O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

ishlar yillik unumdorlikda ko’riladi. Ekskavatoming almashinuv unumdorligi 
quyidagi form ula b o ’ 
yicha nisbiy aniqlanadi:
л . . . = л . _ г л .
(3-13)
bunda, 
T„
-almashinuv davomiyligi, s;
A.,-aralash texnologik jarayonlarda , ishlami tashkil qilish va boshq ishlarda 
foydalaniladigan uskunaga bog’liq holda ekskavatoming vaqt ichida foydalanish 
koeffitsiyenti.
Almashinuv unumdorligi chuqurroq holda 8.7-bo’limda ko’rsatilgan. 
yaqinlashtirilgan qiymatlari 3.7-jadvalda keltirilgan.
3.
7- 
jadval
T r a n s p o r t
T ra n sp o rt vositalarini 
uzatish sxemasi
K,
Tem iryo’l
Oxiri berk
0.5-0.65
Ochiq
0.7-0.8
Avtomobil
Oxirim berk
0.55-0.65
Xalqasimon
0.65-0.75
Konveyer.
C ho’michda
Cheksiz
0.75-0.85
a g ’darmaga
-
0.8-0.9
q o ’chirish
Ekskavatom ing yillik ekspluatastion unumdorligi quyidagi formula bilan 
aniqlanadi:
(3.14)
bunda, 
Nd
-ekskavatoming yildagi ishlar kuni;
я „ -sutkadagi ishchi almashinuvlar soni (katta karyerlarda « „ = 3).
Ekskavatom ing bir yildagi ishlari soni karyer ish rejimiga bog’liq bo’ladi 
(butunyillik, davriy, va boshqa). Bir cho’michli ekskavatorlar butun yil 
davom ida ishlaydi. Dam olish kuni bilan ishlashda 
Nd
=240-250. Ochish 
ishlarida 
kuchli 
uskunalar 
dam 
olish 
kunisiz 
ishlaganda 
N,
=280-290. Ochish ishlarida cheksiz ekskavatorlar uchun ish kunlari soni 
ochish davri davomiyligiga mos bo’ladi va 230 kundan (janubiy tumanlar 
uchun) 175 kungacha o ’zgaradi (shimoliy tumanlar uchun).
113

Ochish ekskavatorlari b o ’lmish EKG-4.6, EKG-8I, ESh-15/90 uchun k o ’mir 
va tem ir karyerlarida yillik unum dorlik mos ravishda 1200-1400, 2000-2500, 
3500-3600 ming. m etr.kub bo ’ladi. Yaxshi ekskavator brigadali tomonidan 
bundanda yaxshi natijalarga erishilgan.
Qazish-yuklash ishlariga harajatlar tog’ jinsi xususiyati, ulami qazishga 
tayyorlash sifati, ishlami tashkil etishga k o ’ra baholanadi.
3 .9 . BULDOZER, SK R E PE R VA B IR CHO’M ICHLI YUKLAGICHLARDAN
FOYDALANISH
Buldozer, skreperlar va bir cho’m ichli yuklagichlar karyerda ochish, qazib 
olish va yordamchi ishlarda kon massasini yoki y ig ’imdan ajratishga, ishchi 
a ’zosi bilan ahdarmaga tashish yoki transport vositalariga yuklashga moslashgan 
qazish-yuklash mashinalaridir. Transport vositalariga buldozer va skreperlar 
bilan to g ’ jinsini yuklash maxsus bunkerlardan foydalangan holda am alga 
oshiriladi. Yuklagichlar transport vositalariga yuklashni bevosita am alga 
oshirishadi.
B uldozer asosli zanjir yoki g ’ildirakli traktor (tortgich) va osma buldozer 
uskunasidan (ag’darma, asosli m ashinaga ag ’darmani osish uchun moslama, 
ag ’darm a harakat sistemasi) tashkil topgan agregatdir.Ba’zi tuzulishlar 
ag’darm aning traktorga nisbatan qayirilishini ta ’minlaydi. Ish holatidan kelib 
chiqqan holda turli ahdarmalar qo’llaniladi. Eng qo’p tarqalgan ahdarma, bu 
pastki qism ida tig ’ mustahkamlangan to ’rtburchaksimon qotirilgan ag ’darma. 
A g’darm aning 
qattiqligini 
oshirish 
uchun 
qattiqlik 
qovurg’alari 
bilan 
ta ’minlanadi, sochiluvchan tog’ jinslarida ishlashda - uzaytirgich-ochgichlar 
bilan ta ’minlanadi. Zich tog’ jinslarida ag ’darm a echiladigan tishlar bilan 
ta ’minlanadi, ular ish vaqtida tog’ jinsini yumshatishga yordam beradi.
Buldozerlar zanjirli va pnevm og’ildirakli b o ’ladi. G ’ildirakli buldozerlar 
past bosimli (0.15-0.175 MPa) g ’ildiraklar bilan ta’minlangan, bu ulam ing 
yuqori o ’tuvchanligi va yuqori harakatlanish tezligini ta’minlaydi (30 km/s 
gacha).
114

Tortgichning kuchi bo’yicha buldozerlar yuqori kuchli (250 kVt dan yuqori), 
quchli (150-250 kVt), o ’rta kuchli (75-150 kVt) va engil (75 kVt gacha)ga 
b o ’linadi.
Buldozerlar gidravlik va kanatli boshqaruvli bo’ladi. A g’darmaning 
tishlanishi kanatli buldozerlarda og ’irlik kuchi ta’sirida amalga oshadi, gidravlik 
boshqarishda esa - gidravlik tizim yordamida.
K aryerlarda buldozerlar ham qo’shimcha ishlarda (plast tepasini tozalash, 
transport aloqalari trassalarini rejalashtirishda, ulaming balandligining pasayishi, 
y ig ’malar tashkil qilish va boshqa), ham ochish va qazish ishlarida qo’llaniladi. 
Qiyin holatlarda k o ’proq rejada ag’darmasi qaytmaydigan zanjirli buldozerlar 
q o ’llaniladi. G ’ildirakli buldozerlardan foydalanish kichik ish hajmiga ega katta 
keng joylashgan maydonlarda m a’qul.
T og’ jinsini qazib olishda buldozeming ish jarayoni gorizontal yoki qiya 
qatlamni kesish operatsiyasi, cho’zish prizmasini hosil qilish uchun shu qatlamni 
kesish, va uni yuklash joyiga tashish bilan bog’liq. Unumdor ish uchun zich, 
yoriqli va muzlagan tog’ jinslarini qazib olishga mexanik tayyorlash bilan 
am alga oshiriladi. Buldozeming unumdorligi asosan asosiy traktor kuchiga, 
ag ’darm a o ’lchamiga, tashish masofasiga va qazib olinadigan tog’ jinsi 
xususiyatlariga bog’liq.
B uldozem ing soatli texnik unumdorligi qzash va tog’ jinsini tashishda 
quyidagi formula bo ’yicha aniqlanadi:

Download 8,39 Mb.