Maydalash
uskunalar
bilan
(rasm.
8.12)
jihozlangan
majmualardan
f o y d a l a n i s h d a
kon massasi mexanik kuraklar bilan avtosamosvallarga yuklanadi,
ular esa qayta yuklash nuqtalarigacha tashiladi. Maydalashdan keyin ular
k o ’tarish va magistral konveyerlariga uzatiladi va qayta yuklash nuqtasigacha
tashiladi. Foydali qazilma maydalash - boyitish uskunasiga, qoplovchi tog’ jinsi
ag’darmaga borib tushadi. A g’darma hosil qilish jarayoni
bunday holda lentali
konveyerlar bilan amalga oshiriladi. Kon massasini ko’tarish uchun konveyerlar
(ochiq va galereyalarda) karyerlaming ishchi va uchki bortlarida, stvolni
markazlashtiruvchi gorizontlar bilan bog’lovchi kvershlagli qiya stvolda
joylashtirilishi mumkin. Konveyemi qiya stvolda o ’matish katta harajatlami
talab qiladi. Lekin ba’zi hollarda (iqlim, davriy tekislanuvchi bortlar va
boshqalar) stvolni qurishga bo’lgan harajatlar uncha katta bo’lmagan
ekspluatastion harajatlar bilan qoplanadi. Maydalash
uskunali avtomobil-
konveyer majmualari ish darvi katta bo’lgan (20 yilan ko’p) va qazilmalaming
murakkab yotish holatiga ega, alohida qazib olishni talab qiluvchi, katta
chuqurlikka ega (100m dan yuqori) va katta tashish masofasiga (6-7km) ega
katta
karyerlarda
(boyitishga keladigan rudalami tashishda) qo’llash m a’qul. Majmuaning asosiy
kamchiligi bu katta qurilish-o’matish harajatlarini talab qiluvchi katta
maydalasha uskunalarini davriy ko’chirishdir.
8.12-rasm .. Kon massasini yarim tu rg ’un maydalash uskunalarida
maydalash bilan
q o ’llaniladigan avtomobil-konveyer transportidan foydalanib qazib olish sxemasi:
333
1 - burg’ulash stanogi; 2-ekskavator, 3 - avtosamosval; 4 - qabul qilish bunkeri; 5-elak-qabul
qilgich; 6-maydalagich; 7-zaboy lentali konveyeri; 8-konveyerli vibroelak; 9,10,11 va 12-
konveyerlar; 13-tashlash g ’altagi; 14-ag’darma konveyeri; 15-ag’darma hosil qilgich
Avtom obil-konveyer transportiga ega elash uskunalariga ega texnologik
m ajm ualardan foydalanishda kon massasi elashdan keyin (elashosti m ahsuloti)
konveyerga boradi va qabul qilish nuqtalariga tashiladi. Elakusti m ahsulotlar
avtosam osvallar bilan karyerlarda tashqariga chiqariladi
yoki butoboylar bilan
jo y id a m aydalanadi (yoki boshqa usullar bilan). Bu majmua portlatilgan kon
m assasida kattaligi 300mm dan yuqori b o ’lganda q o ’llaniladi (95% va undan
yuqori).
M axsus konveyerli texnologik m ajm ualar am aliy tajriba bosqichida turibdi.
Avtomobil va temiryo’l transportini skipli ko ’targich bilan majmuada
q o ’llashda
kon massasi avtosam ovallar bilan yarim turg’un karyerning qayta
yuklash nuqtalariga tashiladi, u erda skiplarga yuklanadi va doimiy qayta
yuklash nuqtalariga yuqoriga chiqariladi. Yuqorida
skiplardan kon massasi
avtosam osvallarga yoki tem iryo’l transportiga yuklanadi va qabul qilish
nuqtalariga tashiladi.
Avtomobil
v a tem iryo’l
transporti
bilan
skipli
k o ’targichlam i tik qiya yotgan qazilm alar va bortlari turg’un bo ’lgan chuqur
karyerlarda qo ’llash m a’qul. Skipli k o ’targichning yaxshi tomonlari bu, karyer
borti
b o ’ylab tashishdan k o ’ra tashish
masofasining kamligi, kapital
transheyalam i qurishga
minimal kapital harajatlar, katta bo’laklam i yarim
tu rg ’un m aydalagichlarda maydalam asdan tashish, har qanday iqlimiy holatlarda
ishlay olishi, k o ’tarishni avtom atlashtirishning mumkinligi va osonligidir.
Avtom obil transporti bilan skipli k o ’tarishni birga qo ’llash kon massasini
alohida qazib olish imkonini beradi. Skipli ko ’targichning kam chiliklariga,
karyerda va yuqorida ikkita qayta yuklashning amalga oshirilishi, yangi
gorizontlam i tayyorlashda transheyaning
chuqurlishishining qiyinligi, chuqur
gorizontlarga maxsus avtomobil s ’ezdlarini qurish kerakligi yoki odam lar va
uskunalam i olib kelish uchun m axsus kletli qurilmani qurish kerakligi kiradi.
K aryerning yarim turg’un qayta yuklash nuqtalarida skiplarni yuklash
bevosita avtosam osvallar bilan yoki oraliq bunkerlar va dozatorlardan
334
foydalangan holda amalga oshirilishi mumkin. Skipning bevosita avtosamosval
bilan yuklashda skipning hajmi avtosamosval hajmiga mos yoki undan kichik
b o ’lmasligi kerak. Skipga ko’ra joylashuvga
qarab yuklash oldindan yoki
yondan yuklash mavjud. Oldindan yuklash nisbatan oddiy bo’ladi, lekin katta
burilish maydonlari va qayta yuklagichni chuqurroq gorizontlarga tashishda
ishlami to ’xtatilishi talab qilinadi. Yondan yuklashda metall va temirbeton
k o ’prikli va estakadali turli tuzilmalardan foydalaniladi. Avtosamosvallar bilan
bevosita yuklash katta qayta yuklash maydonlarini qurishga harajatlar talab
qilmaydi. Ular past haroratlarda va katta namlikka ega kon massasini tashishda
qo ’llanilishi mumkin. Lekin unga skipli uskuna
va avtotransportning qattiq
bog’liqligi hos.
Katta sig’imga ega oraliq bunkerlar va dozatorlardan foydalangan holda
skiplami yuklashda skipning va avtotransportning mustaqil ishi ta ’minlanadi va
jarayonni avtomatlashtirish imkoni bo’ladi. Lekin bunday yuklash qayta yuklash
nuqtalarini qurishga bo’lgan katta harajatlami talab qiladi. Bunga katta
namlikdagi past harorat vaqtida kon massasini yuklash qiyinchiligi hos bo’ladi.
Kon massasini skipdan yer yuzasi transportlariga qayta yuklash turg’un
bunkerlar yordamida amalga oshiriladi, turg’un bunkerlardan kon massasi
plastinkali qabul qilgichlar yordamida chiqariladi.
