|
“Fizika va texnologik ta’lim” jurnali | Журнал “Физико-технологического
Pdf ko'rish
|
| bet | 118/167 | | Sana | 18.01.2024 | | Hajmi | 2,16 Mb. | | #140538 |
“Fizika va texnologik ta’lim” jurnali | Журнал “Физико-технологического
образование” | “Journal of Physics and Technology Education” 2021, № 4 (Online)
Journal of Physics and Technology Education | https//phys-tech.jspi.uz/
122
Yerning magnit maydonida zaryadlangan zarralar (proton, elektronlar, alfa
zarralari) energiyasi oʻnlab KeV dan yuzlab MeV gacha boʻlib, Yerning radiatsion
belbogʻlarida, Yer magnitosferasining ichki qismlarida zarrachalarning
energiyalariga qarab turli mintaqalarida joylashadi. Zaryadlangan zarralarning
Yerning radiatsion mintaqalaridan chiqishiga geomagnit maydon kuchlari
chiziqlarining maxsus konfiguratsiyasi toʻsqinlik qiladi, bu zaryadlangan zarralar
uchun magnit “qafas” ni hosil qiladi. Lorens kuchi ta'sirida Yerning magnit
qafasiga tushadigan zarralar murakkab harakatni hosil qiladi, bu shimoliy yarim
shardan janubiy yarimshargacha magnit maydon chizigʻi boʻylab spiral yoʻl
boʻylab tebranuvchi harakat sifatida aks ettirilishi mumkin (1-rasm). Bir zarracha
spiralda magnit maydonning kattalashishi tomon harakat qilganda (Yerga
yaqinlashadi), spiral va uning aylanish radiusi qisqaradi. Parchalanish tezligi
vektori kattalikda oʻzgarmay, maydon yoʻnalishiga perpendikulyar boʻlgan
tekislikka yaqinlashadi.
1-rasm. Geomagnit tuzoqqa tushirilgan zaryadlangan zarralar harakati.
Zaryadlangan zarrachalar Yerning magnit maydonining kuch chizigʻi
boʻylab spiralsimon harakatlanadilar va bir vaqtning oʻzida choʻzilib ketadilar.
Shimoliy yarim shardan janubiy yarim sharga harakatlanayotgan
protonning energiyasi ~ 100 MeV ga, kuchlanish chizigʻidagi bitta tebranishi
taxminan 0,3 sek teng. Bunday protonning geomagnit qafasdagi yashash vaqti (~
3*10
9
sek), bu vaqt davomida 10
10
marta tebranishlarni amalga oshiradi.
Ushlangan yuqori energiyali zarrachalar bir yarim shardan ikkinchisiga oʻtguncha
oʻrtacha bir necha yuz million marta tebranishlari mumkin. Uzoq muddatli
sochilish ancha past tezlikda sodir boʻladi. Energiyasiga qarab, zarralar bir necha
daqiqadan bir kungacha Yer atrofida toʻliq aylanishni amalga oshiradi. Musbat
|
| |
