O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

3 .1 0 . KON MASSASINI QAZIB OLISHDA VA YUKLASHDA YORDAMCHI 
ISHLARNI MEXANIZATSIYALASH
Kon massasini qazib olishda va yuklashda eng murakkab yordamchi ishlar 
quyidagilar:
• 
kon massasining yopishib va muzlab qolishida ekskavatoming cho’mich va 
harakat qismini tozalash;
•
foydali qazilma tepaligini to ’kilma va qoplovchi tog’ jinslari qoldiqlaridan 
tozalash;
•
yuklashda to’kilgan kon massasini olish;
• 
ekskavator zaboylarida tepaliklaming buzulishi 
va pog’onalaming 
balandligini yo’qotish;
•
ekskavator zaboylarida changni bosish;
•
ekskavator yo’llarini rejalashtirish va kon massasini yuklagandan keyin 
pog’ona ostini tekislash;
• 
harakatlanadigan ekskavator orqasidan ta ’minot kabelini ko’chirish;
• 
kichik tuzatish ishlari va uskunalami moylash.
Bir cho’michli ekskavatorlardan foydalanishda eng ko’p kuch talab 
qiladigan ish bu qo’shimcha ishlardir. Uning qiyinligi qazish-yuklash ishlarining 
20-30% 
murakkabligini 
tashkil 
qiladi. 
Yordamchi 
ishlami 
bajarishda 
ekskavatoming turib qolishlari 10- 12% va undan ko’pni taslikil qiladi (misol 
uchun, qishda nam gilsimon tog’ jinslarini qazib olishda).
Cho’michlami tozalash asosan maxsus qirgichlar, urgichlar, bolg’a va 
boshqalar bilan mexanik usulda amalga oshiriladi. Qirgichlar ba’zida buldozerga 
o ’matiladi. Gil tog’ jinslarini yopishib qolishini oldini olish maqsadida rotor 
ekskavatorlarining cho’michi pastki qismi zanjirli pastki qismga almashtiriladi.
Tog’ jinslarini buzlab qolishini oldini olish maqsadida cho’michlami olovli 
yoki eletr qizdirish bilan qizdiriladi. Ochiq olov bilan qizdirish maxsus qizdirish 
rejimiga amal qilishni talab qiladi. Cho’michni tez qizdirish va birdan sovutish 
uning ishdan chiqishiga olib keladi, ubnda cho’mich devorlarida yoriqlar paydo
123

bo ladi. Elektr qizdirishda cho mich hajmi 4-8 
m
3
b o ’lgan ekskavatorlar uchun 
sutkali elektr sarfi 20-50 kVt/soatni tashkil qiladi. Qizdirish elementlarining 
talab qiladigan quvvati 8-10 kVt ni tashkil qiladi. Nam gilsimon tog’ jinslarini 
qazib olishda qizdirish ekskavator unumdorligini 5-7% ga oshiradi.
Q azilma yuqorisini tozalash buldozer, skreper, teskari mexanik kuraklar va 5 
“ cho’mich hajmiga ega draglaynlar bilan amalga oshiriladi.
To’kilgan kon massasini y ig ’ib olish maxsus lemexli otval pluglari bilan, 
greyfer cho’m ichi bilan ta ’minlangan ekskavator cho’michiga yoki yuklagichga 
osiladigan uskunalar bilan am alga oshiriladi.
Tepaliklami y o ’qotish ekskavator zaboylarida 2.5m uzunlikdagi ekskavator 
cho’michiga osiladigan qirgichlar bilan, va traktorlarga osiladigan uskunalar 
bilan am alga oshiriladi.
P og’ona ostini tekislash buldozerlar bilan amalga oshiriladi. Qattiq tog’ 
jinslarini qazib olishda buldozerlar faqatgina portlash oqibatida notekislik paydo 
b o ’lgan joylarda q o ’llaniladi. Skvajinalami va shpurlami burg’ulash uchun bu 
holatda engil burg’ulash stanoklari yoki kolonkali perforatorlar qo ’llaniladi.
O ’chirilgan kabelni katta masofaga tashish traktor orqali am alga oshiriladi. 
Uncha katta bo’lmagan masofalarga ekskavator kabeli elastik qatlam lar yoki 
maxsus izolyastiyalovchi kleylar qo ’llagan holda ekskavator cho’michi bilan 
k o ’chiriladi. Rotor va zanjirli ekskavatorlarda ishlash vaqtida kabelni ko ’chirish 
ekskavatorga o ’m atilgan baraban orqali bajariladi. Osma barabanlar shuningdek 
kuchli bir cho’michli ekskavatorlarda ham qo’llaniladi. Profilaktika, va b a ’zida 
o ’rtacha tuzatish ishlari bevosita pog’onada bajariladi. Bu uchun kranlar, 
k o ’chma m exanik ustahonalar, traktorlar va boshqalar qo'llaniladi. Kichik va 
o ’rtacha ekskavatorlami tuzatish maydoniga etqazish turli usullarda am alga 
oshiriladi. Qurilish ekskavatorlari platformalarda yoki tirkam a-treylerlarda 
ko ’chiriladi.
300t gacha b o ’lgan karyer ekskavatorlari maxsus vagonlardan foydalanib 
k o ’chirish mumkin. 300t dan yuqori b o ’lgan kuchli ekskavatorlar maxsus 
karyerdagi rem ont maydonlarida tuzatiladi.
124

3 .1 1 . KON MASSASINI QAZIB OLISH VA YUKLASHDA 
MARKSHEYDERLIK ISHLARI
Karyerlarda samarali va xavfsiz kon ishlarini olib borish uchun proekt yoki 
pasportda k o ’rsatilgan qazib olishning va kon lahimlarining o ’lchamlariga rioya 
qilish kerak. Marksheyderlik xizmati bajarilgan qazish-yuklash ishlarini davriy 
kuzatishi kerak, bu pog’onaning yuqori va pastki maydoni o ’lchamlarini, 
transport va saqlash bermalari kengligini, ishchi va ishchi bo’lmagan qiyaliklar 
burchagini kuzatish uchun, ishchi maydonlar kengligini, transheya kengligini va 
boshqalami kuzatish uchun kerak.
Kon lahimlarining o’lchamlari haqidagi aniq ma’lumotlar proektdagi 
m a’lumotlar bilan mumkin bo’lgan o ’lchamlardan qochganligini aniqlash uchun 
taqqoslanadi. Kon ishlarini tog’ jinslarini bevosita ag’darmaga tashish bilan 
amalga oshirishda marksheyder tomonidan zaxodka kengligi, qazib olinadigan 
pog’ona balandligi nazorat qilinadi va kerakli bo’lganda ekskavatoming o ’qi 
naturaga tushuriladi. Ishlami bajarishdan keyin har bir zaxodkada yig’imlami 
hisobga olish amalga oshiriladi (va ulaming qayta ekskavastiya qilishda).
Kon ishlarini buldozer va skreper bilan bajarishda marksheyderlik xizmatiga 
bajarilgan kon ishlarining o ’lchamlarini hisoblash bilan tashishning o ’rtacha 
masofasi ham hisoblanadi. Tashishning o ’rtacha masofasi oy oxirida kon ishlari 
rejasidan foydalangan holda amalga oshiriladi. U qazib olingan maydonning 
markazidan, 
o ’lchash davrida hosil bo’ladigan yuklash masofasigacha 
hisoblanadi. Cho’zilgan kon massasining hajmi marksheyder tomonidan davriy 
o ’lchamlar bilan hisoblanadi, ular asosida operativ hisobga olish ma’lumotlari 
aniqlanadi. Marksheyder shuningdek omborxonadagi foydali qazilma qoldig’ini 
ham hisoblaydi. Qazib olish rejasini ochish va qazib olish ishlarida hisobot 
m a’lumotlarga ko ’ra bajarilishini aniqlash uchun karyerda yilda bir marta 
hajmlar hisoblanadi.

Download 8,39 Mb.