ishlar yillik unumdorlikda ko’riladi. Ekskavatoming almashinuv unumdorligi
quyidagi form ula b o ’
yicha nisbiy aniqlanadi:
л . . . = л . _ г л .
(3-13)
bunda,
T„
-almashinuv davomiyligi, s;
A.,-aralash texnologik jarayonlarda , ishlami tashkil qilish va boshq ishlarda
foydalaniladigan uskunaga bog’liq holda ekskavatoming vaqt ichida foydalanish
koeffitsiyenti.
Almashinuv unumdorligi chuqurroq holda 8.7-bo’limda ko’rsatilgan.
yaqinlashtirilgan qiymatlari 3.7-jadvalda keltirilgan.
3.
7-
jadval
T r a n s p o r t
T ra n sp o rt vositalarini
uzatish
sxemasi
K,
Tem iryo’l
Oxiri berk
0.5-0.65
Ochiq
0.7-0.8
Avtomobil
Oxirim berk
0.55-0.65
Xalqasimon
0.65-0.75
Konveyer.
C ho’michda
Cheksiz
0.75-0.85
a g ’darmaga
-
0.8-0.9
q o ’chirish
Ekskavatom ing yillik ekspluatastion unumdorligi quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
(3.14)
bunda,
Nd
-ekskavatoming yildagi ishlar kuni;
я „ -sutkadagi ishchi almashinuvlar soni (katta karyerlarda « „ = 3).
Ekskavatom ing bir yildagi ishlari soni karyer ish rejimiga bog’liq bo’ladi
(butunyillik, davriy, va boshqa). Bir cho’michli ekskavatorlar butun yil
davom ida ishlaydi. Dam olish kuni bilan ishlashda
Nd
=240-250. Ochish
ishlarida
kuchli
uskunalar
dam
olish
kunisiz
ishlaganda
N,
=280-290. Ochish ishlarida cheksiz ekskavatorlar
uchun ish kunlari soni
ochish davri davomiyligiga mos bo’ladi va 230 kundan (janubiy tumanlar
uchun) 175 kungacha o ’zgaradi (shimoliy tumanlar uchun).
113
Ochish ekskavatorlari b o ’lmish EKG-4.6, EKG-8I, ESh-15/90 uchun k o ’mir
va tem ir karyerlarida yillik unum dorlik mos ravishda 1200-1400, 2000-2500,
3500-3600 ming. m etr.kub bo ’ladi. Yaxshi ekskavator brigadali tomonidan
bundanda yaxshi natijalarga erishilgan.
Qazish-yuklash ishlariga harajatlar tog’ jinsi xususiyati, ulami qazishga
tayyorlash sifati, ishlami tashkil etishga k o ’ra baholanadi.
3 .9 . BULDOZER, SK R E PE R VA B IR CHO’M ICHLI YUKLAGICHLARDAN
FOYDALANISH
Buldozer, skreperlar va bir cho’m ichli yuklagichlar karyerda ochish,
qazib
olish va yordamchi ishlarda kon massasini yoki y ig ’imdan ajratishga, ishchi
a ’zosi bilan ahdarmaga tashish yoki transport vositalariga yuklashga moslashgan
qazish-yuklash mashinalaridir. Transport vositalariga buldozer va skreperlar
bilan to g ’ jinsini yuklash maxsus bunkerlardan foydalangan holda am alga
oshiriladi. Yuklagichlar transport vositalariga yuklashni bevosita am alga
oshirishadi.
B uldozer asosli zanjir yoki g ’ildirakli traktor (tortgich)
va osma buldozer
uskunasidan (ag’darma, asosli m ashinaga ag ’darmani osish uchun moslama,
ag ’darm a harakat sistemasi) tashkil topgan agregatdir.Ba’zi tuzulishlar
ag’darm aning traktorga nisbatan qayirilishini ta ’minlaydi. Ish holatidan kelib
chiqqan holda turli ahdarmalar qo’llaniladi. Eng qo’p tarqalgan ahdarma, bu
pastki qism ida tig ’ mustahkamlangan to ’rtburchaksimon qotirilgan ag ’darma.
A g’darm aning
qattiqligini
oshirish
uchun
qattiqlik
qovurg’alari
bilan
ta ’minlanadi, sochiluvchan tog’ jinslarida ishlashda - uzaytirgich-ochgichlar
bilan ta ’minlanadi. Zich tog’ jinslarida ag ’darm a
echiladigan tishlar bilan
ta ’minlanadi, ular ish vaqtida tog’ jinsini yumshatishga yordam beradi.
Buldozerlar zanjirli va pnevm og’ildirakli b o ’ladi. G ’ildirakli buldozerlar
past bosimli (0.15-0.175 MPa) g ’ildiraklar bilan ta’minlangan, bu ulam ing
yuqori o ’tuvchanligi va yuqori harakatlanish tezligini ta’minlaydi (30 km/s
gacha).
114
Tortgichning kuchi bo’yicha buldozerlar yuqori kuchli (250 kVt dan yuqori),
quchli (150-250 kVt), o ’rta kuchli (75-150 kVt) va engil (75 kVt gacha)ga
b o ’linadi.
Buldozerlar gidravlik va kanatli boshqaruvli bo’ladi. A g’darmaning
tishlanishi kanatli buldozerlarda og ’irlik kuchi ta’sirida amalga oshadi, gidravlik
boshqarishda esa - gidravlik tizim yordamida.
K aryerlarda buldozerlar ham qo’shimcha ishlarda (plast tepasini tozalash,
transport aloqalari trassalarini rejalashtirishda, ulaming balandligining pasayishi,
y ig ’malar tashkil qilish va boshqa), ham ochish va qazish ishlarida qo’llaniladi.
Qiyin holatlarda k o ’proq rejada ag’darmasi qaytmaydigan zanjirli buldozerlar
q o ’llaniladi. G ’ildirakli buldozerlardan foydalanish kichik
ish hajmiga ega katta
keng joylashgan maydonlarda m a’qul.
T og’ jinsini qazib olishda buldozeming ish jarayoni gorizontal yoki qiya
qatlamni kesish operatsiyasi, cho’zish prizmasini hosil qilish uchun shu qatlamni
kesish, va uni yuklash joyiga tashish bilan bog’liq. Unumdor ish uchun zich,
yoriqli va muzlagan tog’ jinslarini qazib olishga mexanik tayyorlash bilan
am alga oshiriladi. Buldozeming unumdorligi
asosan asosiy traktor kuchiga,
ag ’darm a o ’lchamiga, tashish masofasiga va qazib olinadigan tog’ jinsi
xususiyatlariga bog’liq.
B uldozem ing soatli texnik unumdorligi qzash va tog’ jinsini tashishda
quyidagi formula bo ’yicha aniqlanadi:
