Q a z ib olish
tiz im la r i
Q a z ib olish tiz im la ri
x a ra k te ris tik a la ri
Q o ’llanish
holati
Q o ’llan ilad ig
an u sk u n a
Transportsiz (qayta
ekskavastiyalashsiz
yoki ag’darmaga
qayta ekskvastiyalash
bilan)
Qoplovchi
tog’
jinsi
bevosita
ekskavator
bilan
ichki
a g ’darmalarga tashiladi
(tog’
jinslarining
a g ’darmalardagi
qayta
ekskavastiyasi mavjud)
Qalinligi
chegaralangan
gorizontal va
yotgan
konlar,qoplov
chi
tog’
jinsining
qalinligi
ekskavatomin
g
ishchi
organi
bilan
chegaralangan
.
Qiya va tik
qiya
konlar
koplovchi tog’
jinslarining
yumshoqligid
a
va
karyerning
ikki va uch
qayta
ekskavastiya
qilish
imkonini
beruvchi
chuqurlikda
Mexanik
kuraklar
va
katta
ishchi
a ’zoli
draglaynlar
Ekskavator-karyer
Ochish va qazib olish
ishlari almashinib bitta
draglayn
yordamida
amalga
oshiriladi.
Qoplovchi
tog’
jinsi
qazib
olingan
maydonlarga tashlanadi,
foydali
qazilma
esa
yuqorida
o ’matilgan
bunkerlarga
yoki
uyumga
tashlanadi;
bunkerdan
foydali
qazilma
konveyerga
yoki
temiryo’l
transportiga
borib
tushadi
Qalinligi
chegaralangan
(25 m
gacha)
gorizontal va
yotgan konlar
va
qoplovchi
tog’
jinsar
30m gacha.
Draglayn,
harakatlanuvc
hi
bunker
qabul qilgichi
bilan,
uyumdan
yuklash uchun
mexanik kurak
299
ag’darma
uskunalar
8 .4 . K OM PLEKS MEXANIZATSIYALASH TARKIBINI TASHKIL QILISH
BO’YICHA ASOSIY QOIDALAR
Kom pleks mexanizatsiyalashni tashkil qiluvchi uskunalar majmuasi
karyerda alohida yuk aylanmalari bilan tashkil qilanadi.
Karyerdagi yuk
aylanm alar soni kam ida ikkita (qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilmani tashish
uchun) b o ’ladi. K o’p hollarda (asosan katta karyerlarda va bir nechta alohida
tashiladigan yuklar mavjudligida) bir necha qoplovchi tog’ jinslarini va foydali
qazilm alam i tashish uchun m o’ljallangan yuk aylanmalarini tashkil qilish
iqtisodiy va texnik maqsadga muvofiq. Alohida qoplovchi tog’ jinsini tashish
yuk oqim lari quyidagi hollarda qo’llaniladi: bo’sh tog’
jinslarining katta
masshtablarida, karyer maydonlarining katta o ’lchamlarida, qoplovchi tog’
jinsini
tashqi
va ichki ag’darmalarga tashishda va markazlashmagan
ag ’darm alarga tashishda, turli gorizontlardan qoplovchi tog’ jinsini tashish
uchun turli transport vositalaridan foydalanishda va boshqalar. Foydali
qazilm lam ing alohida yuk aylanmalari faqatgina ulaming turi va tarkibi
bo ’yicha ajratishda va ulami bir qismini boyitish
fabrikalariga va qolganini
maydalash uskunalariga tashish kerakligida hosil bo’ladi.
K atta karyerlarda alohida yuk aylanmalari karyemi texnologik zonalar
b o ’yicha b o ’ladi, zonalar o ’z ichiga karyerning xizmat ko’rsatiladigan va
transport aloqalari joylashgan xizmat ko’rsatilmaydigan qismlarni oladi. Har bir
texnologik zonada bir biriga bog’liq bo’lmagan va qisman bog’liq bo’lgan
burg’ulash, qazib olish, yuklash va tashish uskunalari mavjud. Davriy
harakatdagi uskunalardan foydalanishdagi kompleks mexanizatsiyalashning
strukturasi 8 .6-rasm .da ko’rsatilgan. Uskunalar majmuasi
mos ravishda alohida
texnologik jarayonlar uchun asosiy va yordamchi uskunalar sifatida tashkil
qilinadi: to g ’ jinslarini qazib olishga tayyorlash, qazish-yuklash ishlari, kon
massasini tashish, ag ’darma hosil qilish (bo’sh tog’ jinslarini qazib olishda),
om borxona ishlari va birlamchi qayta ishlash (foydali qazilmalami qazib
301
olishda). K onning to g ’ jinslarining xususiyatlari va kon texnologik ishlarga
k o ’ra kon ishlarini am alga oshirishda alohida jarayonlar mavjud b o ’lmasligi
mumkin (kon m assasini qazib olishga tayyorlash va ulam i tashish).
Bunday
holatda m ajm uada shunga mos keluvchi mexanizm lar mavjud bo ’lmaydi.
Kom pleks mexanizatsiyalashtirish tarkibi oqimlilik va jarayonlam ing
bajariishini m aksim al umumiylashtirishga asosida quriladi. Oqimlilik asosan
cheksiz ish d avriga ega mexanizmalrdan foydalanganda oson erishiladi. Yaxshi
holatlarda ishlab chiqarish jarayonlarini birlashtirish o ’zida qazib olish, tashish
va uni ag ’darm alaga tashish qobiliyatiga ega
transportlardan foydalanib
bajariladi (kuchli ochuvchi mexanik kuraklar va draglaynlar, g ’ildirakli
skreperlar, buldozerlar va boshqa). Kompleks mehanizastiyalashda uskunalarda
tanlashda tabiat, texnologik, texnik, tashkiliy va iqtisodiy om illarga e ’tibor
beriladi.
