|
Tuproq unumdorligi bir necha kategoriyalarga bо‘linadi
|
| bet | 16/24 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 4,07 Mb. | | #241178 |
Bog'liq O‘quv mashg‘UL (1)Tuproq unumdorligi bir necha kategoriyalarga bо‘linadi: 1) tabiiy; 2) sun’iy; 3) potensial; 4) effektiv; 5) solishtirma; 6) iqtisodiy; 7) qayta tiklash kabilardir.
Tabiiy unumdorlik tuproq hosil bо‘lishida shakllangan, inson aralashmasdan yuzaga keladigan unumdorlikdir.
Sun’iy unumdorlik insonning tuproqqa bevosita ta’sir etib, haydash, о‘g‘itlash, ishlov berish, meliorativ tadbirlar olib borish orqali erishilgan unumdorlikdir.
Effektiv unumdorlik - bu ma’lum iqlim sharoitida ekilgan yoki tabiiy о‘simliklar tufayli shakllangan unumdorlikdir.
Solishtirma unumdorlik – ma’lum ekin turi yetishtirilganda yuqori yoki kam hosil olinishiga qarab aniqlanadi.
Iqtisodiy unumdorlik tuproq xossalari, tarkibi va sharoitlarini hisoblash natijasida kelib chiqadi.
Potensial, ya’ni umumiy unumdorlik – tabiiy sharoit va inson ta’sirida tarixiy shakllangan unumdorlikdir. Agrotexnik va meliorativ tadbirlarni birga qо‘shib, effektiv darajadagi tuproq unumdorligini potensial holatgacha olib chiqish, qayta tiklash hisoblanadi.
Tabiiy iqlim sharoiti va о‘simlik dunyosiga monand tabiiy tuproqlar hosil bо‘lib, yashash sharoitini yaratadi. Shuning uchun unumdorlik asosiy kо‘rsatkich bо‘lib, tuproq turlarini solishtirish uchun u imkoniyat beruvchi mezondir. Tuproq unumdorligi uning fizik, kimyoviy va biologik xususiyatlaridan kelib chiqadi. Unumdorlik tuproqning mexanik tarkibi, donadorligi, suv-fizik xossalari, issiqlik sharoiti, organik moddalar miqdori, biologik faollik va singdirish sig‘imi bilan bevosita bog‘liq. Shuning uchun bu kо‘rsatkichlarning tubanligi, yengil mexanik tarkibli, sovuq yoki issiq sharoitlar, quruqlik, qattiq yoki yumshoqlik, muhitning о‘zgarishi, gumusning kamligi, shо‘rlanish, eroziya jarayonlari rivojlanishi unumdorlikning keskin pasayib ketishiga sabab bо‘ladi. Tuproqda harorat, suv va havoning yetishmasligi ham unumdorlikning rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi.
Tuproqlarni madaniylashtirish. Tuproq unumdorligini doim yaxshi va yuqori holatda saqlab turish maqsadida, insonlar tomonidan tuproq tabiiy xossalarining о‘zgartirish jarayonlariga tuproqni madaniylashtirish deyiladi.
Tuproqlarning madaniylashtirishga qaratilgan kompleks tadbirlar sistemasi, ekilardan barqaror va muttasil hosil olishni ta’minlovchi tuproq xossalarini yaxshilash imkonini beradi. Tuproqlarning madaniylashtirishning biologik, kimyoviy va fizikaviy usullaridan foydalaniladi.
Biologik usul - tuproqqa chirindi va azotnig kо‘proq tushishiga imkon beradigan tadbirlarni о‘z ichiga oladi. Shu maqsadda kо‘p yillik о‘tlar (beda va turli dukkaklilar) ekiladi va maxalliy – organik о‘hitlardan foydalaniladi.
Kimyoviy usul - yerga mineral о‘g‘itlar solish yо‘li bilan tuproqqa о‘simliklar uchun zarur va tez о‘tadigan oziq elemetlarning miqdorini kо‘paytirish hamda tuproqning kimyoviy xossalariga qaratilgan.
|
| |
