalanish, 
ma’lumotlarni 
tutib 
olish, 
terrorizm, 
yong‘in, tabiiy ofatlar va hokazolar)ni majburiy hisobga olib, zamon va 
makon 
(faoliyatning 
barcha 
texnologik 
sikllari) 
bo‘yicha 
xavfsizlikni 
ta’minlashning 
majburiy 
bo‘lgan 
uzluksiz 
jarayonini 
nazarda 
tutadi. 
Kompleks 
yondashuv 
qanday 
shaklda 
qo‘llanilishidan 
qat’iy 
nazar, 
u 
murakkab 
va 
turli 
yo‘nalishdagi 
xususiy 
masalalarni, 
ularning 
o‘zaro 
chambarchas 
bog‘liqlikdagi 
yechimi 
bilan 
hal 
etiladi. 
Bunday 
masalalarning 
eng 
dolzarblari 
bo‘lib, 
axborotlardan 
foydalanishni 
cheklash, 
axborotlarni 
texnik 
va 
kriptografik 
himoyalash, 
texnik 
vositalarning yondosh nurlanishlari darajasini kamaytirish, obektlarning texnik 
mustahkamlanganligi, 
ularning 
qo‘riqlash 
va 
tahlikadan 
xabardor 
qilish 
(signalizatsiya) qurilmalari bilan jihozlanganligi hisoblanadi. 
Nazorat savollari: 
1.Axborotni muhofaza qilishning apparat-dasturiy vositalari nima? 
2.Axborotlarni muhofaza qilishning yordamchi dasturiy vositalariga nimalar kiradi? 

Nazariy o‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi. 
Mavzu: 
Dasturlarni o‘zgartirishlardan himoyalash va 
butunlikning nazorati. 
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli 
O‘quv soati 2 soat
O‘quvchilar soni: ______ 
O‘quv mashg‘ulotning shakli va 
turi: 
Nazariy 
 O‘quv mashg‘ulotning rejasi
tuzilishi.
1.Kompyuter viruslari 
2.KTning xavfsiz ishlashining asosiy 
shartlari 
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: 
O‘quv mavzusi bo‘yicha tushunchalarni shakllantirish. Ta’lim va tarbiyaning 
mujassligi, o‘q’uv mavzulari bo‘yicha yoriqnoma berish, o‘quvchilarni
ma’naviyatli inson qilib tarbiyalash.
Pedagogik vazifalar:
O‘quvchilarda yangi mavzu bo‘yicha 
tushunchalarni shakillantirish. 
Axborot turlarini o‘rgatish.
O‘quv mashg‘ulotlari bo‘yicha 
yo‘riqnoma berish. 
O‘quvchilarning baxolash tartibi. 
O‘quv faoliyati natijalari: 
1.Dars davomida o‘rganganlarini 
izoxlaydilar. 
2.O‘tilgan mavzuni tushuntirib 
beradilar 
3. O‘tilgan mavzu yuzasidan 
tushganlarini hayot bilan bog‘lab va 
izoxlab beradilar 
O‘qitish metodlari 
Axborotli kichik ma’ruza, namoyish, 
suhbat, savol javob, amaliy 
topshiriqlarni bajarilishi. 

Download 13,98 Mb.