belgilanadi. Pog’onaning balandligini belgilashda asosiy talablardan biri
qo’llaniladigan uskunaning xavfsiz ishlash sharoiti ta ’m inlanishidir. Gorizontal
va yotgan qazilm alam i qazishda pog’ona balandligi asosan qazilm aning
qaliniigiga va qoplovchi to g ’ jin sig a k o ’ra tanlanadi.
Qiya va tik qiya konlarda
pog’ona balandligi q o ’llaniladigan uskuna va qazib olish sifatiga k o ’ra
tanlanadi. Bir turdagi b o ’sh to g ’ jinslarini va qalin qazilm alam i qazib olishda
pog’ona balandligi q o ’llaniladigan uskunalarga ko ’ra tanlanadi, bunda
qoyasimon tog’ jinslarini qazib olishga tayyorlash va tashishga bo ’lgan
harajatlar kam ayadi. Shu o ’rinda Texnik foydalanish talablariga k o ’ra
qoyasimon va yarim qoyasim on to g ’ jinslarini qazib olishda po g ’ona balandligi
ekskavatoming maksim al qazish balandligidan qazilm a
balandligi ekskavator
qazish balandligidan bir qatorli va ikki qatorli portlatishda 1.5 m arta oshmasligi
kerak. K o’p qatorli portlatishda to g ’ jinsi y ig ’imi ekskavatom ing maksimal
qazish balandligidan
1.5marta oshmasligi
kerak,
lekin to g ’
jinslarini
ekskavastiya qilishda to g ’ jinslaridan uyum lar va to g ’ jinsi osmalarini hosil
bo’lishini oldini olish kerak. Ekskavatom ing yuqoridan yuklashda uzuytirilgan
ishchi a ’zoda pog’o n a balandligi ekskavatom ing o ’lchamlari bilan aniqlanadi.
M urakkab tuzulishli qazilm alam i qazib olishda pog’ona balandligining oshishi
bilan y o ’qotishlar va b o ’sh to g ’ jinslari bilan aralashuvlar k o ’payadi. Shu
o ’rinda pog’ona balandligi ekskavatom ing qazish balandligidan oshmasligi
kerak. B a’zida y o ’qotishlam i kam aytirish maqsadida po g ’onalar
ikkita
nim pog’onaga ajratiladi.
Oddiy tuzulishni konlam i qazib olish amaliyoti shuni k o ’rsatadiki,
pog’onalarning ratsional balanadligi mos ravishda ekskavatorlar cho’mich hajmi
3-5 va 8.12.5
m
1
b o ’lganda 11-14 va 16-19 m b o ’ladi. Aniq holatda pog’ona
balandligi yuqorida k o ’rsatilgan faktorlarga k o ’ra aniqlanadi va yuqorida
k o ’rsatilgan kattaliklardan farq qilishi mumkin.
P og’onaning qiyalik burchagi a to g ’ jinslarining fizik-texnik xususiyatlari,
q o ’llaniladigan uskunalar va pog’onalam ing turish davom iyligiga bog’liq.
284
P o g ’onalarning ishchi maydoni.
Pog’onalaming ishchi maydonlarining
minimal mumkin b o ’lgan kattaliklari asosan qo’llaniladigan
uskunalar, karyer
transporti turi, transport vositalarining harakatlanish sxemalari, pog’onalar
balandligi, to g ' jinsi qattiqligiga bog’liq bo’ladi. Qoyasimon tog’ jinslarini qazib
olishda m exanik kuraklar va g ’ildirakli transportdan foydalanganda ishchi
maydonning minimal kengligi Bf „ portlatilgan kon massasi yig’indisidan
x
,
uyumning pastki qismidan transport chizig’igacha bo’lgan xavfsiz masofadan S,
transport chizig’ining
kengligidan T, yordamchi uskunalar uchun bo’lgan
maydonning kengligidan
П,
va xavfsizlik bermalari z kengligidan hosil bo’ladi
(rasm. 8.1). Yumshoq tog’ jinslarini qazib olishda uyuumning kengligi o ’mita
butunlik b o ’yicha zaxodkaning kengligi A qabul qilinadi. Uyumning kengligi
x
tog’ jinsi xususiyatlari, portlatish usuli,
PM kattaligi va zaryad turlari, pog’ona
balandligi, skvajinalam i portlatish tartibiga bog’liq bo’ladi. Tahminiy hisoblar
uchun quyidagi uyum kengligini qabul qilish mumkin: oson portlatiladigan tog’
jinslarida* = 1, 2/1,, o ’rtacha portlatiladiganjc =
