O’zbekiston Respublikagisi Oliy va O’rta talim vazirligi
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Toshkent Davlat Texnika Universiteti
-
Bajardi: Roziqova Sadoqat 122-12 guruh
Zamonaviy amaliyot tizimi
Shaxsiy kompyuterlar uchun mo‘ljallangan Windows 8 amaliyot tizimi 2012 yil oxirlariga borib foydalanuvchilarga yetkaziladi. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. 
| Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Oʻrta Osiyoning yirik sanoat-transport chorraxasi va madaniyat markazlaridan biri. Mamlakatning shimoli-sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440–480 m teppalikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan. |
Vazir (arab. - yuk koʻtaruvchi) - oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V. Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama. Bu haqda Microsoft korporAmaliyot tizimisiyasi ma’lumot tarqAmaliyot tizimigan.
Windows 8da foydalanuvchilarni yuz tuzilishiga qarab aniqlash funksiyasi, USB 3.0 interfeysi, Bluetooth 3.0 hamda simsiz monitor va 3D-displeeylarga ulanish imkoniga ega bo‘lishi kutilmoqda. Eslatib o‘tamiz, hozircha so‘nggi ishlanma bo‘lib turgan Windows 7 amaliyot tizimi bundan bir yil muqaddam ishlab chiqilgandi. Microsoft korporAmaliyot tizimisiyasi shu bir yil ichida Windows 7 amaliyot tizimini 240 million nusxada sotgan. Bu umumiy bozorning 17 foizini tashkil etadi.
Kompyuter mukammal ravishda foydalanish uchun turli tuman operatsiyalar mavjudki, ular to’g’risida to’liq ma’lumotga ega bo’lmagan xolda, foydalunuvchi ularni imkoniyatiga ega bo’ladi. Masalan, bir magnit diskidan yozilgan axbort tizimini ikkinchi magnit diskiga ko’chirish uchun kompyuter mingdan ortik operatsiyalarni bajaradi.
Bo’lar:
-
Diskni ishga tushirish
-
Operatsiyalarni bajarilishini tekshirish
-
Kerakli axbortni daskdan axtarib topish ;
-
Topilgan axborotni qayta ishlash ;
-
Qayta ishlangan axborotni magnit daskiga joylashtirish va
-
x.k.
AMALIYOT TIZIMI ning birinchi vazifasi mana shu va sho’nga o’xshash bir qator, bajarilayotganligi biz uchun bilishni zarur bo’lmagan operatsiyalarni foydalanuvchidan yashirin xolda bajarishdan iboratdir.
Amaliyot tizimi – bu foydalanuvchi va kompyuterning uzoro ta’sirini hamda shaxsiy kompyuterning apparat qismini ishiniboshqarishni tashkil etuvchi dasturlarning majmuasiga aytiladi.
Amaliyot tizimi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat.
-
Boshqaruvchi dastur – AMALIYOT TIZIMI ning bu tarkibiy qismi ShEXM bilan
chambarchas bog’langan bo’lib, uning asosiy vazifasi
kompyuterning ish faoliyati boshqarishdan iborat. Dastur - 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b. 2. Buyruqlar interpretori – foydalanuvchi bilan kompyuter
o’rtasida muloqAmaliyot tizimini o’rnatadi, uning buyruqlarning qabul
qiladi, izoxlaydi va bajarilishini ta’minlaydi.
-
Fayl tizimi – AMALIYOT TIZIMI tarkibiga kiruvchi dastur vositalarini tsigindisidan iborat bo’lib ma’lumotlarni kiritish qidirish va chiqarish operatsiyalarining bajarilishini ta’minlaydi.
-
Dasturlashtirish tizimi – AMALIYOT TIZIMI ning bu tarkibiy qismi algoritmik tillarni tarjima qilish vazifasini bajaradigan vositalardan iborat.
| Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Tilni oʻrganuvchi sohaga tilshunoslik deyiladi. Jahon tillari miqdorini aniqlash uchun til va sheva orasida farq oʻrnatish zarur. |
-
Texnik xizmat ko’rsatadiuvchi dastur – magnit disketalarni, disk yurituvchi qurilmalar faoliyAmaliyot tizimiini nazorat qiladi, dastur va ma’lumotlarni printerda chop kilib chiqaradi.
AMALIYOT TIZIMI ni tuzilishi.
Yuqorida bayon qilingan Amaliyot tizimining tarkibiy qismlaridan tashqari kompyuterning ichki va tashki dasturiy vositalari ham mavjuddir.
Ichki dasturiy vositalarga AMALIYOT TIZIMI asosida ishlovchi NC (Norton Kommander), RS TOOLS dasturlari kiradi.
Shaxsiy EXMning tashki dasturiy vositalari esa turli maqsadlarga muljallangan minglab amaliy dasturlarni uz ichiga oladi.(2-rasm)
Tashki dastur vositalari orasida matin muharrirlari ma’lumotlar to’plamini boshqarish tizimlari, jadvali ma’lumotlar ustida ish olib boruvchi dastur bog’lamlari muxim ahamiyAmaliyot tizimiga egadir.
Xozirgi kunda
- LEXICON FOTON WORDSTAR MS WORD kabi matin muharrirlari :
-
DBASE KARAMALIYOT TIZIMI FOX BASE CLIPPER SUBD REBUC kabi ma’lumotlarni boshqarish tizimlari;
- SUPER CALK LOTUS 1-2-3 VARITAB-86 ABAK MS EXCEL kabi elektron jadvallari yarAmaliyot tizimiilgan.
Tashqi dastur
Vositalari
Matin muharirlari
|
Ma’lumotlar to’plamini boshqarish tizimlari (MTBT)
|
Elektron jadvallar
|
Amaliy dasturlar
|
ShEXM ning tashki dastur vositalar
Xozirgi paytda eng ko’p tarkalgan AMALIYOT TIZIMI lardan xorijdan PS DOS MS DOS CP\M CP\M-86 CCP\M-86 C DOS OS\2 UNIX WINDOWS BIZDA ESA IVM RS ga moslashtirilgan M –86 va ALFA- DOS (ES- 1840/41/42 ShEXMlar uchun) , ADOS(Iskra 1030, 1030 M ShEXM lari uchun) Neyron – DOS (Neyron I –96 ShEXM i uchun) ishlAmaliyot tizimiiladi.
Yuqorida keltirilgan AMALIYOT TIZIMlari ichida eng mukammallaridani biri MS DOS amaliyot tizimidir.
MS DOS ning Tashkil etuvchilari va ularnign asosiy vazifalari.
MS DOS bu iskli amaliyot tizim bo’lib, u foydalanuvchi fayllarni tashkil qilish, ularni saqlash, dasturlarni ishlash, kompyuterlarga ulangan yordamchi qurilma (printer, disk yurituvchi…) larga murojat qilish imkoniyat tug’dirib beradi. Tizimning MS DOS nomidagi MS microsoft so’zining bosh har fidan olingan bo’lib BASIC PASCAL FORTRAN CI algoritmik tillarning interpretori deganini anglatsa, DOS – diskli amaliyot tizim deganidir.
MS DOS AMALIYOT TIZIMI ning tarkibi
1. BIOS - kiritish chiqarish tayanch (bazaviy) . BIOS doimiy xotirada joylashgan bo’ladi va u kompyuter ichiga yozilgan xolda korxonadan chiqariladi.
BIOS ni asosiy vazifasi axborotni kiritish chiqarishni amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan AMALIYOT TIZIMIni ancha sodda va unversal xizmatlarni bajarishdan iborat. Bundan tashqari BIOS kompyuter yoqilishi bilan, kompyuter xotirasi va krumalarning ishini hamda kompyuter qurilmalari borligini (yukligini buzilganligini) maxsus testlar bilan tekshirilad.
BIOS ning oxirigi vazifasi amaliyot yuklovchisi chiqarishdir.
2.AMALIYOT TIZIMIning yuklovchi – bu qisqa dastur bo’lib MS DOS amaliyot tizimida joylashgan disketning yoki qattiq disk (vichesterning ) birinchi sektorida yozilgan bo’ladi.
Bu dasturning vazifasi MS DOS nign 2 ta moduli (IO SYSVS VA DOS SYS) ni tezkor xotiraga yozib, amaliyot tizimini yuklashni yakunlaydi.
3.IO SYS(IBMBIO COM) orqali barcha kiritish va chiqarish amallari tashki qurilmalar yordamida bajariladi. Bu qurilmalar asosan klaviatura , displey, printir,
tarmoq adapteridan iborat.
4.IO SYS(IBMBIO COM) dasturlar magnitli disket qurilmalarni yokib-o’chirish o’qish boshchasini kerakli xolatga keltirish fayllarni xosil qilish imkoniyatlarini beradi, va asosan yuqori sAmaliyot tizimixili DOS xizmatlarini bajaradi.
5. COMMAND COM fayli MS DOS ning buyruqli protsessori deb yuritiladi. COMMAND COM asosan iste’molchiga muljallangan bo’lib uzida ichki va rezident buyruqlarni saqlaydi. Bu buyruqlar safini TYPE DIR COPY buyruqlar tashkil qiladi.
6. MS DOS ning tashki buyruqlari bu aloxida fayl ko’rinishida AMALIYOT TIZIMI bilan ishlAmaliyot tizimiiladigan dasturdir. Bu buyruqlar safini formatlash , tekshirish buyruqlari tashkil qiladi.
COMMAND COM ichki buyruqlarni uzidan tashki buyruqlarni esa disketlardan qidiradi. Buyruqlarni topgach xotiraga yuklaydi va ularga boshqaruvni topshiradi.
7.Kurilmalar drayverlari-bu MS DOSning kiritish va chiqarish tizimlarini tuldiradigan va yangi qurilmalarga xizmat ko’rsatadigan yoki bor qurilmalardan no’standart foydalanadigan maxsus dasturdir.
MS DOS AMALIYOT TIZIMI ni kompyuteriga yuklash bir necha xolat amaliyot tizimida bajarilishi mumkin.
-
Kompyuter elektr manbaga ulanganda avtomAmaliyot tizimiik tarzda yuklanadi.
-
Kompyuterdagi RESET tugmasini bosganda .
-
Amaliyot tizimini qaytadan yuklash klaviaturadagi CTRL ALT DEL tugmalarini baravarga bosish bilan bajariladi.
MS DOS yuklanganda dastlab u ishni kampyuterning doimiy xotirasida joylashgan qurilmalarni ishlash kobiliyAmaliyot tizimiini tekshirishdan boshlaydi. Agar tekshirish mobaynida kurmalarning birortasi xAmaliyot tizimio ishlanayotganligi aniqlansa , AMALIYOT TIZIMI bu to’g’risida ma’lumot beradi yoki yuklash jarayonini to’xtAmaliyot tizimiadi.
Яna AMALIYOT TIZIMI ikki xil yul bilan yuklanishi mumkin:
-
EXMda yozilgan MS DOS amaliyot tizimi orqali.
-
QAmaliyot tizimitiq MD (vinchestr)da yozilgan MS DOS amaliyot tizimi orqali.
MS DOS amaliyot tizimi kaysi MDidan yuklanishdan qat’iy nazar, yuklanish, AMALIYOT TIZIMI “yuklash dasturi” ini o’qish bilan davom etadi. Bu dastur kompyuter xotirasidagi IO SYS va MS DOS. SYS amaliyot tizim modullarini ukib ularga boshqaruvini uzatish vazifasini bajaradi. Sugra AMALIYOT TIZIMI yuklAmaliyot tizimiilayotgan MDdan tizim konfigurAmaliyot tizimisiya fayli – CONFIG. SYS faylidagi ko’rsatadima asosida AMALIYOT TIZIMI parametrlarini o’rnatadi.
AMALIYOT TIZIMI ni yuklash jarayoni yuklatilanayotgandan MDdagi COMMAND COM buyruqli protsessorni ukib boshqaruvni o’nga uzatish bilan davom etadi.
MS DOS tizimida fayllar bilan ishlash.
Fayl tushunchasi.
Magnit disklarda axborotlar fayl ko’rinishida saqlanadi. Fayl bu berilganlarni yoki dasturlarni mantiqiy bog’langan jamligi bo’lib , tashki xotirada joylashtirish uchun ajratiladigan ma’lum nom berilgan oblastdir.
Faylda dastur matinlari, xujjatlar, bajarishga tayyor dasturlar va x.k. saqlanadi. Fayllar ikki xil bo’ladi:
A) matinli fayllar;
B) ikkilik yoki dasturiy fayllar ;
Matinli fayllarni MS DOS tizimida NS dasturi yordamida taxrir qilish va ekranda ko’rish mumkin. Matinli bo’lmagan fayllarni esa taxrir kilib bo’lmaydi.
Fayllarni shartli belgilash
Har qanday fayl nomga ega bo’ladi. Faylning nomi ikki qismdan iborat bo’lib, quyidagi tarkibga ega bo’ladi.
Nom Nomning kengaytirilgani
Nom ko’pi bilan 8 ta belgi *(asosan harf va raqam) dan iborat so’zdir.
Nomaning kengaytirilgan qismi esa ko’pi bilan 3 ta belgidan iborat bo’ladi.
Fayl nomining kengaytirilgan qismi, faylning kaysi tizimga mansubligini bildiradi.
Masalan:
STI BAS yoki stl. Bas
Bu erda
stl. – faylning nomi Bas – faylning beysik dasturlash tizimiga mansubligini ko’rsatadiadi, ya’ni bu fayl BEYSIK dasturlash tilida yozilgan dastur fayldir.
Fayllar nomini tizimga bog’lash uchun quyidagi kengaytirilgan nomlarni ishlash maqsadga muvofikdir : som – ishlash uchun tayyor
MS DOS ga mansub buyruq fayli exe – ishlash uchun tayyor dastur fayli;
BAmaliyot tizimi - buyruqlar ketma ketligini bajaruvchi fayl
Dar - beysiu dasturlash tizimidagi ma’lumotlar fayli
Bas - beysik dasturlash tizimidagi dastur fayli
Pas - paskal dasturlash tizimidagi dastur fayli
C - SI dasturlash tizimidagi dastur fayli
Asm - assembler dasturlash tizimidagi dastur fayli
Dak - faylni extiyot qilingan nusxasi
Txt - LEKSIKON matin taxrirchisida yozilgan xudjjAmaliyot tizimi
Chi - CHWRITER MATIN taxrirchisida yozilgan xujjat
Ftb - FOTON matin taxrirchisida yozilgan xujjat.
Fayllarni taqiqlangan nomlari.
Ba’zi nomlar EXMdagi qurilma nomlari bilan mos kelganligi sababli MS DOS amaliyot tizimida ularni fayl nomi sifatida ishlash man qilinadi. Bu nomlarga quyidagilar kiradi.
AUX - assinxron kommunikatsion portiga ulanadigan qo’shimcha qurilma:
LPI-LP3 – printerlar;
COM1-COM3 – 1-3 assinxron portiga ulanadigan qurilmalar ; CON- kiritishda klaviatura, chiqarishda ekran tushuniladi ;
PRN- printer
NUL – yuk qurilma. Bu qurilmaga ulangan barcha kiritish va chiqarish amallari inkor qilinadi. Lekin CON, AUX, PRN, NUL so’zlarini kengaytirilgan qismi sifatida qo’llanilishi mumkin.
Kataloglar
Diskda saqlanadigan faylar juda ko’p bo’lsa, ularni biror mezon asosida guruxlarga bo’lib(xuddi kutubxonada kitoblarni Kataloglar buyicha joylashtirgandek kilib) maxsus nomlangan kataloglarda saqlash mumkin.
Kataloglar– bu diskdagni maxsus joy bo’lib unda fayl nomlari , o’lchamlari, uning oxirigi yangilanish vaqti to’g’risidagi ma’lumotlar saqlanadi.
Diskda xoxlagancha Kataloglarochib fayllarni saqlash mumkin. Cheklanish faqat diskning xajmigap bog’liq . Katalogni ichiga yangi ostKataloglar ochish mumkin va ochilgan ostKataloglarni ichida yana boshqa yangi ostaKataloglar ochish- mumkin.
Diskda fayllarning Kataloglar ko’rinishida saqlanishi daraxt ko’rinishini eslatadi. Diskda tub (Kataloglarlar uzagi, bosh Kataloglar) Kataloglar tushanchasi bor. Tub Kataloglardeganda daraxt uzagi *( tubi tanasi) tushuniladi. OstKataloglarlar, Kataloglar ichidagi Kataloglarlar deganda – daraxtning shoxlari, shoxchalari ; fayllar deganda shoxlardagi va shoxchalardagi barglarni tasavvur qilish mumkin. Kataloglarning nomi eng ko’pi bilan 8 ta belgi (asosan harf va raqam)ni iborat bo’lib diskda kAmaliyot tizimita harflar bilan yoziladi. Kataloglar noimda kengaytirilgan qismi bo’lmaydi.
MS DOS ning asosiy komandalari.
-
Matinli faylni tashkil etish. Buning uchun
Copy con
Komandasi kiritiladi(komandani kiritish uchun uni komandalar satriga klaviaturadan terib,Enter tugmasini bosish kerak.Dos komandalari nomi va parametrlari lotin alifbosida teriladi). Lotin alifbosi, lotin yozuvi - Qad. Rimda uncha katta boʻlmagan Latsiy viloyatining ("lotin" soʻzi ham shundan), xususan, uning markazi Rim shahrining yozuvi, harfiy yozuv; gʻarbiy yunon yozuvi asosida paydo boʻlgan. Masalan: copy con kitob.doc-joriy Kataloglarda kitob.doc fayli xosil bo’ladi.
2) Faylni o’chirish.Buning uchun del komandasi quyidagi formatda beriladi: del [disk:] [yul\] [fayl nomi]. Fayl nomida “*”,”?” belgilaridan foydalanish mumkin. Agar Kataloglarning barcha fayllarini uchirmokchi bo’lsangiz del*.* komandasi kiritiladi.
-
Faylni qayta nomlash.Buning uchun ren komandasi quyidagi formatda kiritiladi:
Ren[disk:] [yul\] Faylning eski nomi Faylning yangi nomi
Masalan: ren kitob.doc talaba.doc –komanda joriy Kataloglardagi kitob.doc fayli nomini talaba.doc ga o’zgartiradi.
-
Fayl nusxasini ko’chirib o’tish.Buni uchun quyidagi komanda beriladi:
Copy yoki
Copy [Kataloglar nomi]
Birinchi komandada nomi ko’rsatadiilgan faylning nusxasi ko’rsatadiilgan nom bilan ko’chiriladi.Ikkinchi komandada faylning nusxasi ko’rsatadiilgan Kataloglarga ko’chiriladi.
5) Faylning nusxasini printerga olish uchun
copy prn komandani kiritish kerak.
6) Diskda faylni tez topish.Buning uchun quyidagi komandani kiritish kerak: ff
Masalan: ff kitob.doc –komandasi diskdagi barcha Kataloglarlardan
Kitob.doc faylini topib beradi.
7) Fayl matinini ekranga chiqarish. Buning uchun type
komandani kiritish kerak.
8) Joriy Kataloglarni o’zgartirish.Buning uchun quyidagi komanda beriladi: cd [Disk:] [Yul\]
Masalan: cd\exe\dos- Kataloglarni exe\dos Kataloglariga o’zgartiradi.
9) Kataloglarni kuzdan kechirish. Kataloglar ro’yxatini chiqarish uchun dir komandasidan foydalanish mumkin:
dir [Disk:] [ Yul\] [Fayl nomi] [/P] [/W]
Agar fayl nomi berilmasa, Kataloglarning mundarijasi chikadi. Bunda diskdagi har bir Kataloglag va fayllar nomi, xajmi, yozilgan kun va vaqti xaqidagi ma’lumot ekranga chikadi.
Bunda: /P belgisi mundarijani ekran buylab varaklab chiqaradi;
/W belgisi faqatgina fayllarning nomini chiqaradi.
10) Kataloglarni tashkil qilish. Kataloglarni tashkil qilish uchun md komandasidan foydalaniladi. Uning formati:
md [Disk:] [Yul\]
Masalan: md a:\WORK –A: diskda WORK Kataloglarini xosil qiladi.
11) Kataloglarni o’chirish. Kataloglarni o’chirish uchun rd komandasidan foydalaniladi:
rd [Disk:] [Yul\]
Kataloglarni o’chirishdan avval uning fayl va Kataloglarlari uchiriladi,ya’ni Kataloglar bush bo’lishi kerak.
4. Norton Commander programmasi. Norton Commander programmasi “Peter Norton Computing” firmasining maxsuli bo’lib. Uning vazifasi MS DOS OC bilan ishlashni engillashtirishdan iborat. Bu programma fayllar va direktoriyalar bilan asosiy amallarni – qidirish, nusxa ko’chirish, qayta nomlash, o’chirish kabilarni soddarok, qulayroq va yakkol bajaradi.
Shunday kilib, NC operatsion sistema vazifalarini bajaradi va uning imkoniyatlarishdan kengaytiradi. MS DOS OC komandalari bilan to’g’ridan – to’g’ri NC dan chikmasdan turib ishlash mumkin.
NC programmasini ishga tushirish uchun DOS ning komandalar satrida klaviaturadan quyidagini terish kerak:
Nc
Natijada, ekranning yuqori qismida 2 kvatli xoshiya bilan chegaralangan 2 ta to’g’ri burchakli darchalar xosil bo’ladi. Bu darcha odAmaliyot tizimida “panel” deb Amaliyot tizimialadi. Panellar tagida DOS ning komandalar satri joylashadi. Undan DOS ning ixtiyoriy komandalarini kiritishingiz mumkin. Oxirgi satrda esa NC funktsional tugmachalarining vazifasini eslatuvchi satr joylashadi.
NC dan chiqish uchun [F10] tugmachasi bosiladi. Ekranning o’rtasida quyidagi savol yuzaga keladi.
Do you to quit the Norton Commander? (Yes, No) (Siz Norton Commander dan chikmokchimisiz?).
Agar chikmokchi bo’lsangiz [Enter] yoki “Y” ni, aks xolda [Esc] yoki “N” ni kiritasiz.
Funktsional tugmachalar tafsifi quyidagicha:
[F1]-Help. Ncbilan ishlash jarayonida tugmachalar vazifasi xaqidagi qisqacha ma’lumotni berish.
[F2]-Menu. Foydalanuvchi ro’yxatda ko’rsatadigan komandalar ishini ta’minlaydi.
[F3]-View. Fayl matinini ekranga chiqaradi. Matingali fayllarning matinini ko’rish imkonini beradi.
[F4]-Edit. Faylni taxrirlash imkoniyat beradi.
[F5]-Copy. Faylning nusxasini ko’chiradi. Ekran o’rtasida fayl nusxasini kaerga ko’chirish xaqidagi savol xosil bo’ladi. Kataloglar nomi ko’chirilmasa, fayl nusxasi ikkinchi paneldagi joriy Kataloglarga ko’chiriladi. Kataloglar nomi o’zgartirish zarur bo’lsa, Kataloglar nomi kiritilib,[Enter] bosiladi. Komandani [Esc] tugmachasi bekor qiladi.
[F6]-Renmov. Faylni qayta nomlaydi yoki bosh,qa Kataloglarga ko’chiradi. Faylning yangi nomi yoki Kataloglar nomi ko’rsatadiiladi. Komandani qaytarish uchun - [Esc] bosiladi.
[F7]-MkDir. Direktoriy tashkil qiladi.
[F8]-Delete. Faylni yoki Kataloglarni uchiradi.
[F9]-PullDn. NC ishlash tartiblarini uzidan saklovchi menyuni chiqaradi.
[F10]-Quit. NC dan chiqishni ta’minlaydi.
| 