46
axborot uzatishda protsessor ishtirok etadi, u axborot kodini qaysidir qurilmaga yoki
hotira yacheykasiga, yoki qaysidir qurilmadan hamda hotira yacheykasidan axborot
kodini qabul qilishi mumkin. Lekin protsessorning
ishtirokisiz ham qurilmalar
o‘rtasida axborot almashinuvini amalga oshirish mumkin. Axborotlar shinasi har
doim ikki yo‘nalishli bo‘ladi.
Boshqarish shinasining manzillar shinasi
va axborotlar shinasidan farqi, u
alohida boshqarish signallaridan tashkil topgan bo‘ladi. Bu signallarning har birini
axborot almashuv vaqtida o‘z vazifasi bordir. Bazi signallar uzatiladigan yoki qabul
qilinadigan signallarni boshqarish signali bilan ta’minlash uchun (ya’ni, axborotlar
shinasiga axborot kodi qaysi vaqt momentlarida berilganligini aniqlaydi ) hizmat
qiladi. Boshqa boshqarish signallari axborotni qabul qilinganligini tasdiqlash,
barcha qurilmalarni boshlang‘ich holatga keltirish, barcha qurilmalarni taktlashtirish
va x.k. uchun ishlatilishi mumkin. Boshqarish shinasining signallarini yo‘llari bir
va ikki yo‘nalishli bo‘lishi mumkin.
Va nixoyat,
manba shinasi axborotni uzatish uchun emas,
tizimni elektr
energiyasi bilan taminlash uchun mo‘ljallangandir. U ikki, manba va umumiy (yer)
simdan tashkil topgandir. Mikroprotsessor tizimida bitta manba (ko‘pincha +5V)
yoki bir necha manba (odatda yana – 5V, +12V va – 12V) bo‘lishi mumkin. Har bir
manba uchun o‘z aloqa yo‘li bo‘ladi. Barcha qurilmalar bu manba yo‘llariga parallel
ulanadi.
Agarda mikroprotsessorli tizimga kirish kodini kiritish kerak bo‘lsa (yoki kirish
signalini), u holda protsessor manzillar shinasi orqali kerakli kiritish/chiqarish
qurilmasiga murojat etib, axborotlar shinasidan kirish axborotini qabul qilib oladi.
Agarda
mikroprotsessor
tizimidan
chiqish
kodini
(chiqish
signalini)
foydalanuvchiga chiqarish kerak bo‘lsa, u holda protsessor manzillar shinasi orqali
kerakli kiritish/chiqarish qurilmasiga murojat etadi va unga axborotlar shinasi orqali
chiqish axborotini uzatadi.
Agarda axborotga murakkab ko‘p bosqichli ishlov berilishi kerak bo‘lsa, u holda
protsessor oraliq natijalarni tizimli operativ hotirada saqlashi mumkin. Protsessor,
hotiraning xoxishiy yacheykasiga murojat etish uchun manzillar shinasiga uning
47
manzilini jo‘natadi va axborotlar shinasidan unga axborot
kodini yuboradi yoki
undan axborot kodini axborotlar shinasidan qabul qilib (o‘qib) oladi. Hotirada
(operativ va doimiy) shuningdek boshqarish kodlari ham joylashtiriladi (protsessor
bajarayotgan dasturning buyruqlari), shuningdek protsessor ularni manzili bo‘yicha
manzillar shinasiga murojat qilish orqali axborotlar shinasidan o‘qib oladi. Doimiy
hotira asosan mikroprotsessor tizimini dastlabki ishga tushurish dasturlarini saqlash
uchun foydalaniladi, u har gal manba yoqilgandan so‘ng bajariladi. Axborot doimiy
hotiraga ishlab chiqaruvchi tomonidan bir marotaba doimiy yozib qo‘yiladi va
keyingi davr davomida undan faqat o‘qiladi.
Bozorda paydo bo‘lgan mikrokontrollerlar keng miqyosda tarqala boshladi va
hozirgi vaqtga kelib juda ko‘p sohalarda qo‘llanilmoqda, mikrokontrollerlarni ishlab
chiqish kundan-kunga oshib bormoqda, ularni yiliga ikki milliarddan ko‘proq ishlab
chiqarmoqdalar.
Mkrokontrollerlar ishlatilish sohasi bo‘yicha,
tashkillashtirilish tarkibi
bo‘yicha, razryadligi, tashqi qurilma to‘plamlari, buyruqlar tizimi va boshqa
belgilari bo‘yicha mikrokontrollerlar oilalarga guruxlashtirilgan. Bundek oilaning
yorqin namoyondasi bo‘lib Motorola firmasining 32-razryadli
mikrokontrolleri,
Intel firmasining 16-razryadli MCS-96 mikrokontrollerlari, Atmel firmasining AVR
RISC-mikrokontrolleri, ko‘p yadroli mikrokontrollerlar ARM,
MicroChip
firmasining ixcham PIC-kontrollerlari, Siemens firmasining umumiy vazifalar
uchun mo‘ljallangan SAB mikrokontrollerlari bo‘la oladi.
