|
O‘quv mashg‘UL
|
| bet | 13/24 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 4,07 Mb. | | #241178 |
Bog'liq O‘quv mashg‘UL (1)| Tuproq unumdorligi - tuproqning suv, oziq moddalar va boshqa bilan taʼminlash xususiyati. Tuproq togʻ jinslaridan unumdorligi bilan farq qiladi. Unumdor tuproqlarda insonga asosiy oziqovqat mahsulotlarini beruvchi qishloq xoʻjaligi. oʻsimliklari oʻstiriladi. Yer faqat unumdorlik xususiyati tufayli qishloq xoʻjaligi.da ishlab chiqarish. vositasiga aylangan. Tuproq unumdorligi tuproqhosil qiluvchi omillar: iqlim, relyef, tuprok hosil qiluvchi jinslar, tabiiy va madaniy oʻsimliklar bilan uzviy boglik, ammo unumdorlik darajasida, ayniqsa, yerdan foydalanish xarakteri katta ahamiyatga ega. Tuproq unumdorligining eng muhim omillar: oʻsimlik rivojlanishi uchun zarur oziq moddalar va ular turining yetarli miqdorda boʻlishi; oʻsimlik oʻzlashtirishi mumkin boʻlgan namning mavjudligi; yaxshi tuprok, aeratsiyasi; tuproqning granulometrik tarkibi, struktura holati va tuzilishi; zaharli moddalar (kislota, ishqor, tuz va boshqalar) miqdori; tuproq reaksiyasi va boshqalardan iborat. Bu xususiyatlar yigindisi tuproqning madaniylashganlik holati darajasini belgilaydi. Unumdorlikning barcha elementlari bir-biri bilan chambarchas bogʻliq. Bu elementlardan birortasining oʻzgarishi boshqalariga ham taʼsir koʻrsatadi. Har xil oʻsimliklarning Tuproq unumdorligiga talabi turlicha boʻlganligi sababli va oʻsimlik biologiyasiga bogʻliq holda bir tur oʻsimlik uchun unumdor hisoblangan tuproq boshqa tur uchun unumdor boʻlmasligi mumkin.
Yer sayyorasida turli xil tuproq turlari
Unumdorlik, asosan, tabiiy va samarali turlarga boʻlinadi. Tabiiy unumdorlik tuprokdagi oziq moddalar umumiy zaxirasi bilan xarakterlanadi; uning shakllanishi esa tuprok hosil boʻlish sharoitlari va omillari hamda genezisiga bogʻliq. Samarali (sunʼiy) unumdorlikning inson mehnat faoliyati bilan, yaʼni yerga ishlov berish, sugʻorish, oʻgʻitlash, shoʻrini yuvish kabi agrokompleks tadbirlar bilan boshqaradi (qarang Melioratsiya). Sunʼiy yoʻl bilan qumlik, toshloq, botqoqlik kabi unumsiz yerlarda unumdor tuproklar paydo qilish mumkin. Tabiiy unumdor tuproklar baʼzan kam samaraga ega boʻlishi mumkin va aksincha yuqori agrotexnika tadbirlarini qoʻllash natijasida unumsiz tuproqlarda yuqori unumdorlikka erishish mumkin. Tuprokdagi oziq moddalar miqdori (azot, fosfor, kaliy, kaltsiy, magniy, oltingugurt, temir, bor, marganets va boshqa mikroelementlar) tuprok, hosil qiluvchi jinslar va uning tagidagi yotqizikdar (tagzamini) tarkibiga hamda tuproq hosil qiluvchi jarayonlarga bogʻliq. Oʻsimliklarning mikroelementlarni oʻzlashtirishiga tuproq reaksiyasi katta taʼsir koʻrsatadi (qarang Tuprok, nordonligi). Tuprokdagi oziq moddalar zaxirasi mineral va organik oʻgʻitlar solish bilan boshkarib turiladi. Tuprokda suvda oson eruvchi tuzlar, asosan, natriy, shuningdek, magniy, kaltsiy va boshqa kationlarining ortiqcha miqdorda boʻlmasligi unumdorlikning muhim shartidir. Tuproqda tuzlar miqdorining meʼyordan oshib ketishi — tuproqning shoʻrlanishi, asosan, notoʻgʻri sugʻorishdan vujudga keladi, natijada unumdorlik keskin pasayib ketadi. Tuproq qatlamidagi zararli tuzlarni yoʻqotish uchun shoʻr yerlar yuviladi (qarang Shoʻr yuvish). Shoʻrlanishning oldini olish uchun esa tuproq xususiyati va tarkibiga karab suyurish rejimi belgilanadi. Qurgʻoqchilik rnlarida, jumladan, sugʻorma dehqonchilik zonalarida suyurish Tuproq unumdorligini tubdan oshiradi. Tuproq unumdorligining past boʻlishi, koʻpincha patogen organizmlar mavjudligiga ham boglik. Ularni kimyoviy (xasharotlarni bepusht kilish, fungitsidlar sepish va boshqalar) va agrotexnik tadbirlar (almashlab ekish, tuprokka ishlov berish) yordamida yoʻk kilish tuproqning samarali unumdorligini keskin oshiradi. Tuproq unumdorligini saklash uchun tuprokka eroziyaga yoʻl koʻymaydigan usullarda ishlov beriladi, dala ihota oʻrmonzorlari barpo kilinadi, daryo va kanallar qirgogʻi mustahkamlanadi va gʻ.k. Joʻraqul Sattarov.
|
| |
