ekskavator va harakatchan transport vositasidan foydalanish m a’qul, bu esa o ’z
o ’m ida tog’ jinsi aralashuvi va yo’qotilishini kamaytiradi.
K atta miqyosda karyer transportini tanlashga karyer maydonining
o ’lchamlari,
tashish masofasi, yuzaning topografiyasi va muhitning iqlimiy
sharoitlari ta ’sir qiladi.
Texnologik va texnik omillardan
uskunalami tanlashga asosan karyeming
foydali qazilma va b o ’sh tog’ jisni bo’yicha unumdorligi ta’sir qiladi. Ba’zi
hollarda uskunalami tanlashga yer yuzasini o ’z holiga keltirish bo’yicha
bajariladigan ishlarga qaraladi. Karyeming unumdorligi katta darajada kon va
transport mashinalarini tanlashga bog’liq bo’ladi (ekskavator cho’michining
sig ’imi, transport vositalarining yuk ko’tarish qobiliyati va sig’imi, skvajinalar
diametri va boshqalar). Nisbatan katta karyerlarda iqtisodiy unumdorlikni
ta ’minlash uchun nisbatan katta unumdorlikka ega
uskunalardan foydalanish
m a’qul.
Iqtisodiy omillardan uskunalami tanlashga kapital va foydalanish xarajatlari
ta ’sir qiladi.
Texnologik yuk aylanmasi kompleks uskunalarining ratsional foydalanilishi
o ’zaro bog’liq jarayonlar uskunalaridan foydalanishda texnologik sifatli va sonli
aloqaga bog’liq b o ’ladi. Nisbatan keng tarqalgan uskunalar majmuasi bo’lmish
davriy harakatdagi ekskavatordan, temiryo’l va avtomobil transportidan
foydalangan holdagi misollar 8.4-jadvalda keltirilgan.
8.4 .jadval
U s k u n a la r m a jm u a s i
B og’liq texnologik
ja r a y o n la r
T exnologik b og’liqlik
B urg’ulash
stanoklari-
davriy
harakatdagi
ekskavatorlar - tem iryo’l
transporti
Tog’
jinslarini qazib
olishga
tayyorlash
va
qazish-yuklash
ishlari
Burg’ulash
stanoklarining
soni va o ’lchamlari - yuk
aylanmasida
ekskavatorlar
unumdorligi va soni
Yuklash va tashish
Poezdning foydali massasi va
lokomotivtarkiblar soni - yuk
aylanmasidagi
ekskavatorlar
unumdorligi va soni
B urg’ulash
stanoklari-
Tashish va ag’darma Poezdning
foydali massasi va
303
davriy
harakatdagi
ekskavatorlar - tem iiyo’l
transporti
hosil qilish
lokomotivtarkiblar soni - yuk
aylanm asida
ag ’darm a
m ashinalarining unumdorligi
va soni
B urg’ulash
stanoklari-
davriy
harakatdagi
ekskavatorlar - tem iryo’l
transporti
Tog’ jinslarini qazib
olishga
tayyorlash
va
qazish-yuklash
ishlari
B urg’ulash
stanoklarining
soni va o ’lchamlari - yuk
aylanm asida
ekskavatorlar
unumdorligi va soni
Yuklash va tashish
A vtosam osvalning
kuzovi
sig ’imi
(yuk
ko ’tarish
qobiliyati)
va soni - yuk
aylanm asida
ekskavatorlar
unum dorligi va soni
Tashish va a g ’darm a
hosil qilish
A vtosam osvalning
kuzovi
sig ’imi
(yuk
k o ’tarish
qobiliyati) va soni - yuk
aylanm asida
ag ’darma
m ashinalarining unumdorligi
va soni
A lohida texnologik jarayonlam ing uskunalarini tanlash va karyem ing
kom pleks m exanizatsiyalash strukturasini tashkil qilish yuqorida k o ’rsatilgan
prinsiplar asosida va keltirilgan faktorlar asosida tashkil qilanida va keltirilgan
guruhlam ing ta ’siri quyidagi asosiy h o la tla rd a k o ’rinadi.
1.
K aryem ing kompleks m exanizatsiyalash strukturasini tashkil qilish yuk
aylanmasi asosiy va yordamchi uskunasining ratsional tashkil qilinishiga
asoslanadi.
2.
M ajm ualar tarkibiga faqatgina texnik xarakteristikalari tog’
jinslarining
xususiyatlariga va yotish holatlariga m os keluvchi m ashinalar kiradi.
3.
Uskunalar majmuasining unumli ishlashini ta ’minlash uchun uskuna va
m ashinalam ing sonli yoki unumdorli zaxirasini ta ’minlash kerak.
4.
A sosiy va yordamchi jarayonlam ing mashinalari kuchi, o ’lchamlari,
unum dorligi va soni o ’zaro mos b o ’lishi kerak.
5.
Umumiy texnologik jarayondagi o ’lchamlari, unumdorligi va soni
bo g ’lanadigan mashinalar asosan qazib olish va tashish mashinalari hisoblanadi.
6.
Yordamchi ishlami mexanizatsiyalash uchun m ashinalam i tanlash asosiy
jarayonlam ing uskunalari o ’lchamlari va ishni tashkil qilinishiga, shuningdek
104
karyerning unumdorligi va foydali qazilmaning yotish holatiga ko’ra
amalga
oshiriladi.
Kompleks mexanizatsiyalashning strukturasini aniq kon uchun tanlash
quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi.
1.
Birinchi bosqichda bu holatda texnik va tabiiy holatlarga ko’ra qo’llanilishi
mumkin b o ’lmagan strukturalar chiqarib tashlanadi.
2.
Qolgan strukturalardan tabiiy, texnologik, texnik va tashkiliy omillarga
mos keluvchisi tanlab olinadi.
3.
Eng m a’qul bo ’ladigan strukturalar ulaming texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari
bo ’yicha ko ’rib chiqiladi. Texnik-iqtisodiy baholash aniq holatlarda asosiy va
yordamchi ishlarda q o ’llaniladigan mashinalaming unumdorlik va ratsional
foydalanish jarayoni bo ’yicha amalga oshiriladi.
8 .5 . KO M PLEKS MEXANIZATSIYALASH TARKIBITASNIFLARI
