Ishlab chiqarishni cheklash (ishlab chiqarish kvotasi)

Ishlab chiqarishni cheklash (ishlab chiqarish kvotasi). Davlatning bozor narxiga ta’sir qilish siyosatidan biri bu - mahsulot ishlab chiqarish hajmini cheklash orqali mahsulot narxini kerakli darajagacha ko’tarish mumkin. Davlat har bir firmaning mahsulot ishlab chiqarish hajmini qonun chiqarish orqali belgilashi (kvotalashi) mumkin. Biror mahsulotni ishlab chiqarish yoki sotish bo’yicha litsenziyaning davlat tomonidan berilishi, shunday siyosatni yuritishga misol bo’lishi mumkin. Masalan, spirtli ichimliklarni sotishga beriladigan litsenziyalarni ko’paytirish yoki kamaytirish orqali spirtli ichimlikni sotish hajmini oshirish yoki qisqartirish mumkin. Sotish hajmining qisqarishi tovar narxini kerakli darajaga oshirish imkonini beradi.
Yana AqSH davlatining qishloq xo’jaligi siyosati qaraymiz. AqSH davlatining qishloq xo’jaligi siyosati ko’proq mahsulot ishlab chiqarishni qisqartirishni rag’batlantirishga qaratilgan. Fermerlar ekin ekish maydonining qisqatirsalar, ya’ni ekin maydonlarining bir qismi ekilmasdan qoldirilsa, shunga yarasha pul kompensatsiyasini oladilar. Ekin maydonlarini qisqartirish hisobidan narxni oshirish mexanizmini quyidagi 10-rasmda keltirilgan.


P_*

mahsulotning bozor narxi esa
^P_e dan

16. 
    ^{ga ko’tariladi.}
    

*
Bunday siyosatda iste’molchi ortiqchaligining o’zgarishi quyidagicha teng.
ист.  A  B.

1

*
Fermerlar

16. 
    ^{miqdorda mahsulot ishlab chiqarib, uni yuqori}
    

16. 
    ^narxda
    

sotadi. Natijada fermerlar ortiqchaligi A to’rtburchak yuziga teng miqdorda oshadi.

Lekin, ishlab chiqarish hajmi ^Q_e
dan

16. 
    ^{ga qisqargani uchun fermerlar S}
    

1
uchburchak yuziga teng bo’lgan ortiqchalikni yo’qotadi. Bulardan tashqari,

1
^{fermerlar ekin maydonini (ishlab chiqari hajmini} Q ^{ga) qisqargani uchun davlatdan}
pul kompensatsiyasi oladi. SHunday qilib, ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligining umumiy o’zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin:
i/chqA - S q pul kompensatsiyasi
Davlat xarajatlari, ya’ni femerlarga to’lanadigan rag’batlantirish (kopensatsiya) puli kamida VqSqE ga teng bo’lish kerak. Bu yerda VqSqE fermerlar

*
^{ekin yerlarini qisqartirmaganda qo’shimcha mahsulot ishlab chiqarib, uni yuqori} P
narxda sotishi natijasida olish mumkin bo’lgan qo’shimcha foydaga teng. SHuning uchun ham davlat xarajatlari kamida VqSqE ni tashkil qiladi va u fermerlarga pul kompensatsiyasi tariqasida berilgani uchun ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligi quyidagicha bo’ladi:
и/ч  A  C  B  C  E  A  B  E.
Ushbu ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o’zgarishi davlatning narxlarni mahsulotning bir qismini sotib olish hisobidan barqaror bo’lishini ta’minlash siyosatidagi ortiqchalik o’zgarishining o’zi. Fermerlarga davlat yuqoridagi siyosatlaridan qaysi birini qo’llashi farq qilmaydi, ikkalasi ham fermerlarga bir xil foyda olishga olib keladi.
Iste’molchilrga ham buni farqi yo’q, nima uchun deganda, ular ikkala siyosatda ham bir xil yo’qotishga ega. U ikkala siyosatdan qaysi biri davlat uchun qimmatroq bo’lishiga qaraymiz. Bu yerda 10-rasmdagi uchburchaklar yuzalari

yig’indisi VqSqE 9-rasmdagi
Q₂  Q₁  P_*  E
yuzadan kichik bo’lgani uchun ham

davlatning ekin ekiladigan yerlarni cheklash siyosati, ortiqcha mahsulot sotib olish asosida narxlar barqarorligini ta’mirlash siyosatidan ekanligi kelib chiqadi. Ammo davlatning ekin ekiladigan yerlarni cheklash siyosati jamiyat uchun fermerlarga pul kompensatsiyasini berish siyosatiga ko’ra qimmatroqqa tushadi.
Ekiladign yerlarni cheklash siyosatidagi jamiyat farovonligining o’zgarishi quyidagiga teng:
^ jamiyat farovonligining o’zgarishiq ^ istq ^ i/ch - davlat xarajatlariq-A-