62
1.
Bog‘lovchilar haqida nimalarni bilib oldingiz?
2.
Ko‘mak bermoq deganda nimani tushunasiz?
Bog‘lovchilar so‘zlar va gaplarni bog‘lagan o‘rinlarga 4 tadan misol topib, yozing.
Boshqa fan darsliklaridan ham foydalaning.
Quyidagi ko‘makchilarni ma’nosiga ko‘ra guruhlang. Bunda lug‘atlardan foydalani-
shingiz mumkin.
sababli, sari, singari, uchun, tufayli, qarab, qadar, bo‘ylab, haqida, kabi, tomon, to‘g‘risida,
bilan, sayin, uzra, birla, bo‘yicha, yanglig‘, chog‘li, doir, so‘ng, buyon
Yo‘nalish
Sabab
Maqsad
O‘rin
Chegara
Mavzuga
tegishlilik
Yuqorida biror ustunga ham mos kelmagan so‘zlar bormi? Nega
shunday deb
o‘ylaysiz?
Ikki ustundagi birliklarni o‘zaro qiyoslang. Ma’nosida qanday o‘zgarish sodir
bo‘lmoqda?
maydon tomon yurdi
maydon bo‘ylab yurdi
tatami sari yurdi
tatamiga qadar yurdi
ukasi uchun kurashdi
ukasi tufayli kurashdi
bakovul haqida o‘yladi
bakovul kabi o‘yladi
Butun sinf birgalikda ko‘makchilar haqida qoida yarating. Ko‘makchi hamda
bog‘lovchilarni o‘zaro qiyoslang.
Guruhlarga bo‘lining. Tasavvur qiling, sport klubi ochdingiz. Sport klubining
reklama
banneri hamda to‘garaklar eʼlonini tayyorlang. Ko‘makchi va bog‘lovchilardan
foydalaning.
1. Sport klubining reklama bannerini tayyorlang.
2. Sport klubidagi to‘garaklar haqida e’lon bering.
@edurtm_uz
63
‘‘Candle’’ va ‘‘qandil’’
Jo‘ra, o‘rtoq, oshna ma’nodoshmi?
Inglizcha ‘‘candle’’ va o‘zbekcha “qandil” o‘rtasidagi
o‘xshashlikni sezsangiz kerak. Lekin ingliz tilida yana
bir so‘z bor –
chandelier, uning maʼnosi “qandil” bilan
aynan bir xil.
Candle va
chandelier bir o‘zakka borib
taqaladi. Farqi shundaki,
candle eski ingliz tiliga
bevosita lotin tilidan,
chandelier esa fransuz tili orqali
o‘tgan.
Yuqoridagi so‘zlarning etimologiyasiga keladigan
bo‘lsak, ular lotincha
candere – “yiltillab turish, oqarib
ko‘rinish” feʼliga borib taqaladi. Bu feʼldan
Yevropa
tillarida hosil bo‘lgan so‘z arab tiliga “qandil” shaklida
o‘tgan, undan fors tiliga, undan esa o‘zbek tiliga o‘tgan.
“Jo‘ra”, “o‘rtoq”, “oshna”. Bu so‘zlarni ko‘p ishlatamiz. Ko‘pincha qo‘shib ishlatamiz.
Lekin aslida ular bir-biridan maʼno jihatdan farq qilgan.
Maʼlumotga qaraganda, “jo‘ra”, “o‘rtoq”, “oshna” so‘zlari
tanishlarning uch xil
kategoriyasini bildirgan.
– jo‘ra – ko‘chadagi, mahalladagi tanishlar, ijtimoiy aloqalar bo‘yicha ularga yaqin
turuvchi boshqa mahallada orttirilgan tanishlar; bu kategoriyaga kiruvchilar bilan choyxona
va harifonalar uyushtirilgan;
– o‘rtoq – yaqin qarindoshlar ichidagi tengdoshlar va yangi davrdan boshlab sinfdoshlar,
ular
bilan choyxona qilinmagan, balki doim bir-birinikiga mehmonga, hasharga,
yordamga
borish odat bo‘lgan; to‘ylarda, maʼrakalarda asosan o‘rtoqlar xizmat qilgan;
– oshna – boshqa qishloq va shaharlardagi do‘stlar, tanishlar,
yangi davrdan boshlab
esa kursdoshlar ham; boshqa yurtga borganda ularnikida qolish, begona joyda ulardan
yordam so‘rash odat bo‘lgan; oshnachilik avloddan avlodga o‘tgan – ikki oshnaning
farzandlari ham oshna bo‘lgan, bir-biriga yo‘lchiliklarda yordam berishda, safar chog‘i
uyida kutib olishda davom etgan.
“Do‘st” esa ko‘proq balandparvoz, poetik so‘z bo‘lgan. Keng tarqalmagan. Va har xil
maʼnoda qo‘llanishi mumkin bo‘lgan.
Shuningdek, yana bir kategoriya bo‘lgan – “sherik”. Bular hamkasblar,
umumiy ishga,
manfaatga ega odamlar bo‘lgan.
Bugungi kunda ijtimoiy munosabatlar ko‘payishi tufayli bu kategoriyalar qo‘shilib ketdi
(aslida, o‘tmishda ham bir kishi ham o‘rtoq, ham jo‘ra bo‘lishi mumkin edi, lekin baribir bu
juda keng tarqalmagandi). Shu munosabat bilan bu so‘zlar ham sinonimga aylanib qoldi.
Eldor Asanov
O‘QING VA MULOHAZA QILING
@edurtm_uz
