152
1. Markaziy banki faoliyatining asoslari
2.Markaziy banki maqsadi va vazifalari.
3.Markaziy bankning ochiq bozordagi siyosati
Tayanch so’z iboralar
:
bank, Markaziy bank, banknotalar emissiyasi,
hukumat banki.
Markaziy bank - kredit tizimining bosh banki bo’lib, mamlakatda pul-kredit
siyosatini, emissiya jarayonlarini olib boradi. Birinchi markaziy banklar bundan
qariyib uch yuz yil oldin tijorat banklarining rivojlanishi natijasida vujudga kelgan.
Bular 1668 yilda tashkil bo’lgan Shved Riks Jiro banki, 1694 yilda tashkil qilingan
Angliya banklaridir.Yevropa mamlakatlarida Markaziy banklar ancha kechroq,
asosan XVIII asrningikkinchi yarmidan boshlab faoliyat ko’rsata boshlagan.
AQShda Markaziy bank funksiyasini 12 federal rezerv bankidan iborat federal
rezerv tizimi bajaradi.
O’zbekistonRespublikasi Markaziy banki 1992 yilning sentyabr oyidan sobiq
SSSR davlat bankining Respublika bo’limi zaminida paydo bo’lgan.
Jahon amaliyotida Markaziy banklar vujudga kelishining ikki asosiy yo’li mavjud:
Birinchi yo’l - uzoq davr mobaynida tijorat banklarining rivojlanishi natijasida
ularni Markaziy bankka aylanishi. Shu holat 1844 yilda Angliyada, 1848 yilda
Fransiyada, 1874 yil Ispaniyada, 1875 yilda Germaniyada (Reyxsbank), 1893 yilda
Italiya Markaziy banklari tashkil bo’lishi bilan bog’liq.
Ikkinchi yo’l - bir yo’la Markaziy bank - emission markaz sifatida tashkil qilingan
banklar. Bunday banklarga AQShning federal banklari, 1913 yildan tashkil etila
boshlangan Lotin Amerikasi mamlakatlari banklari, Avstriya Markaziy banki va
boshqalarni kiritish mumkin.
Markaziy bank iqtisodiyotni boshqarishda va bank tizimini nazorat qilishda muhim
ro’l o’ynaydi. Shuning uchun ham uning faoliyati uning Ustaviga nisbatan yuqori
kuchga ega bo’lgan qonun bilan tartibga solinadi. Markaziy bank alohida statusga
ega bo’lgani holda butun bank tizimini, davlat organlarini nazorat qilib uning
faoliyati, vazifalari va yuklatilgan majburiyatlar uni tijorat faoliyati chegarasidan
chiqadi.
