suzib yuruvchi,
shiddatli,
giperinflyatsiya
Xalqaro amaliyotda inflyatsiyaning quyidagi turlari mavjud.
Sudraluvchi inflyatsiya . Uzoq vaqt davomida barqaror va past darajada bo’lgan
inflyatsiya (zamonaviy iqtisodiyot uchun yiliga 1-4% normal hisoblanadi).
Baholarning o’rtacha yillik usishi 5-10 foizdan oshmaydi. Inflyatsiyaning bu turi
ko’proq rivojlangan mamlakatlarga xos bo’lib, malakaviy iqtisodiy rivojlanish
darajasiga qadar baholar oshishi 3-4 % atrofida ham bo’lishi mumikin. Bu inflyatsiya
aksincha ishlab chiqarishni yanada rivojlantirishni takomillashtiruvchi omil sifatida
nomoyon bo’ladi.
Suzib yuruvchi inflyatsiya . Bunda narx navo tezroq o’sa boshlaydi. Iqtisodiy
o’sish suratlari pasayadi, ishsizlik ko’paya boradi. Inflyatsiya yiliga 8-12% atrofida
bo’ladi.
Shiddatli. Bunda baholarni o’rtacha yillik o’sishi 10-100 % ba’zida 200 % gacha)
bo’lishi mumkin. Inflyatsiyaning bu turi rivojlanayotgan mamlakatlarga xos.
Giperinflyatsiya. Mamlakatda o’rtacha narx-navoning haddan
tashqari
oshgandagi holati bo’lib, oyiga 50%, yiliga esa 50 baravardan ham ko’proq oshishi
mumkin.Bu inflyatsiya mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishining inqirozli davriga
mos keladi va u iqtisodiyot tarkibiy qismlarini o’zgarishi bilan bog’liq.
Inflyatsiyaning kelib chiqish sabablariga ko’ra uning ikki toifasini ko’rsatish
mumkin: talab inflyatsiyasi va ishlab chiqarish bilan bog’liq inflyatsiya (taklif
inflyatsiyasi).
Talab inflyatsiyasi . Inflyatsiyaning bu an’anaviy turi talab oshib ketganda yuzaga
keladi. Ishlab chiqarish sohasi aholining talabini to’la qondira olmaydi, taklifga
nisbatan talab oshib ketadi. Natijada tovarlar bahosi o’sadi. Kam miqdordagi
tovarlarga ko’p pul massasi to’g’ri keladi.
Talab inflyatsiyaning yuzaga kelish sabablari quyidagilardan iborat:
-harbiy xarajatlarning o’sishi va iqtisodiyotning militarlashuvi.
Harbiy texnika sotib olish va boshqa harbiy xarajatlarni qoplash bilan bog’liq
bo’lgan jarayonlar muomala uchun keragidan ortiqcha pul chiqarishning omili
hisoblanadi.
Byudjet taqchilligi, odatda, zayomlar chiqarish yoki banknotalarni emissiya
qilish yo’li bilan qoplanadi. Bu, o’z navbatida, qo’shimcha muomala vositalari
86
bo’lishiga, qo’shimcha talab yuzaga kelishiga olib keladi.
- chet el valyutasining mamlakatga kirib kelishi va uning milliy valyutaga chet el
valyutasining qadri oshadi;
-xalq xo’jaligining yetakchi tarmoqlarini keragidan ortiqcha investitsiyalash ham
aylanmaga qo’shimcha pul ekvivalentlarini chiqarishga olib keladi.
Shunday qilib, talab inflyatsiyasi umumiy talabning o’sishi natijasida baholar
o’sishi bilan namoyon bo’ladi.
