O‘qitish materiallar I to‘plami mutaxassislikka kirish o‘qitish materiallar

162 
TIJORAT BANKLARINING MULK SHAKLIGA KO’RA TURLARI 
Davlat banklari 
Aktsioner tijorat 
banklari 
Xususiy 
banklar 
Chet el kapitali 
ishtirokidagi
banklar
 
1.
Agrobank 
2.
Aloqabank 
3.Asaka bank
4.
Aziya Alyans bank 
5.
Ipotekabank 
6.
Xalq banki 
7.
Turonbank 
8.
Uzagroeksportbank 
9.O’z.sanoatqurilishbank 
10.O’R TIA Milliybanki 
11.
Qishloqqurilishbank 
12.
Poytaxt bank 
9.
Uzagroeksportbank 
9.O’z.sanoatqurilishbank 
10.O’R TIA Milliybanki 
13.
Qishloqqurilishbank 
14.
Poytaxt bank 
15.Mikrokreditbank
1.Kapitalbank 
2.Madadinvestbank 
3.Ravnaqbank 
4.TBCbank 
5.Anorbank 
6.Universalbank
1.Trastbank 
2.Turkistonbank 
3.Davrbank 
4.He Tech bank 
5.Oriyent 
finansbank 
1.Ziraatbank 2.Soderat Eronbank 
3.Investfinansbank4.Savdogarban
k 5.Hamkorbank 6.KDB bank 
7.Tengebank 

163 
Tijorat banklari hozirgi paytda korxonalar va aholi o’rtasidagi iqtisodiy 
munosabatlarni amalga oshirishda muhim vositachi bo’lib hisoblanadi.Tijorat 
banklarining faoliyati quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 
1.
Kredit resurslarini tashkil etishda chetdan jalb qilingan resurslarga 
taYanishi. 
2.
Mavjud mablag’lar chegarasida xizmat ko’rsatish. Bu bankning nafaqat 
o’z resurs va kredit quyilmalarining mutonosibligi, balki bankning aktivlari 
bilan uning jalb qilingan mablag’lari o’rtasidagi mutonosibligini ta’minlashini 
bildiradi. 
3.
Bank faoliyatining to’la iqtisodiy mustaqilligi. Bunda bank o’z va jalb 
etilgan mablag’lardan mustaqil foydalanishi, mijozlar va omonatlarni o’zi 
mustaqil ravishda tanlashi, kredit siyosatini mustaqil tuzishi va amalga 
oshirishi, foiz stavkalarini mustaqil o’rnatishi va o’zgartirishi, daromadlarni 
mustaqil ravishda taqsimlashi va boshqa faoliyat turlarini bajarishi 
mumkinligi ko’zda tutiladi. 
4.
Banklar faoliyatini tijoratlashuvi. Bu tamoyil banklarni kamroq xarajat 
qilib ko’proq foyda bilan faoliyat ko’rsatishga asoslanadi. Bank faoliyatining 
xavfsizligi (kam xatarliligi) ham bank tijoratining asoslaridan biri hisoblanadi. 
5.
Mijozlar manfaatini himoyalash. Bank o’zining kapitali, daromadi bilan 
risk qilishi mumkin, lekin u mijozning daromadi yoki kapitali bilan risk qilishi 
mumkin emas. Bu tamoyil “hamma narsa mijoz uchun” ma’nosini anglatib u 
bank mijoz uchun to’laligicha javob berish zarurligini bildiradi, uni 
daromadini ta’minlaydi. 
6.
Banklar faoliyatining universallashuvi va diversifikasiyasi (lotincha 
deilersiteatro - o’zgarish, xilma - xillik) banklar faoliyatini turli tarmoq va 
sohalarni qamrab olishini bildiradi. 
7.
O’zaro manfaatdorlik. Bankning va mijozning bir - biriga bo’lgan 
ishonchi o’zaro hamkorlikni mustaxkamlaydi. Mijoz bankga nafaqat pul yoki 
kredit uchun emas, balki moliyaviy malakaviy yordam, malakali xizmat, 
maslahat olish uchun boradi. Mijoz bankdan o’z mablag’ini nimaga va 
qanday sarflash, o’z foydasini qanday oshirish yoki yo’qotishlarga qanday 
barham berishlikni o’rganadi. Tijorat banklari faoliyati quyidagi funksiyalarga 
asoslanadi: 
1.
Huquqiy va jismoniy shaxslarning bo’sh pul mablag’larini yig’ish. 
2.
Xalq xo’jaligida hisob - kitoblar va to’lovlarni amalga oshirish 
3.Xo’jalik subyektlarini kreditlash, ichki va tashqi xo’jalik oborotiga 
kredit - moliya xizmati ko’rsatish 
4.Moliyaviy va moddiy qiymatlar saqlanishini ta’minlash 
5.Mijozlar mulkini ishonchli boshqarish (faktoring,trast va boshqa
operasiyalar) 
6.Moliya - valyuta bozorida faoliyat ko’rsatish, ya’ni qimmatli 
qog’ozlar chiqarish, ularni joylashtirish, sotib olish va boshqalar 

164 
Banklarning o’ziga xos xususiyatlari ularning faoliyatigi bevosita bog’liqdir. 
Ushbu faoliyatning natijasi esa bank xizmatining yaratilishi hisoblanadi va 
uni quyidagilarga bo’lish mumkin: 
1. To’lov vositasini amalga oshirish. 2.Xizmatlar ko’rsatish. 
Bozor xo’jaligida oldi-sotdi operatsiyalarini amalga oshirish uchun 
umumiy to’lov vositasi sifatida pul zarur bo’ladi. Chunki usiz tovar ishlab 
chiqaruvchilar o’rtasida bo’ladigan almashinuv amalga oshirilmasligi 
mumkin. Shuning uchun ham Markaziy bank muomala va moddiy boyliklarni 
sotib olish va ularni iste’mol va kengaytirilgan takror ishlab chiqarish 
jarayonining uzluksiz davom etishini ta’minlash uchun zarur bo’lgan pul 
massasini chiqarishi zarur. 
Bank mahsulotining tarkibiy qismi hisoblangan har xil xizmatlar ko’rsatishni 
qiyidagicha turkumlash mumkin : 
Ko’rsatiladigan xizmatlarning tiplari 
1.
Bank faoliyatining o’ziga xos xususiyatlariga qarab: 
a.
O’z faoliyatiga mos xizmatlar. 
b.
O’z faoliyatiga mos bo’lmagan xizmatlar 
2.
Xizmatlarni oluvchi subyektlarga qarab: 
a.
Huquqiy shaxslar 
b.
Jismoniy shaxslar 
3.
Bank resurslarini shakllanishi va joylashish usuliga qarab: 
a.
Aktiv operatsiyalar 
b.
Passiv operatsiyalar 
4.
Ko’rsatilgan xizmat uchun to’lanishiga qarab: 
a.
Pulli xizmat. 
b.
Bepul xizmat 
5.
Moddiy ne’matlarning xarakatiga bog’liqligiga qarab: 
a.
Moddiy ne’matlarning xarakatiga bog’liq bo’lgan xizmatlar. 
b.
sof xizmatlar. 
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, bank ko’rsatgan xizmatlarni eng avvalo 
o’z faoliyatiga mos xizmatlar va o’z faoliyatiga mos bo’lmagan xizmatlarga 
bo’linadi. 
O’z faoliyatiga mos xizmatlar bank faoliyatining o’ziga xos xususiyatlaridan 
kelib chiqib ko’rsatiladigan xizmatlar tushuniladi va ularga bank bajaradigan 
quyidagi 3 ta operatsiyani kiritish mumkin: 
1.
Depozitlar bo’yicha operatsiyalar. 
2.
Kredit operatsiyalari. 
3.
Hisob-kitob operatsiyalari. 
1.Depozit operatsiyalari bank mijozlarining omonatlarini joylashtirish bilan 
bog’liq. Tarixdan ma’lumki kishilar o’z mablaglarini har xil talon-tarojlardan 
asrash maqsadida banklarga qo’yishgan. Keyinchalik esa pul mablag’larining 
qadrsizlanishining oldini olish uchun banklarga qo’yishgan bo’lsa, hozirgi 

165 
paytda esa daromad olish uchun bankka qo’yishadi. Ular buning uchun ssuda 
foizlarini oladilar. 
2.Kredit muomalalari bankning asosiy muomalasi hisoblanadi. Shuning uchun 
ham bankni kredit muassasasi deb ataladi. Bank o’z daromadlarining asosiy 
qismini kredit berish evaziga oladi. Ammo xozir iqtisodiyot barqaror 
bo’lmaganligi uchun banklar ko’proq daromad keltiradigan va unchalik xavfli 
bo’lmagan muomalalar bilan shugullanishni afzal ko’rishadi. (Masalan, valyuta 
operatsiyalari) 
3.Hisob-kitob muomalalari naqd pul bilan va naqd pulsiz shakllarda amalga 
oshiriladi. Mijozlarning topshirig’iga muvofiq bank ularga har xil schotlar 
ochishi mumkin va ular orqali oldi-sotdi va to’lov muomalalarini amalga 
oshiradi. Hisob- kitoblarda bank vositachi vazifasini bajaradi. 
Yuqorida ko’rsatilgan uchta xizmat turini ba’zan traditsion bank operatsiyasi 
deb ham atashadi va uchalasini bir vaqtda bajarmagan bankni, bank deb atash 
mumkin emas. Chunki uchta xizmat turining birini boshqa kredit muassasalari 
ham bajarishi mumkin. Masalan, pochta (pulni o’tkazish mumkin), har qanday 
tashkilot bo’sh pul mablag’lari evaziga kredit berishi mumkin, har xil fondlar 
omonatlarini olish evaziga foiz to’lash mumkin. 
Banklar ko’rsatadigan depozit, kredit va hisob-kitob muomalalaridan tashqari 
banklar kassa muomalalarini ham amalga oshiradi. Ammo hozirgi qonunchilik 
hujjatlarida bu maxsus ko’rsatib o’tilmaydi. 
O’z faoliyatiga mos bo’lmagan yoki noananaviy xizmat turlariga qo’shimcha 
operatsiyalarni, ya’ni quyidagi muomalalarni kiritish mumkin: valyuta, 
qimmatli qog’ozlar, oltin, qimmatbaho metallar va qo’yilmalar bo’yicha 
oshiriladigan 
muomalalar.Bank 
xizmatlaridan 
huquqiy 
va 
jismoniy 
shaxslarning barchasi birday foydalanish huquqiga ega. 
Banklar ko’rsatayotgan xizmatlarning to’lanishiga qarab pulli va bepul xizmat 
turlariga bo’linadi. Ammo bu bankdagi xizmat turlarining ba’zilari bepul yoki 
pulli degan ma’noni bildirmaydi. Bank o’zi ba’zi tomonlarni hisobga olib 
hisob-kitob, depozit va kredit operatsiyalarining tarkibidagi ba’zi xizmat 
turlariga xaq to’lashni belgilamasligi mumkin. 

Download 4,02 Mb.