Pmin Pe ,
Pe - muvozanat narx), ya’ni davlat narxni muvozanat narxidan yuqori qilib
belgilanadi (6-rasm).
Rasmdan ko’rish mumkinki ishlab chiqaruvchilar narx oshganda Qe
nisbatan
ko’proq
Q mahsulotni ishlab chiqarishga harakat qiladi. Iste’molchilar kamroq ( Qe
1
2
o’rniga Q miqdorda) mahsulot sotib olishga harakat qiladi.
-
rasm. Narx muvozanat narxidan yuqori belgilangandagi ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning yo’qotishlari.
Agar biz ishlab chiqaruvchilar bozorda qancha mahsulot sotilsa shuncha mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsak, bozorga ishlab chiqarilgan mahsulot
2
miqdori Q ga teng bo’ladi va bu yerda ham ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar
min
ortiqchaligi yo’qotiladi. Bu yerda A to’rtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilarning olgan qo’shimcha ortiqchaligini ifodalaydi. Lekin, minimal ( P ) narxda
mahsulotni hajmi Qe
miqdordan
Q ga qisqargani uchun ishlab chiqaruvchi
2
ortiqchaligining bir qismi yo’qotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o’zgargan qismi quyidagiga teng:
и/ч. A C . (4)
min
Iste’molchilar minimal ( P ) narxda har bir mahsulot uchun muvozanat narxdan yuqori narx to’laydi va natijada ularning iste’mol ortiqchaligiga rasmdagi A to’rtburchak yuziga teng bo’lgan miqdorda kamayadi. Narx oshganligi munosabati bilan ba’zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi va tovarni sotib ololmaydilar va bunga mos bo’lgan ortiqchalikni yo’qotadi. Bu yo’qotish rasmda V uchburchak bilan ifodalangan. Demak, iste’molchilarning ortiqchaligining umumiy o’zgarishi quyidagini tashkil qiladi:
ист. A B . (5)
Ko’rinib turibdiki, bunday siyosat iste’molchilarning turmush darajasini tushurib yuboradi.
(4)- va (5)- ifodalarni qo’shib umumiy ortiqchalikdagi o’zgarishni aniqlaymiz:
и/ч ист. qi/ch.qist.qA-Sq(-A-V)q-S-V (6)
Demak, davlat tomonidan minimal narx o’rnatilganda umumiy to’liq yo’qotish vujudga keladi va u ikkita S va V uchburchaklar yuzalarining yig’indisi bilan ifodalanadi.
Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish Qe
miqdordan
1
Q miqdorga kengaytirilganda qarab chiqamiz. Haqiqatdan ham minimal narx
muvozanat narxdan yuqori bo’lganda u ishlab chiqaruvchilarni mahsulot ishlab chiqarishga undaydi. Lekin, ular bozorda faqat
Q miqdorga
1
2
Q hajmdagi
1 2
chiqarishga ketgan xarajatlarni qoplaydigan daromadni olaolmaydi (7-rasm). Rasmda ushbu xarajatlar shtrixlangan D trapetsiya yuzi bilan ifodalangan.
-
rasm. Minimal narx o’rnatilishi natijasidagi yo’qotishlar grafigi.
Natijada ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi o’zgarishi quyidagiga teng:
и/ч. A C D.
Bunday holda har bir ishlab chiqaruvchi o’z mahsulotining hammasining yuqori narxda sotaman deb o’ylaydi. Pirovardda davlat tomonidan o’rnatilgan minimal narx siyosati ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari hisobidan ishlab chiqaruvchilarning foydasini ancha qisqartirib yuborish mumkin.
Yana bitta misol tariqasida mehnat (ishchi kuchi) bozorini qaraylik.
min
Ma’lum mehnat bozorida ishchi kuchi bahosi bu ish haqi. Davlat tomonidan minimal ish xaqi (W ) belgilandi deylik.
-
rasmda taklif chizig’i ishchi kuchi taklifini, talab chizig’i - ishchi kuchiga
resurslari bozoridagi muvozanat ish haqi We dan katta, ya’ni Wmin We .
Ишчи кучи нархи, иш ща=и
Ишчилар сони
8-rasm. Minimal ish haqi grafigi.
Ushbu siyosat natijasida ish joyi topgan ishchilar (rasmda L1 ishchi) yuqori
ish haqi oladi. Lekin,
L L2
ìèqdoridagi ishchilar ish topa olmaydilar va ishsiz
qoladilar. Demak, bunday siyosat ishsizlikka olib kelishi mumkin.
| 