|
O’zbekiston iqtisodiyoti rivojlanishida xalqaro transport yo’llarining roli
|
| bet | 1/13 | | Sana | 21.06.2023 | | Hajmi | 210.23 Kb. | | #74714 |
Bog'liq Ozbekiston-iqtisodiyotida-xalqaro-transport
MUNDARIJA:
Kirish…………………………………………………………………………………..3
I bo’lim. Xalqaro avtoyo’llarning qo’llanilishidagi zamonaviy muammolar……..8
1.1. Transport yo’llarinig o’rganish sohasida ilmiy ishlar tahlili……………………….8
1.2. Mavjud asosiy transport yo’llari…………………………………………………32
1.3. Transport yo’llari muammolari bilan shug’ullanuvchi xalqaro atshkilotlar……...36
II. bo’lim. Xalqaro qatnov yo’llarida turli hil transportlardan foydalanish……..49
2.1. Xalqaro qatnov yo’llarida turli hil transportlardan foydalanish sohasining maqsadga muvofiqlik tahlili………………………………………………………….49
2.2. Xalqaro qatnov yo’llarida transport ishining samaradorlik ko’rsatkichlarining ahamiyati……………………………………………………………………………..58
2.3. Transport tizimida ratsional rivojlanishning bashorat qilishning kompleks baholashdagi asosiy xolatlar………………………………………………………….62
III bo’lim. Transport yo’lini optimal tanlashning iqtisodiy ko’rsatkichlarini aniqlash……………………………………………………………………………...70
3.1. O’zbekiston Respublikasida avtomobil yo’llarining optimal variantlari muammolarini echish………………………………………………………………...70
3.2. Transport yo’l muammolarini echish…………………………………………….75
Xulosa ………………………………………………………………………………..83
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………………………………..86
Kirish
Mavzuning dolzarbligi. «Via est Vita» (Yo’l bu hayot), degan edi qadimgi Rimliklar. Tarixiy Buyuk Ipak Yo’li YYevropadan Osiyoga Janubiy Kavkaz davlatlari, keyin eas Markaziy Osiyo hududi orqali eng qisqa qatnov yo’li hisoblanadi.
ETTB ning yillik direktorlar Kengashi o’tgan yili Toshkentda may oyi boshlarida yig’ilishidagi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov o’z temir yo’l va avtomobil yo’l aloqa vositalarini o’z ichiga olgan yangi ko’pvariantli aloqa yo’llarini tuzish muhimligi haqida gapirib o’tgan edi. O’zbekiston rahbarining fikriga ko’ra bu yo’llar yaqin yillarda Hindiston, Atlantika, Tinch okeaniga chiqishni ta’minlaydiga transport aloqalarining o’zaro bog’liq bir tizimiga o’tish kerak. O’zbekiston Respublikasi o’z mustaqilligining birinchi kunlaridan chet davlatlar bilan o’zaro manfaatli hamkorliklarga o’tdi. O’zbekistonning tashqi siyosatining ustuvorlari orasida - savdo- iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish, birinchi navbatda, EI davlatlari bilan , uchun qulay sharoit yotardi. Bu aloqalarda O’zbekiston Buyuk Ipak Yo’lini qayta tiklash uchun bir nechta hududiy va hududlararo integrasiya loyihalarining tashabbuskori bo’ldi. O’zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy rivojlantirish manfaatidagi jalb qiluvchi , raqobatbardosh va muqobil xalqaro transport yo’llari majmuini shakllantirish vazifasida bo’lgan TRASEKA, ShOS, ESKATO, EKO va boshqa ko’plab dasturlarning faol ishtirokchisidir.
Ushbu tadqiqotlarning muhimligi shundaki, xalqaro transport yo’llari va transportlashtitish tizimining rivojlanishi hamda globallashuvning hozirgi bosqichida umumiy bozor va umumiy transport hududini, shuningdek, transport xizmatlarini shakllantirish vazifasini echishga majmui yondashuvni asoslash muhimligi vujudga keldi.
Bu tizimdagi asosiy rollardan birini TRASEKA loyihasi sifatida ma’lum bo’lgan transport yo’li o’ynashi kerak. Hozirgi paytda TRASEKA dasturi doirasida Buyuk Ipak Yo’lini qayta tiklash sodir bo’lyapti. (Yevropa –Osiyo –Kavkaz transport yo’llari). Bu, EI ning mustaqil davlatlari tomonidan o’zarotexnik ta’sir dasturi tufayli , TRASEKAning EIning maxsus loyihasi tomonidan amalga oshirilayotgan doirada mumkin bo’ladi.
TRASEKA bu dasturning ishtirokchisi bo’lgan har bir davlat iqtisodiy rivojlanishinign tarkibiy qismi bu – o’zaro integrasiya va foydali hamkorlikning kuchli vositasi bo’ladi.
Uni qurish g’oyasi EI ga tegishlidir. U ushbu dasturning vujudga kelishiga mos rozilik bergan Ozorbayjon, Armaniston, Gruziya, Qozog’iston, Qirg’iziston, O’zbekiston, Ukraina, Moldava, Turkmaniston, Turkiya tomonidanqo’llab quvvatlandi. Uning asosiy maqsadi Yevropa , Qora dengiz hududida va Kavkazda shuningdek, kaspiy dengiz hududi va Osiyoda iqtisodiy munosabatlar, savdo va transport aloqalarini rivojlantirishdir. O’zbekiston TRASEKA yo’lini kengaytirish doirasida umumiy uznligi 250 metrli Mozori Sharif-Qobul yo’li bo’ylab o’tuvchi 6 ta ko’prik qurdi. Oz navbatida yana 4 ta ko’prik qurish davom etmmoqda.
O’zbekiston osongina o’z yirik strategic vaziyati hisobiga jahon transport tizimiga kira oladi. Chunki, u geografik jihatdan Yevropa va Osiyo o’rtasidagi o’tish yo’lida joylashgan. Tabiiyki, jiddiy ekspertlar respublika kelgusini Markaziy Osiyodagi «ko’prik» vazifasi bilan bog’laydi. Bekorga bu erda Samarqand xabasi- panYevropa va transosiyo aloqa vositalari, shuningdek nafaqat havo balki avto vat emir yo’llardagi barcha yuklarni o’z ichiga olishi kerak bo’lgan transtugunni tuzish e’tiborga olinmayapti. Undan ko’ra, hozirgi paytda transit biznesi ko’plab davlatlar uchun asosiy byudjet manbai bo’lib qolmoqda va aholi tirikchilik vositasi bevosita va bilvosita ta’minlaydigan o’n minglab ish joylarini saqlamoqda.
Tabiiy ravishda, bunday transit tugunlari bo’lishda O’zbekiston uchun yaxshi rivojlangan transport infrastrukturasiga ega bo’lishi va tashkiliy ravishda dunyo aloq atizimi gabaritkariga yozilishi kerak. Afsuski, Ittifoqning parchalanishidan keyin qolgantr tizimi nafaqat transport yulari o’tqazilishi va xizmat ko’rsatishga yaramaydi, balki xalqaro iqtisodiy va texnik standartlariga ham kira olmaydi. Nahotki oddiygina yuk yo’qolishi, shtraf sanktsiyalari, bo’sh yo’l birikmalari ham bo’lsa. Ahir bular respublikamizda biznes yuritmoqchi bo’lgang’arb biznesmenlari talablariga javob bera olmaydi. Milliy transport tiziminingxalqaro to’rdagi chuqur integratsiyasi albatda, ob’ektiv ravishda unda va qo’shni hududlarda transport yo’lini tuzishni nazarda tutadi. Bundan tashqari, transport yo’llari turli qiyin qatnov yo’llaridagi uning manfaatlariga putur etkazuvchi hodisalarda O’zbekiston iqtisodiy havfsizligini ta’minlashi kerak. Bu aloqalarda tarmoqli O’zbekiston-Qozog’iston-Rossiya-Yevropa, O’zbekiston – Qozog’iston – Hitoy –Janubiy-Sharqiy Osiyo, O’zbekiston-Turkmaniston –Eron – Turkiya – Yaqin Sharq- Afrika, O’zbekiston- Turkmaniston –Ozorbayjon –Gruziya – Yevropa va kelgusida O’zbekiston – Afg’oniston- Pokiston va boshqalaq respublikani o’shalarning transport tizimiga ulanishiga imkon beradi va o’z navbatida u global aloqa to’rini zanjiriga aylanadi. O’zbekistonga dengizga chiqish imkoniyatining yo’qligi va buning uchun geoiqtisodiy qaltis vaziyat hisoblangan uchtadavlatni kesib o’tishi talab qilinadigan faktni hisobga olib, transport yo’llari «tashqi bosimni» samarali bartaraf etish va yukni ishlab chiqargandan iste’molchiga iqtisodiy foydali etkazish imkoniyatlarini taklif qilishmoqda. Aytgancha, modellararo transport yondashuvida asosiy va yangi rejali iqtisodiyotda tasavvur qilish mumkin bo’lmaganbuyurtmachilar xizmatiga Markaziy Osiyo’ljallangan tizimdir.
Organish maqsadi o’rganilayotgan obe’ktlarning zamonaviy xolatini tahlil qilish; transport yo’llarini o’rganish sohasidagi ilmiy ishlarni o’rganish ; transport yo’llari muammolari bilan shug’ullanuvchi xalqaro tashkilotlarni o’rganish;xalqaro transport aloqalarini rivojlantirish strategiyasi fikriga tavsiya va tyakliflar ishlab chiqishda transport yo’llari va yuk o’tqazish organlarining faoliyatiga ham yordam beruvchi normative-huquqiy asoslarni yoritib berish. Muammoli ishlab chiqarish darajasi. O’zbekiston Respublikasi transport yo’llarini rivojlantirish muammolari qator mashhur iqtisodchilarning - K.O’ldkaboev, K.Rashidov, Yu.Sherbakin, S.Blok, S. Borovikov, X. Matjonov, Ya. Mihailov, T.Ribakov, A. Hoshimov ishlarida o’z ifodasini topgan. O’zbekistonda bu yo’nalishda katta ishlarni quyidagi tashkilotalar – O’zbekistondagi TRASEKA milliy Kotibiati, «Ozavtoyo’l» DAK va shunga o’hshash boshqa atshkilot va muassasalar amalga oshirmoqda.
O’zbekiston Respublikasining jahon bozoriga chiqishining turli sohaviy muammolari O’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A. Karimov, H. Matjonov, A. Hoshimov va boshqa olim va respublikaning ilmiy hamda loyihaviy tashkilotlarining ishlarida yoriltilgan.
O’rganishning ilmiy yangiligi shundaki, hozirgi paytda Markaziy Osiyoda transport rivojalntirishning strategiyasini, transportlashtirish tizimini, xalqaro transport aloqalarini tanlash haqida etarli o’tkir muammolar turibdi. Bular milliy iqtisodiyotning tarkibiy qismidir va uning taraqqiyotida katta rol o’ynaydi. O’zbekiston Respublikasi jahon bozoriga transport yo’llari vositasida chiqish muammolari qo’yilishi izchil o’rganishda tugallandi. Ishda dastlabalohida olingan dasturlar qanday bo’lsa, shundayligicha nisbiy nazariyalar va xalqaro transport aloqalari tajribalari odatdagidek ochiladi va ko’rib chiqiladi. Tarkib, tuzilma, asosiy ko’rsatkichlar, obe’kt , normative-huquqiy baza aniqlanadi, transport yo’llari rivoji va ularning foydaliligihamda samaradorligining asosiy parametrlariga aniqlik kiritiladi.
O’rganishning predmet obe’kti O’zbekiston Respublikasi asosiy transport yo’llari hisoblanadi.
O’rganishning metodologik va nazariy asoslari transport yo’llari rivojlantirish muammolarini O’zbekiston Respublikasining kelgusida rivoji g’oyasini respublikaning transport, bojxona tashkilotlarining normativ-huquqiy bazasini , O’zbekiston makroiqtisodiy statistic ma’lumotlarini yorituvchi iqtisodchilarning ilmiy ishlari hisoblanadi.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati xalqaro transport aloqalari va hududlararo hamda hududiy transportlashtirish tizimi loyihalarida , yangi transport ideologiyasini ishlab chiqishda , hududiy va hududlararo transport yo’lini ishlash ishonchliligini va havfsizligini shuningdek, ishlab chiqarish majmualari , tashqi savdo rivojlanishi hamda transit siyosatini rivojlanishini ta’minlash bo’yicha takliflar ishlab chiqishda O’zbekiston Respublikasining milliy manfaatlarini aniqlab berishdan iboratdir. Tadqiqot natijalaridan respublikada bojxona va transportni rivojlantirish turli g’oyalarini qayat ishlashda respublika transport yo’llarini rivojlantirish muammolarini yoritish va o’rganishda metodik ko’rsatmasifatida foydalanish mumkin.
|
| |
