97
Uchinchidan, zamonaviy axborot texnologiyalarini boshqaradigan, undan samarali
foydalana oladigan, zamonaviy bilimlarga ega bo’lgan, har tomonlama keng
fikrlaydigan qobiliyatli kadrlarni tayyorlash.
Demak, axborot xuruji tobora avj olib borayotgan, yakka tartibda har bir fuqaro,
har bir inson ongiga kuchli ta’sir o’tkazayotgan, keng miqyosda olganda, jamiyat
taraqqiyoti va millat taqdirini hal qila biladigan, global miqyosda esa – butun insoniyat
hayotini kafolatlashga, uning taraqqiyoti yoki tanazzulini belgilashga qodir bo’lgan
tig’iz axborot tizimini boshqarish, tartibga solish, undan foydalanish me’yorlarini ishlab
chiqish hozirgi zamonning eng dolzarb muammolaridan biridir.
3. Milliy mafkura –o’zbekistonliklar yangicha dunyoqarashining asosi
Insoniyat axborot
oqimi tobora tezlashayotgan, Er shari aholisining kayfiyati,
ruhiyatini, maqsad va intilishlarini,
qolaversa, butun tafakkur tarzini o’zgartirishga qodir
bo’lgan axborot texnologiyasi vujudga kelgan bir davrda yashamoqda. Bu - hozirgi
zamon tamaddunining o’ziga xos yutug’i. Xalqlar, mamlakatlar, davlatlar o’zaro
munosabatlarini tobora yaqinlashtirishga, jahon ijtimoiy-siyosiy jarayonlarini
boshqarishga, dunyoviy kayfiyat, dunyoviy ruhiyat va maslakning vujudga kelishiga
xizmat qiladigan mo’’jizakor hodisa.
Biroq tsivilizatsiyaning ana shunday ulkan, keng miqyosli va serqirra yutug’idan
kim qanday maqsadlarda foydalanayapti? Uning beqiyos va qudratli kuchini nimalarga
ishlatayapti? – degan haqli savollar ham muammoga aylanmoqda.
Umuman olganda, insoniyat tafakkuri kengayib,
fan-texnika taraqqiyoti
jadallashgani sayin insoniyat o’zining buyuk yaratuvchilik qudratini namoyon etmoqda.
Shu bilan birga o’zining boshini o’zi og’ritadigan, o’z hayotiga o’zi tahdid soladigan,
o’z istiqbolini mavhumlashtiradigan holatlarga ham duch kelmoqda.
Kompyuterlarning paydo bo’lishi esa butun Er sharini yagona axborot makoniga
aylantirdiki, natijada har bir mamlakat taqdiri bilan ham, butun dunyo taqdiri bilan ham
bog’liq bo’lgan voqelik yuzaga keldi.
Bugun O’zbekiston ana shu yagona axborot tizimining faol sub’ektiga aylandi.
Uning dunyo bilan aloqasi, jahon ijtimoiy-siyosiy jarayonlaridagi ishtiroki, davlatlararo
munosabatlar, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy va madaniy aloqalari umumjahon
axborot tizimi tarkibida amalga oshirilmoqda. Bu bevosita elektron pochta, elektron
axborot almashish tizimi orqali ham milliy, ham dunyoviy muammolarni hal qilish
borasidagi faoliyat samaradorligini oshirishda, vaqtni tejashda, moliyaviy xarajatlarning
keskin kamayishida, qolaversa, zamonaviy axborot almashish salohiyatini namoyon
qilishda yaxshi natija bermoqda.
Biroq bu jarayon bir qator muammolardan xoli emas. Jumladan, jahon axborot
tizimidan etarli foydalanilmayotganligi, Internet tizimining kerakli darajada
rivojlanmaganligi va qo’llanish darajasi pastligi ko’zga tashlanayotir.
Ammo masalaning ikkinchi, bundan ham muhim tomoni ham bor. Bu bevosita
axborot bozoriga murojaat qilganda qanday axborotlarni qabul qilish, qanday
axborotlardan foydalanish borasidagi salohiyatni ham taqozo etmoqda.
Chunki
bozorning oddiy haqiqati shundaki, har kim topganini savdoga chiqaradi. Sifati, mazasi,
rangi, ta’mi yoki foydasiga qarab tanlash xaridorning ixtiyorida. Ana shu hayotiy
qonuniyat nuqtai nazaridan qaraganimizda, jahon axborot bozorida bizning
manfaatlarimizga zid bo’lgan, milliy xususiyatlarimizni, an’analarimiz, turmush
tarzimizni mensimaydigan axborotlar ham xuruj qilib, hayotimizga shiddat bilan kirib
98
kelmoqda. Bu o’z-o’zidan axborot sohasida milliy xavfsizlikni ta’minlash muammosini
ko’ndalang quydi.
Hozirgi zamon axborot tizimining juda keng imkoniyatlarini hisobga olgan holda
aytish mumkinki, O’zbekistonda
axborot olish, saqlash, foydalanish va tarqatishni
umummilliy manfaat va umummilliy taraqqiyot nuqtai nazaridan boshqarish
mexanizmini yaratish, uning mohiyati va unsurlarini chuqur anglash zarur bo’lib qoldi.
Ana shu hayotiy ehtiyoj nuqtai nazaridan axborot sohasida axborot xavfsizligini
ta’minlash tizimini yaratishning quyidagi usullarini qo’llash zarur deb hisoblaymiz:
Birinchidan,
sotsiologik yo’nalish. Bunda axborot olish va tarqatish jarayonida
jamiyat taraqqiyotida axborotning ijtimoiy voqelik sifatidagi rolidan kelib chiqib,
jamiyatda shakllanayotgan ijtimoiy ong yo’nalishlari, ijtimoiy tafakkur darajasi va
oqimlarini o’rganishni yo’lga quyish, aholi turli qatlamlarining qarashlari, kasbiy va
boshqa ijtimoiy holatlari asosidagi fikrlash tarzini aniqlab borish zarur.
Ikkinchidan,
statistik yo’nalish. Ko’pmillatli mamlakatda, xususan, 130 dan ortiq
millat va elat yashayotgan, 20 ga yaqin diniy konfessiyalar faoliyat ko’rsatayotgan
O’zbekistonda millatlararo
va dinlararo mojarolarni, turli siyosiy manfaatlar va
buzg’unchi g’oyalar ta’sirida kelib chiqishi mumkin bo’lgan siyosiy nizolarni o’rganib
borish. Bu borada aniq hisob-kitoblarga, tahliliy echimlarga ega bo’lishi darkor.
Uchinchidan,
siyosiy konfliktologiya va siyosiy psixologiya. Axborot-psixologik
xavf avj olayotgan bir paytda, turli buzg’unchi g’oyalar inson ongi va tafakkuriga o’z
ta’sirini o’tkazayotgan bir sharoitda siyosiy mojarolar kelib chiqishi ehtimol bo’lgan
manbalarni o’rganish, omillarni aniqlash hamda buning natijasida jamiyatda
shakllanishi mumkin bo’lgan jamoatchilik fikri, siyosiy qarashlar, ruhiyat – ijtimoiy-
siyosiy psixologiya izchil ravishda o’rganib borilmog’i lozim.
To’rtinchidan,
mantiqiy-tizimiy va funktsional tahlil.
Axborot tizimi, xususan,
axborot-psixologik ta’sir axborot siyosati tizimi va vositasining muhim qismi sifatida
baholanishi lozim. Voqelikka ana shu tarzda yondashib, ilmiy-tahliliy, nazariy va
amaliy xulosalar chiqarish kerak. Tig’iz axborotlashgan jamiyatda axborot oqimi
ta’sirida shakllanayotgan ijtimoiy fikrni fan nuqtai nazaridan izchil o’rganish, uning
predmeti va metodologiyasini ishlab chiqish muhim bo’lib qoldi.
Beshinchidan,
axborot tizimida milliy istiqlol g’oyasining ustuvorligi. Har
qanday fuqaro axborot bozoridan “mahsulot“ tanlash jarayonida uning qalbida,
ruhiyati, kayfiyati, fe’l-atvorida, bularning barchasining oqibati sifatidagi xatti-harakati
va munosabatida mafkuraviy immunitet ustuvorligini ta’minlash lozim.
Albatta, O’zbekistonda mustaqillikning o’tgan yillari mobaynida ommaviy axborot
kommunikatsiyasi sohasida jiddiy o’zgarishlar yuz berdi. Eng avvalo, har bir
fuqaroning so’z
va fikr erkinligi, axborot olish va tarqatish huquqi Konstitutsiya va
tegishli qonunlar bilan kafolatlandi. Ommaviy axborot vositalari to’g’risida bir qator
qonunlar yaratildi va amalda qo’llanilmoqda. Mustaqil nashrlar soni keskin ko’paydi.
Bularning hammasi mamlakat ichki hayotida milliy axborot tizimining o’ziga xos
taraqqiyotidan dalolat beradi.
Shu bilan birga O’zbekiston jahon axborot tizimidan foydalanishning eng
zamonaviy va tezkor texnologiyasini joriy etmoqda. Bu nafaqat davlat va
hokimiyatning, rasmiy idoralarning, balki nodavlat-notijorat tashkilotlar, hatto alohida
fuqarolarning dunyo axborot bozoriga emin-erkin kirishi va undan bemalol
foydalanishiga imkon beradi.
99
Hozirgi zamon axborot tizimida shunday hodisalar mavjudki, unga qarshi chiqish u
yoqda tursin, uni boshqarish, tartibga solish ham mumkin bo’lmay qolmoqda. Demak,
bunday sharoitda eng maqbul va samarali usullarni ishlab chiqish zarur. Jumladan:
