O‘t oldirish tizimi va uning asosiy elementlarining vazifasi

O‘t oldirish tizimi va uning asosiy elementlarining vazifasi 
O‘t oldirish tizimi, benzinli dvigatelning silindrlarida ishci aralashmani
silindrlarning ishlash tartibiga mos ravishda, o‘z vaqtida va ishonchli o‘t oldirish
uchun xizmat qiladi. Ishchi aralashmani o‘t oldirish, har bir silindrning yonish
kamerasiga o‘rnatilgan o‘t oldirish shami elektrodlari orasidagi elektr razryad
natijasida hosil bo‘ladigan uchqun vositasi bilan amalga oshiriladi. O‘t oldirish
shamlarining elektrodlari orasida uchqun hosil bo‘lishi ularga uzatilgan yuqori
kuchlanish (12000 V) ta’sirida sodir bo‘ladi. Ishchi aralashmani ishonchli o‘t
oldirish uchun o‘t oldirish sham elektrodlari orasidagi uchqunli razryad yetarli
energiyaga ega bo‘lishi zarur. Hozirgi zamon dvigatellarida uchqunli razryad
energiyasi 20-100 mDj ni tashkil qiladi va u dvigatelni hamma ish rejimlarda
me’yorida ishlashini ta’minlaydi.
Benzin dvigatelli avtomobillarda, akkumulatorlar batareyasi yoki generatorning
past kuchlanishini elektr razryad hosil bo‘lishi uchun yetarli bo‘lgan qiymatga
ko‘tarish va uni kerakli daqiqada taalluqli silindrning o‘t oldirish shamiga uzatish
imkoniyatini beruvchi turli xil o‘t oldirish tizimlari ishlatiladi. Bu tizimlar uchqunli
razryad uchun zarur energiyani bevosita akkumulator yoki generatordan emas, balki
oraliq energiya to‘plagichdan oladi. To‘plagich turiga qarab o‘t oldirish tizimlari
ikkiga bo‘linadi:
- energiyani magnit maydonda (induktivlikda) to‘plash;
- energiyani elektr maydonda (sig‘imda) to‘plash.
Avtomobil dvigatellarida, aksariyat holda, energiyaning induktiv g‘altakning
magnit maydonida to‘plash asosida ishlaydigan o‘t oldirish tizimlari tatbiq topgan
bo‘lib, ularning quyidagi turlari mavjud:
- kontaktli;
- kontakt-tranzistorli;
- kontaktsiz-tranzistorli;
- mikroprotsesorli.
Kontaktli tizim ko‘pincha batareyali yoki “klassik” o‘t oldirish tizimi deb ham
yuritiladi.
O‘t oldirish tizimi ( 3.1 - rasm ) asosan quyidagi qismlardan tashkil topgan:
1. Tok manbai - akkumulatorlar batareyasi va generator. Dvigatelni ishga
tushirish jarayonida va generator ishlab chiqayotgan kuchlanish nominal qiymatdan
(12V) kam bo‘lganda, o‘t oldirish tizimining tok manbai vazifasini akkumulatorlar
batareyasi, qolgan hollarda generator bajaradi.
2. O‘t oldirish g‘altagi. U tok manbaining past kuchlanishini (12-14V), o‘t
oldirish shamlarining elektrodlari orasida uchqunli razryad hosil qilish uchun zarur
bo‘lgan yuqori kuchlanish impulslariga (12000-24000V) aylantirib beradi.
3. Uzgich-taqsimlagich. Uzgich-taqsimlagich bir o‘qqa o‘tkazilgan ikki
mexanizm - uzgich va taqsimlagichdan iborat. Uzgich, zarur daqiqada past
kuchlanish zanjirini uzish uchun xizmat qilsa, taqsimlagich - o‘t oldirish g‘altagida
hosil bo‘lgan yuqori kuchlanish impulslarini ishlash tartibiga mos ravishda o‘t
oldirish shamlariga yetkazish vazifasini bajaradi. Bundan tashqari, uzgich -
taqsimlagichga o‘t oldirishni ilgarilatish burchagini, dvigatelning ishlash sharoitiga

mos ravishda o‘zgartiruvchi asboblar - markazdan qochma va vakuum

rostlagichlar, hamda oktan-korrektor o‘rnashtirilgan.
4. O‘t oldirish shamlari. O‘t oldirish shamlari dvigatel silindrlarining yonish
kamerasida uchqunli razryad hosil qilish uchun xizmat qiladi.