12
Sezar usulida almashtiruvchi xarflar k va siljish bilan aniqlanadi.
Yuliy
Sezar bevosita k = 3 bo‘lganda ushbu usuldan foydalangan.
k = 3 bo‘lganda va alifbodagi harflar m = 26 ta bo‘lganda quyidagi jalval
hosil qilinadi:
1.4-jadval
A
→
D
B
→
E
C
→
F
D
→
G
E
→
H
F
→
I
G
→
J
H
→
K
I
→
L
J
→
M
K
→
N
L
→
O
M
→
P
N
→
Q
O
→
R
P
→
S
Q
→
T
R
→
U
S
→
V
T
→
W
U
→
X
V
→
Y
W
→
Z
X
→
A
Y
→
B
Z
→
C
Misol.
Matn sifatida
KOMPYUTER so‘zini oladigan bo‘lsak,
Sezar usuli
natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo‘ladi:
NRPSBXWHU.
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarningo‘znavbatida, bir xil
harflarga almashishidir.
Hozirgi vaqtda kompyuter tarmoqlarida tijorat axborotlari bilan almashishda
uchta asosiy algoritmlar, ya‘ni DES,
CLIPPER va PGP algoritmlari
13
qo‘llanilmoqda. DES va CLIPPER algoritmlari integral sxemalarda amalga
oshiriladi. DES algoritmining kriptobardoshliligini quyidagi misol orqali xam
baholash mumkin: 10 mln. AQSh dollari xarajat qilinganda
DES shifrlash ochish
uchun 21 minut, 100 mln AQSh dollari xarajat qilinganda esa 2 minut sarflanadi.
CLIPPER tizimi SKIPJACK shifrlash algoritmini o‘z ichiga oladi va bu algoritm
DES algoritmidan 16 mln marta kuchliroqdir.
PGP algoritmi esa 1991 yilda Filipp Simmerman (AQSh) tomonidan
yozilgan va elektron pochta orqali kuzatiladigan
xabarlarni shifrlash uchun
ishlatiladigan PGP dasturlar paketi yordamida amalga oshiriladi. FGP dasturiy
vositalari Internet tarmog‘ida elektron pochta orqali axborot jo‘natuvchi
foydalanuvchilar tomonidan shifrlash maqsadida keng foydalanilmoqda.
PGP (Pretty Good Privacy) kriptografiya dasturining algoritmi kalitli, ochiq
va yopiq bo‘ladi.
Ochiq kalit quyidagicha ko‘rinishni olishi mumkin:
1.5-jadval
EDF2lpI4------BEIN PGP PUBLIC KEY BLOCK----------
Version: 2.6.3i
mQCNAzF1IgwAAAEEAnOvroJEWEq6npCLZTqssS5EscVUPV
aRu4ePLiDjUz6U7aQr
Wk45dIxg0797PFNvPcMRzQZeTxY10ftlMHL/6ZF9wcx64jy
LH40tE2DOG9yqwKAn
yUDFpgRmoL3pbxXZx91O0uuzlkAz+xU6OwGx/EBKYOKPTTt
DzSL0AQxLTyGZAAUR
tClCb21gU3dbhNvbiA8cmpzdFuQHNIYXR0bGUtd2Vid29ya
3MuY29PokA1QMF
h53aEsqJyQEB6JcD/RPxg6gtfHFi0Qiaf5yaH0YGEVoxcd-
FyZXr/Itz
rgztNXRUi0qU2MDEmh2RoEcDsIfGVZHSRpkCg8iS+35&Az
9c2S+q5vQxOsZJz72B
LZUFJ72fbC3fZZD9X9lMsJH+xxX9cDx92xm1IgIMT25S0x
2o/uBAd33KpEI6g6xv
----END PGP PUBLIC KEY BLOCK----
Ushbu ochiq kalit bevosita Web sahifalarda yoki elektron pochta orqali
ochiqchasiga yuborilishi mumkin. Ochiq kalitdan foydalangan jo‘natilgan shifrli
axborotni axborot yuborilgan manzil egasidan boshqa shaxs o‘qiy olmaydi. PGP
14
orqali shifrlangan
axborotlarni ochish uchun, superkompyuterlar ishlatilganda bir
asr ham kamlik qilishi mumkin.
Bulardantashqari, axborotlarni tasvirlarda va tovushlarda yashirishda sturlari
ham mavjud. Masalan, S-toots dasturi axborotlarni BMP, GIF, WAV kengaytmali
fayllarda saqlash uchun qo‘llaniladi.
Kundalik jarayonda foydalanuvchilar ofis dasturlari va arxivatorlarni qo‘llab
kelishadi. Arxivatorlar, masalan PkZip dasturida ma‘lumotlarni
parol yordamida
shifrlash mumkin. Ushbu fayllarni ochganda ikkita, ya‘ni lug‘atli va to‘g‘ridan-
to‘g‘ri usuldan foydalanishadi. Lug‘atli usulda bevosita maxsus fayldan so‘zlar
parol o‘rniga qo‘yib tekshiriladi, to‘g‘ridan - to‘g‘ri usulda
esa bevosita belgilar
kombinasiyasi tuzilib, parol o‘rniga qo‘yib tekshiriladi.
Ofis dasturlari (Word, Excel, Access) orqali himoyalash umuman taklif
etilmaydi. Bu borada mavjud dasturlap internetda to‘siqsiz tarqatiladi.
