muvaffaqiyatli proektlarinvestitsiyalashtirilganda va analiz qilinganda,
yillar
davomida ishga oid detal, ma’lumotlar yig’iladi va yaroqsiz yoki texnik yoki resurs
jihatdan muammoli proektlar ajratiladi. Xulosa qilish mumkinki,
muvaffaqiyatli
proektlarda kamida bitta yaroqsiz proektlarda uchramaydigan umumiy faktor mavjud
bo’ladi.
3. O’rnatilgan tizimlarni sinflanishi
Uzoq masofada joylashgan boshqariladigan ob’ektlarni boshqarish uchun
mo’ljallangan xisoblash tizimlar sinflari axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT) deb
nomlanardi. Kompyuter tarmoqlari paydo bo’lishi bilan tarmoq yoki taqsimlangan
ABTlarni
qurish
imkoniyati
vujudga
keldi.Integral
mikrosxemalar
va
mikroprotsessorlar paydo bo’lishi ABTni boshqariladigan ob’ektlarga yaqinlashtirish
yoki unga EXMni o’rnatish imkonini berdi. Shunday qilib birinchi o’rnatilgan
tizimlari (Embedded System) paydo bo’ldi. Bora-bora element bazasi arzonlanishi va
uni integrallanishi darajasi ko’tarilishi va xisoblash qurilmalarini ishonchliligi oshishi
bilan EXMni boshqariladigan ob’ektni turli joylariga o’rnatish va barcha xisoblash
tugunlarini umumiy nazorat tarmoqiga birlashtirilish imkonlari vujudga keldi.
Rivojlanish protsessida elementlar kichiklashishi va boshqariladigan ob’ektlar
bilan
birlashishi bilan kiberfizik nomini olgan (CPS, Cyber Physical System) tizimlari
paydo bo’ldilar. Boshqariladigan ob’ektlariga xisoblash tizimi kiritilish darajasiga
ko’ra quyidagi tizimlarni ajratish mumkin:
Axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT).
Taqsimlanganaxborot-boshqaruvchi tizimlar (TABT).
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES).
Tarmoqli o’rnatilgan tizimlar (Networked Embedded System, NES).
Kiber fizik tizimlari (Cyber Physical System, CPS).
Texnika rivojlanishiga ko’ra boshqaruvchi kompyuter tizimlarini sinflarini
belgilash evolyutsiyasi amalga oshrilildi: axborot-boshqaruvchidan o’rnatilgan
tizimlarga, o’rnatilgandan tarmoqli o’rnatilganga, tarmoqli o’rnatilgandan
kiberfizik
tizimlariga.
Zamonaviy kiberfizik tizimlari juda yaqindan boshqariladigan ob’ektlari bilan
integrallashtirilgan.
Kiberfizik tizim(CyberPhysicalSystem, (CPS)- nazorat va boshqarish ob’ekti
bilan bir vazifani bajaruvchi o’zaro munosabatlari fizik vositalariga ega (elektrik,
ximik, optik, mexanik, biologik va x.k.) maxsus xisoblovchi tizim.Kiberfizik tizimni
xisoblash platformasi asosida xarqanday kompьyuter qurilmasi qo’llanilishi mumkin.
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES) tushunchasini ko’pgina aniqlanishi
mavjud:
O’rnatilgan xisoblash tizimlari (O’XT) - nazorat va boshqarish ob’ekti bilan bir
vazifani bajaruvchi va u bilan umumiy konstruktsiyali maxsus (zakazlangan)
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
www.openscience.uz
233
xisoblash tizimlari(XT).
O’rnatilgan xisoblash tizimlari -ma’lum bir funktsiyalar yig’indisini bajaruvchi
maxsus axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT).
O’rnatilgan xisoblash tizimlari-asosiy funktsiyasi kompyuter funktsiyasi
bo’lmagan ammo kompyuterni element sifatida qo’llovchi xarqanday tizim. Masalan:
DVD-proigrivatel, svetoforli ob’ekt, bankomat va x.k.
Kichik kompyuterli (laptop) yoki katta universal kompyuterli (mainframe
computer) ammo personal kompyuter bo’lmagan xisoblash tizimni xam o’rnatilgan
tizim deb xisoblash mumkin.
O’rnatilgan xisoblash tizimi-umumiy qo’llaniladigan kompyuter bo’lmagan
dasturlanovchi kompyuterni o’z ichiga ko’shuvchi qurilma.
O’rnatilgan xisoblash tizimlari -stol kompyuteri bo’lmagan xarqanday amaliy
xisoblash tizimi.
O’rnatilgan tizim -boshqariladigan qurilmaga xisoblash elementi to’liq
o’rnatiladigan maxsus tizim. Universal kompьyuterga ko’ra, o’rnatilgan tizim konkret
talabli bir yoki bir necha oldindan belgilangan masalalarni bajaradi.
O’rnatilgan xisoblash tizimlari quyidagicha tasniflanadi:
qo’llanish/tayinlanish doirasi bo’yicha;
axborot va boshqarish funktsiyalarini turli o’zaro munosabatlari bo’yicha (tizim
axborot yig’uvchi yoki avtomatik boshqaruvchi);
4. O’rnatilgan tizimlarni boshqarish dasturiy ta’minotini SN ATMega128A
platasida sozlash
Kompyuter tarmoqlarining rivojlanishi taqsimlangan
axborot boshqaruv
tizimlarinini rivojlanishiga sabab bo’ldi. Integral mikrosxemalarining rivojlanishi
boshqaruv obyektlarining mikroprotsessorlarini (MP) ish jarayonini o’zgarishiga
sabab bo’ldi. Yangi texnologiyalar kiritish sharoitida mutaxassislar oldida
texnologiya jarayonlarini o’rnatish tarkibiy qismlarining qo’llanilishi, zamonaviy
texnologiyalar asosida tarmoq yaratish kabi masalalar tadqiqoti dolzarblashdi.
Xususan, mikrokontrollerlar asosida dasturiy boshqariladigan
qurilmalarni
yaratish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Buning uchun qurilmalarga dastur yaratish
jarayonini amalga oshirish zarur bo’ladi. Foydalanilayotgan platada asosiy modulli
mikrokontroller ATmega128 bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari, platada turli
periferiya qurilmalari, kuchlanish stabilizatori va yordamchi qurilmalar mavjud.
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
www.openscience.uz
234
4.1-rasm SN ATMega128A platasining umumiy ko’rinishi
Kontroller modul platasi to’g’irlagich va kuchlanish
stabilizatori bilan
jihozlangan. Kirish kuchlanishi 6-15 V. Plata manbaga ulanishi bilan mos
svetodiodlar yonadi. Mikrokontrollerni ISP va JTAG interfeysi orqali dasturlash
mumkin. MK chiqishlari multipleksorga ulangan bo’lib, uning vazifasi
mikrokontrollerning chiqishlarini kerakli funksiyalar uchun ulashga kerak bo’ladi.
Mikrokontroller ATmega128 ikkita ketma-ket interfeys bilan jihozlangan bo’lib,
signallari RS-232 pog’onasiga MAX232 o’zgartirgich bilan o’zgartirilgan.
Plataga
qo’shimcha xotira - 4 Mb Atmel AT45DB041B Flash-xotira o’rnatilgan. Xotira
mikrokontroller bilan SPI interfeys orqali ulangan va uni ma’lumotlarni saqlash
uchun foydalaniladi. Qurilma modullarini boshqarish uchun mikrokontroller kiritish
chiqarish portalirini moslashtirish kerak bo’ladi.
