va qazib olish amalga oshiriladi. U karyeming bir, ikki yoki barcha bortlarini o ’z
ichiga olishi mumkin. K aryem ing qurilishida ishchi maydon qoidaga ko’ra,
faqatgina ochuvchi pog’onalami o ’z ichiga oladi, kon-kapital ishlaming
yakuniga ko ’ra qazib oluvchilami ham o ’z ichiga oladi. Ishchi maydondagi
qazib oluvchi, ochuvchi va kon-tayyorlash
zaboylarining soni mustaqil
tanlanmaydi, buning sababi alohida ishlaming bajarilishi bu ko’rsatkichlarga
bog’liq b o ’ladi. Kaiyerda har bir ekskavator ish vaqtida muayyan gorizontal
maydonni
Se
egallaydi, u ishchi maydonning kengligi
Bp„\&
ekskavator
blokining uzunligi
Lt
bilan xarakterlanadi. Asosan temiryo’l transportida
= 20+
ЛОминг м2
va avtomobil transportida
Sf
=5+10
мингм2.
Karyer
ishchi
maydonida joylashishi
mumkin bo’lgan ekskavator
bloklarining soni quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(8-2)
Bunda,
k„
=0.85-0.93 - ishchi maydondagi pog’onalaming qiyaliklari
mavjudligini inobatga oluvchi koeffitsiyent;
kpt
= 0, 7 +0,8 - zaxira bloklarining mavjudligi inobatga oluvchi koeffitsiyent
(ishchi b o ’lmagan).
Konni qazib olish davrida ishchi maydonning o ’zgarishi turlicha bo’ladi.
Karyem ing qurilish davrida va uning kuchini aniqlashda ishchi maydon rejada
va balandlikda turli konlami qazib olishda oshadi. Karyeming proekt kuchini
aniqlashda ishchi maydon maksimal nuqtaga erishadi.
Gorizontal va yotgan
konlami qazib olishda ishchi maydonning balandlik nuqtasi uncha o ’zgarmaydi
(asosan yuza relyefining o’zgarishidan va foydali qazilmaning joylashish
chuqurligidan)
va
uning
o ’lchamlari
rejada
faqatgina
karyer
konfigurastiyalarining o ’zgarishi sababli o ’zgaradi (rasm. 8.3). Bunday
konlaming qazib olish davrida kon - tayyorlash ishlari bo’lmaydi. Gorizontal va
yotgan konlami qazib olishda ishchi maydon asosan qoplovchi tog’ jinsi va
foydali qazilmada cheksiz va nisbatan o ’lchamlar bo’yicha doimiydir. Shu
sababli ular uzunasiga rivojlanadi. Qiya va tik qiya Konlarda karyeming
289
chuqurlashishi bilan ishchi maydon ham pasayadi (rasm. 8.3).
Yangi
pog’onalam i kesish oqibatida yuqoridagi gorizontlar karyer chegarasigacha
borm aguncha ulam ing kattaligi oshadi. M aydonning tekis relyefida a karyerning
ikkala bortining qazib olinishida ishchi maydonning yuzasi (
м
2) quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
s„
= [*,., (C«A + « S A ) + (8-3)
Bunda,
hpl -
ishchi maydon balandligi, m;
A* A " m os ravishda qazilmaning yotgan va osilgan tom onidan ishchi bort
qiyalik burchagi, daraja;
Я. - karyer tubi kengligi, m;
po g ’onalar ish frontining o ’rtacha uzunligi, m.
Y uqorida karyer chegaralariga etgandan keyin
yuqori gorizontlarda ishlar
to ’xtatiladi va ishchi m aydon vertikal bo ’yicha siljiydi (chuqurlashadi) va uning
o ’lchamlari kam ayadi. Shu sababli qiya va tik qiya konlam i qazishda ishchi
m aydon chuqurlashuvchi deb ataladi.
8 .3 -ra sm .. G o r iz o n ta l (a) v a tik q iy a (b) kon u y u m la rin i q a z is h d a k a r y e r n in g ishchi
m a y d o n i ( s o n la r b ila n k a r y e r ishchi m a y d o n i h o la tin in g o ’z g a ris h i k o 'r s a tilg a n ) ; K-
k a r e n in g o x irg i k o n ta r i
290
8 .3 . QAZIB OLISH TIZIMLARI TURLARI
K ontexnik adabiyotda va amaliyotda eng qo’p tarqalgan va qo’llaniladigan
qazib olish tizimlaridan prof. E.F.Sheshko, akad. N.V.Melnikov va akad.
V.V.Rjevskiy tomonidan taqdim etilgan tizimlar hisoblanadi.
Akad. V.V.Rjevskiy tomonidan taqdim etilgan qazib olish tizimi asosiga
(jadval 8.1. va rasm. 8.4) konning qazib olishning
kon geologik va geometrik
tartiblari olingan. Bu klassifikastiyalarga ko’ra turli ko’rinishdagi gorizontal va
yotgan, shuningdek qiya va tik qiya konlarli qazish uchun tizimlari mavjud.
Gorizontalr konlami qazib olish tizimlari faqatgina ochish va qazib olish tartibi
bilan xarakterlanadi, bu holalda kon-qurilish ishlari karyeming qurilish davrida
yakunlanadi. Kon-tayyorlash ishlari faqatgina karyeming rekonstruksiya davrida
qayta tiklanishi mumkin. Bunday qazib olish tizimlari bir tekisli (butun) deb
ataladi (doimiy ishchi maydon bilan).
8.1- jadval
T iz im la r
g u ru h i
in d ek si
G u r u h la r
G u ru h c h
a -la r
indeksi
G u ru h c h a -
la ra ro
Tizim
indeksi
Q azib olish tizim i
S
Y oppasiga
SD
Yoppasiga
SDO
Yoppasiga
bo'ylam a
(ishchi
b o ’ylama
bir bortli
m aydonning
doim iy
SDD
B o’ylama
ikki bortli
joylashuvi
bilan)
SP
Yoppasiga
SPO
Yoppasiga ko’ndalang
k o ’ndalang
bir bortli
SPD
Yoppasiga ko’ndalang
ikki bortli
SV
Yoppasiga
SVTS
Yoppasiga elpig'ichsi-
elpig’ich-
mon markazlashgan
simon
SVR
Yoppasiga
elpig’ich-
simon tarqoqlashgan
SK.
Yoppasiga
SKTS
Yoppasiga
xalqasi
xalqasimon
mon markazlashgan
SKP
Yoppasiga
xalqasi
mon pereferiyali
