Nazorat savollari.
1. Loyihalash ob`ektlari parametrlarining tasnifi.
2. Foydalilik ko`rsatkichlarini bo`linishlarini sanang.
3. Elementlarning qaysi xossa va xususiyatlari chiqish parametrlari bilan bog‘liq?
4. Sistemalar strukturalarining xususiyatlariga nimalar kiradi?
5. Agar sistemaning strukturasi aniq bo`lsa, sistemaning chiqish parametrlarga
toglik bo`ladi?
6. Qaysi parametrlar sistemalarning xossasini, qaysilari elementlarning
xossalarini harakterlaydi?
7. Kanday ob`ektlar diskret, qaysilari uzluksiz deb ataladi?
8. Kanday masala diskret ob`ektlarni loyihalashda asosiy masala, uzluksizlarni
loyihalashda qaysi masala asosiy hisoblanadi?
9. Loyihalash ob`ektlarining tasnifini keltiring.
13. Avtomatik sistemalarni loyihalashning asosiy bosqichlari.
Reja:
1. Loyihalash bosqichlari.
2. Texnik topshiriq strukturasi va loyihalash ob`ektlarining parametrlariga
misollar.
3. Uzluksiz va diskret ob`etlarni ishlashining texnik topshiriq usullari.
13.1Loyihalash bosqichlari.
Murakkab sistemalarni loyihalash texnik topshiriqni ishlab chiqarish bilan
boshlanadi va boshlang‘ich eskizlovchi va texnik loyihalash bosqichlarini o`z ichiga
oladi.
Boshlang‘ich loyihalash bosqichi yoki ilmiy-tadqiqod ishi sistemasini qurish
imkoniyati yangi asoslarni izlash, struktura, texnik vositalar, ayniqsa umumiy
echimlarni isbotlash bilan bog‘liq.
Natijalar texnik taklif asosida bo`ladi. eskizlovchi loyihalash bosqichi yoki
tajriba-konstruktorlik ishida sistemalarni ko`rishda ishlatuvchi qismlarni ishlab
chiqadi. Natijalar eskizlovchi loyiha asosida bo`ladi.
Texnik loyihalash bosqichida barcha sxemali konstruktorlik va texnik echimlar
qayta ko`rib chiqiladi va bajariladi. Natijalar texnik vosita orqali bo`ladi.
Loyihalash mahsulotlarini seriyali ishlab chiqishda loyihalash xujjatlarida
kiritilgan barcha zarur o`zgartirishlar asosida ta`minlangan natija bo`yicha
tayyorlangan namuna qo`llaniladi. Ba`zan bu bosqichlar ko`pgina loyihani
yaxshilash uchun foydali ma`lumotlarni hosil qilgani sababli tayyorlash va
ekspluatatsiya qilishning probali seriyalari loyihalashga tegishli bo`ladi. ASLAning
qo`llanilishi eskizlovchi va texnik bosqichlari uchun xarakterlanadi. Boshlang‘ich
loyihalash bosqichi – bu ijodiy jarayon bo`lib, zaruriy o`lchashlarda qo`llash
algoritmlari etarli bo`lmagan belgilar bo`ladi.
Sun`iy intellekt muammolari falsafa nuqtai nazaridan fanda asosiy muammo
sifatida qaraladi.
Texnikada bu muammo birinchidan faqat ega bo`lish, yana noaniq ko`rinish,
alohida topshiriq tashkil etish joyigi ega bo`lish va faqat robotlarning oddiy
xarakatlari aloqasida oddiy echim sifatida ko`riladi.
YAqin yillar ichida inson monopoliyasiga ilmiy – tadqiqot ishi jarayonida
ijodiy xarakterning asosiy savollariga echim topish hech qanday xavf tug‘dirmaydi.
Albatta, bolang‘ich loyihalash bosqichida hisoblash texnikasi keng qo`llaniladi,
biroq eXM ni qo`llash o`z xarakteri bo`yicha bu erda ilmiy – tadqiqod topshiriq
echimiga sistemali yondashuv ilmiy tadqiqod avtomatlishtirish sistemalarni paydo
bo`lishiga olib keladi. Bu sistemalar uchun qo`llaniladigan metodlar va dasturlar,
ASLA uchun xaraktkrli taraflari ko`rilmaydi.
Eskizlovchi va texnik (blokli – isrorxik yondashuv) alohida ajralib turadi.
Bloklarni qayta ishlashda har bir tenglamani zaruriy GT ga bo`ladi.
Loyihalashnatijasida barcha zaruriy xujjatlar (yozuv,chizma, jadvallar,va b),
bu bloklarning ichki parametrlari va xarakterlovchi strukturalarni olish zarur.
Loyihalash uchun dastlabki ma`lumotlar navbatdagi i-tenglama berilgan.
TT dan tashqari berilgan tenglama parametrlarining elementlarini o`z ichiga oladi.
I-tenglamalari elementlari kelgusi (i+1) tenglama hisoblanadi. Qali qayta
ishlanmagan, u holda parametr elementlariga zaruriy topshiriq beriladi, shundan
kelib chiqadiki, quyidagi tajribaviy loyihalash (beriladi) qo`shiladi.
Tanlangan axamiyatli ichki parametrlar, 1-dan berilgan tenglamadan qayta
ishlashda foydalaniladi, 2-dan, TT qayta ishlash elementlarini o`z ichiga oladi (TT
keyingi (i+1)chi tenglamaga o`tadi). SHuning uchun agar TT eng yuqori tenglama
uchun bor bo`lsa, u holda barcha qolgan tenglamalarni o`z ichiga oladi.
Blok-israrxik loyihalashda echim to`liq ma`lumot bo`lmaganda ishlatiladi, bu
xatolikka olib kelishi mumkin. Misol uchun, keyingi holat uchun TT bajarilmasligini
ko`rsatish mumkin, agar texnik, iqtsodiy yoki anglangan parametr elementlarini
amalga oshirish mumkin bo`lmasa.
Xatoliklar keyingi satxga o`tishda o`zini namoyon qiladi. Ulargi tuzatish uchun
keyingi bosqichlarni qayta boshqarish kerak. (To`g‘ri natijaga yaqinlashishiga olib
keladi).
Bu erda muhim o`ziga xos loyihalash jarayonini tushunish iteratsiya
xarakteridan iborat.
Akslantirayotgan loyihalashning iteratsion xarakteri hususiy va boshlang‘ich,
eskizlovchi va texnik bosqichlarga ajratiladi. Bu bosqichlar ichida iteratsiya
ko`pincha ko`pkarrali kuzatiladi.
13.2 TT quyidagi tipik bloklarni o`z ichiga oladi:
CHiqish parametrlari bo`yicha aniq sonli tanlash aniq sonli ma`lumotlar;
Tashqi parametrlar o`zgartirish diapazonini xarakterlaydi, og‘zaki yozishlarni
chegaralaydi. Talab va taklif, sonli xatoliklarni bevosita yangiladi. Misol. elektr
kuchaytirgichni printsipal sxemalarni qayta ishlashda TT ni ko`ramiz.
«O`rta» chastotalarda kuchaytirish koeffitsenti K
0
10
4
dan kichik chiqish
qarshiligi R
kir
1 Om dan kichik, chiqish qarshiligi R
chiq
200 Om dan ko`p emas.
YUqori chegaraviy chastotaviy f
v
100kGts kichik.
YAxshi ishlash temperaturasi -50 / +60
0
C
Manbaning kuchlanishi +5 /-5V
Kuchlanishdan chetlanish 0,5% dan katta bo`lmasligi kerak.
Kuchaytirgich tajribada statsionar o`rnatish o`lchami 60x40mm. Bu xolda chiqish
xarakteristikalari kuchaytirish koeffitsenti, kirish va chiqish qarshiliklari, chegaraviy
chastota. Temperatura dreyfi hisoblanadi.
Y=(K
0
,R
vx
,R
vix
,f
vx
,U
dr
)
Tashqi parametrlar temperaturaning o`rab turgan sohasi va manba kuchlanishi
tegishli bo`ladi. TT ichki parametrlarining jadvali va ma`nosi struktur sxemaning
sintezidan keyin ma`lum bo`ladi. Ichki parametr registrlar, kondensatorlar,
tranzistorlar parametrlariga tegishli bo`ladi.
Keltirilgan misoldan ko`rinib turibdiki, TT ning asosiy qismi sxemaning
chiqish parametrlariga talablardan tuziladi. Bu texnik talab TT deyiladi. TT vektori
TT orqali belgilanadi, ya`ni TT ning (10
4
,1 Om, 200 Om, 100kGts,)50mkV/grad).
CHiqish parametrlari va TT orasidagi bog‘lanish talabi ish qobiliyati sharoiti
deyiladi.
Ko`rilayotgan misolda ish qobiliyati sharoiti quyidagiga teng K
0
>10
4
, R
kir
>1Mom,
R
chiq
< 0,2 kOm, f
B
>100kGts, U
dr
> 50 mkV/grad.
Bu holatda TT da chiqish parametrlari 2 tomonlama chegaralangan bo`lsa, ish
qobilyati sharoiti 2 tengsizlik ko`rinishda yoki Y
j
= TT
j
∆y
i
tenglik ko`rinishda
yoziladi . Bu erda y
i
– TT ning texnik talab bo`yicha bu parammetrlarining yo`l
qo`yilishi mumkin chetlanishi .
Kuzatishimizga qulay bo`lishi uchun barcha ish qobilyati sharoitini bir
ko`rinishda yozish mumkin .
y
i
j
Ish qobiliyati sharoitini loyihalashdagi ahamiyati keyingi ko`rinishi loyihalash
topshirig‘i ifodalanadi :
Barcha TT sifatli talabalarini bajarishda va tashqi parametrlarini o`zgarishining
barcha diapazonlarida ish qobiliyati sharoitlari eng yaxshi namuna bo`lgan bloklar
o`rganiladi .
TT diskret ob`ektlar uchun boshqa bir qancha ko`rinishlari hisoblanadi.
Ko`rilayotgan blokni qayta ishlashdagi TT da ba`zi radioelektron sistemalarning
logik qurilmalari : Qurilma sxemasini ko`rishda 4 ta kirish va 2 ta chiqishdan iborat
bo`ladi .
YUqorida keltirilgan misollarda rezistorlar qarshiligi va kondensatorlar
sig‘imiga quyidagi tabiiy cheklanishlar qo`yilgan: kuchaytirgichning integral
ishlashidagi yuqoridagi parametrlar bo`yicha cheklanishlar qo`yilgan bo`ladi, chunki
integral texnologiya katta qarshilik va sig‘imlar olishga imkon bermaydi.
|
