Образование и инновационные исследования (2022 год №12)
ISSN 2181-1717 (E)
267
http://interscience.uz
4. Bolalarni o‘rgatish metodik usullarini egallash, ya’ni ishni qanday olib
bor-ish.
5. O‘rgatish dasturi materialini egallash faqat maxsus ta’limiy
faoliyatlardagi-na amalga oshirilishini bilish.
6. Har bir ta’limiy faoliyatda son-sanoq faoliyati bilan birgalikda boshqa
ma-tematik tushunchalar: kattalik, shakl, tevarak-atrof, vaqt tushunchasini
re-jalashtirishni bilish.
7. Ta’lim faoliyatlari didaktik tamoyil asosida tuzilishini bilish.
8. Ta’lim faoliyatlarida turli analizatorlardan keng foydalanish.
9. Ko‘rgazmali materiallardan keng foydalanish eng asosiy
shartsharoitlardan biri ekanligini bilish.
10. Har bir bolaning tarqatma material bilan ishlashi har bir ta`lim faoli-
yatlarining asosiy sharti ekanligini bilishi kerak. Matematikadan ta`lim
faoliyati haf-taning ma’lum bir kunida o‘tkazilishi kerak.
Maktabgacha yoshidagi bolalarni o’qitishda matematik bilimlar tarkibini
tekshirish tenglik-tengsizlik, qism-butun munosabatlari, tenglashtirish sanoq
va arifmetik amallarni to’liq va ongli o’zlashtirish uchun asos bo’ladigan
sodda masalalar va munosabatlarning o’zidan tashkil topganini ko’rsatdi. Bu
munosabat va masalalarni (ularning eng sodda shakllarini) bolalar 3 yoshdan
boshlab tushunishni boshlaydilar. Ular bunday mashg’ulotlarga katta qiziqish
bilan yondashadilar, xud-di shu yerning o’zida o’zlashtirganlari (tenglik,
qism-butun va hokazo munosaba-tlari)ni o’yinlar orqali amalga oshiradilar,
turmushda amaliy ishlar qilishda foyda-lanadilar, bir-birlariga (katta va
tayyorlov guruhi bolalari) shunga o’xshash masala-lar orqali fikr almashadilar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni o’qitishda matematik bilimlarni berishda
«Bolajon» tayanch dasturi besh bo’limdan iborat: «Miqdor va sanoq»,
«Kattalik», «Geometrik shakllar», «Fazoda mo’ljal olish», «Vaqtga nis-batan
mo’ljal olish».
Matematik mashg’ulotlarni olib borishda turli didaktik metodlardan
foydanilsa maqsadga muvofiq bo’ladi.Masalan:
1. Bir nechta o’yinchoq ichidan namunaga o’xshashini tanlab olish.
Pedagog stol ustiga kubikni, qo’g’irchoqni, ayiqchani qo’yadi. So’ngra
«sehrli qopcha» ichidan bitta o’yinchoqni oladi va stol ustiga xuddi shunga
o’xshash o’yinchoqni topishni taklif qiladi.
2. Rangi, o’ichami yoki shakli bir xil bo’lgan 2-3 ta predmetlar (kubiklar,
shariklar va koptoklar) orasidan xuddi shu rang, o’icham, shakldagi predmetni
tan-lab oladi. Bola toshpiriqni bajarib bo’lgach, tanlab olgan o’yinchog’ining
nomini va har ikkala o’yinchoq uchun ham umumiy bo’lgan belgini aytishi
kerak.
Agar kichkintoy xato qilsa, pedagog unga savollar bera boshlaydi: «Bu
ni-ma?», «Sen buu o’lchamdagi (rangdagi) kubikni oldingmi?», «Kubiklarni
Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2022 йил №12)
ISSN 2181-1709 (P)
268
Education and innovative research 2022 y. №12
ustma-ust qo’y!»
Pedagog olinishi kerak bo’lgan predmetni ko’rsatishi mumkin: «Mana bu
ku-bikni olish kerak. Ko’rdingmi, u xuddi mana shu rangda».
Bolalarga o’yin davomida predmetlarni guruhlarga qarab ajratish
topshiriladi. Predmetning quyidagicha belgilari ajratib ko’rsatilgan holda
aytiladi: predmetning nimaga kerakligi (bu qurilish materiali, undan qurish
mumkin; bu mo’yqalam, u bi-lan rasm solinadi va hokazo), rangi, o’lchami.
Pedagog kundalik hayotiy vaziyatni rejalashtiradi yoki undan foydalanadi,
bunda bitta bola yoki bir necha bola predmetlarni tanlaydi yoki guruhlarga
ajratadi. Masalan: qurishda ishlatilishi mumkin bo’lgan hamma materiallarni
yashikka soladi, qo’g’irchoqlarni esa tokchaga terib qo’yadi, rasm soladigan
barcha mo’yqalamlarini yig’ib stakanchalarga, bayroqchalarni esa qutichaga
joylashtiradi, bitta setkaga bar-cha katta koptoklarni, boshqasiga esa kichkina
koptoklarni yig’ib qo’yadi. Avval bolalar predmetlarni bitta xususiyatiga
qarab, keyinroq esa ikkinchi xususiyatiga qarab tanlaydilar.(«Barcha
qizil kartochkalarni tanlab ol!»). Navbatma-navbat kichkintoylardan biri
predmetlar qanday umumiy belgi asosida guruhga birlashtirilganligini, o’zi
nima qilganligi va nima uchun shunday qilganligini aytish o’ziga xosdir.
Bunday usulni qo’llash bolalarni ongli harakat qilishga o’rgatadi. Bunday
mashg’ulotlar natijasida bolalar hatto bitta umumiy belgisi bo’lgan turli xil
predmetlarni ham bir guruhga birlashtirish mumkinligini tushuna boshlaydilar.
Son-sanoqni o’rgatishga doir quyidagicha metodni qo’llasak o’rinli
bo’ladi:
«Munosibini joylashtir»
O’yin qoidasi: Bolalar ikki guruhga bo’linadilar va o’rtaga doira shakli
chizil-gan bo’ladi, ichiga uzun, kalta, yo’g’on, ingichka buyumlar aralash
qo’yilgan bo’ladi. Tarbiyachi ko’rsatma berishi bilan 1-guruh bolalari yo’g’on
va ingichka buyumlarni, 2-guruh bolalari esa uzun va kalta buyumlarni
ajratadilar. Buyumlarn-ing ranglari, nechtadan yig’ganlari aniqlashtiriladi.
Bir xil predmetlardan guruhlar tuzishda va guruhlarni ayrim predmetlarga
bo’lib tashlashda jamoa bo’lib bajariladigan o’yin mashqlari miqdor haqidagi
tasav-vurni ko’proq rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu mashqlar davomida
bolalar har bir
guruhning ayrim predmetlardan iborat ekanligini tushunishlari, guruh
ichidan ayrim predmetlarni ajratib olishni o’rganishlari, yaxlit to’plam bilan
uning elementi o’rtasidagi nisbatni ifodalashlari lozim.
Bolalarni guruhlarga birlashtirilgan predmetlarning umumiy belgilarini
ko’ra bilishga va nomlay olishga, guruhni yaxlit bir butun narsa deb idrok
etishga o’rgat-ish davom ettiriladi. Yig’indidagi hamma buymlarning ba’zi
belgilarini ajratib ko’r-satish bilan birga bolalar shu guruhdagi buyumlarning
faqat biror qismi uchungina umumiy bo’lgan belgilarni, ya’ni boshqa
|
