|
O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari
|
| bet | 148/222 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 5,84 Mb. | | #236377 |
Sarlavha
|
Tavsif
|
User-agent
|
Mijoz dasturini aniqlaydi
|
Accept
|
Mijoz qabul qilishi mumkin bo‘lgan media formatni
aniqlaydi
|
Accept-charset
|
Mijoz ishlay olishi mumkin bo‘lgan belgilar to‘plamini
ko‘rsatadi
|
Accept-encoding
|
Mijoz ishlay olishi mumkin bo‘lgan kodlash sxemasini ko‘rsatadi
|
Accept-language
|
Mijozqabulqilishimumkinbo‘lgantilniko‘rsatadi
|
Authorization
|
Mijozgataqdimetilganruxsatlarniko‘rsatadi
|
Host
|
Mijozning host va port raqamlarini ko‘rsatadi
|
Date
|
Joriy sanani ko‘rsatadi
|
Upgrade
|
Afzal aloqa protokolini belgilaydi
|
Cookie
|
Cookie-ni serverga qaytaradi
|
If-Modified-Since
|
Cookie-ni serverga qaytaradi
|
So‘rov xabardagi tana (Body In Request Message). Tana so‘rov xabarida mavjud bo‘lishi mumkin. Odatda, u yuborilishi kerak bo‘lgan sharhni o‘z ichiga oladi.
Holat satri. Javob xabaridagi birinchi qatorga holat satri deyiladi. Ushbu satrda uchta maydon mavjud bo‘lib, ular bo‘shliqlar bilan ajratilgan va jo‘natuvchini qaytarish va satr tarjimasi bilan tugatilgan. Birinchi maydon HTTP protokoli versiyasini aniqlaydi, masalan, 1.1. Holat kodi maydoni so‘rovning holatini belgilaydi. U uchta raqamdan iborat. 100 diapazonidagi kodlar faqat ma’lumot bo‘lsa, 200 diapazonidagi kodlar muvaffaqiyatli so‘rovni bildiradi. 300 diapazonidagi kodlar mijozni boshqa URLga yo‘naltiradi va 400 diapazonidagi kodlar mijozning saytida xato borligini ko‘rsatadi. Va nihoyat, 500 diapazonidagi kodlar server tarafidagi
xatoni ko‘rsatadi. Holat iborasi holat kodini matn shaklida ifodalaydi. Holat kodi va holat iborasi uchun mumkin bo‘lgan qiymatlar 7.5- jadvalda keltirilgan.
7.5- jadval
Holat kodi
|
Holat matni
|
Tavsif
|
Axborot
|
100
|
Continue
|
So‘rovning dastlabki qismi qabul qilindi, davom ettirish
|
101
|
Switching
|
Server kommutatsiya protokollariga mos
kelmoqda
|
Muvaffaqiyat
|
200
|
OK
|
So‘rov muvaffaqiyatli amalga oshirildi
|
201
|
Created
|
Yangi URL yaratildi
|
202
|
Accepted
|
So‘rov qabul qilindi, ammo u darhol amalga
oshirilmadi
|
204
|
No content
|
Tanada kontent mavjud emas
|
Qayta yo‘naltirish
|
301
|
Moved
permanently
|
So‘ralgan URL server tomonidan endi
foydalanilmaydi
|
302
|
Moved
temporarily
|
So‘ralgan URL vaqtincha ko‘chirilgan
|
304
|
Not modified
|
Hujjat o‘zgartirilmagan
|
Mijoz xatosi
|
400
|
Bad request
|
So‘rovda sintaksis xato mavjud
|
401
|
Unauthorized
|
So‘rovda tegishli avtorizatsiya mavjud emas
|
403
|
Forbidden
|
Xizmat ras etildi
|
404
|
Not found
|
Hujjat topilmadi
|
405
|
Method not allowed
|
Usul bu URLda qo‘llab-quvvatlanmadi
|
406
|
Not acceptable
|
So‘ralgan formatni qabul qilish imkoni mavjud
emas
|
Server xatosi
|
500
|
Internal server
error
|
Server tarafda xatolik mavjud, masalan ishdan
chiqish
|
501
|
Not implemented
|
Talab qilingan amalni bajarib bo‘lmaydi
|
503
|
Service unavailable
|
Xizmat vaqtincha ish faoliyatida emas
|
Javob xabari. Javob xabari formati 7.31- rasmda keltirilgan. Javob xabari holat satridan, sarlavha satrlaridan, bo‘sh satr va ba’zan asosiy qismdan iborat.
Holat qatori
Sarlavha qatorlari
Bo‘sh qator
Asosiy qismi
m: maydon
yq: yetkazuvchini qaytarish su: satrni uzatish
7.31- rasm. Javob xabari formati
Javob xabaridagi sarlavha satrlari. Holat satridan so‘ng nol yoki undan ko‘p javob sarlavhalariga ega bo‘lish mumkin. Har bir sarlavha satri serverdan mijozga qo‘shimcha ma’lumotlarni yuboradi. Masalan, jo‘natuvchi hujjat haqida qo‘shimcha ma’lumot yuborishi mumkin. Har bir sarlavhao‘z ichiga sarlavha nomi, ustun, bo‘sh joy va sarlavha qiymatini oladi. 7.6- jadvalda javob xabarida tez-tez ishlatiladigan ba’zi nomlar ko‘rsatilgan.
7.6- jadval
Sarlavha
|
Tavsif
|
Date
|
Joriy sanani ko‘rsatadi
|
Upgrade
|
Afzal aloqa protokolini belgilaydi
|
Server
|
Server haqida ma’lumot beradi
|
Set-Cookie
|
Server mijozdan cookieni saqlashni so‘raydi
|
Content- Encoding
|
Kodlash sxemasini aniqlaydi
|
Content-Language
|
Tilni aniqlaydi
|
Content-Length
|
Hujjatning uzunligini ko‘rsatadi
|
Content-Type
|
Media turini aniqlaydi
|
Location
|
Mijozdanboshqasaytgaso‘rovjo‘natishniso‘raydi
|
Accept-Ranges
|
Server so‘ralgan bayt diapazonlarini qabul qiladi
|
Last-modified
|
Ohirgi o‘zgartirishning sanasi va vaqtini beradi
|
Asosiy qism. U o‘z tarkibida serverdan mijozga yuboriladigan hujjatni saqlaydi. Agar javob xato xabar bo‘lmasa, u holda asosiy qism mavjud.
Tarmoq dasturlarini tashkil etish va boshqarish mexanizmlari
Ushbu bo‘limda tarmoq dizaynerlari tomonidan hal etilishi kerak bo‘lgan dasturiy mahsulot bilan bog‘liq bo‘lgan to‘rt masalani ko‘rib o‘tamiz:
Qanday qilib saytlar boshqa saytlarni topish uchun manzillardan foydalanadilar?
Xabarlar qanday yo‘naltiriladi va ular qanday yuboriladi?
Jarayonlar bir-biri bilan qanday aloqa qiladi?
Resurslarga bo‘lgan ziddiyatli talablar qanday hal qilinadi?
Manzillash bo‘yicha kelishuvlar
Tarmoq saytlari bir-birlari bilan aloqa qilishlari va bir-birlarining manbalariga kirishlari uchun o‘z foydalanuvchilarini qanday qilib aniqlab olishni belgilashlari kerak. Point-to-Point bog‘lanishdan tashqari saytlar bir-birlari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘lanmaganligi uchun ismlar, manzillar va marshrutlar talab qilinadi. Shuning uchun manzillash protokollari tarmoq topologiyasi va har bir saytning geografik joylashuvi bilan chambarchas bog‘liq. Ba’zi hollarda, o‘z tizimida birlik ma’lum bo‘lgan nomni anglatadigan "mahalliy nom" va birlikni o‘z tizimidan tashqarida bildiruvchi nom - "global nom" o‘rtasida farq bor. Bu farq foydalidir, chunki u har bir saytga mahalliy miqyosda amalga oshirish qiyin bo‘lgan yagona nomlash qoidalarini o‘rnatmasdan, o‘zlarining standartlari bo‘yicha o‘z bo‘linmalarini aniqlash imkoniyatini beradi. Boshqa tomondan, global nom standart uzunliklar, formatlar va boshqa global kelishuvlarga muvofiq bo‘lishi kerak.
Oddiy misol sifatida Internet manzilidan foydalanganda, biz chapdan o‘ngga quyidagi tartibda ierarxik tuzilishga moslikni ko‘rishimiz mumkin: mantiqiy foydalanuvchidan host-mashinasiga, host-mashinadan tarmoq mashinasiga, tarmoq mashinadan klastergacha va klasterdan tarmoqqa. Masalan, har bir Internet manzilida: info@tuit.uz yoki igss12@aber.ac.uk, har bir komponentni ajratish uchun nuqtalar ishlatiladi. Esda tutish juda oson bo‘lgan ushbu elektron pochta manzillari mos keladigan qurilma manzillarga
o‘zgartirilishi kerak. Ushbu o‘zgartirish kompyuter operatsion tizimining tarmoq bo‘limi tomonidan amalga oshiriladi.
Yuqorida keltirilgan misollar Domen nomlari xizmati (DNS) protokoliga asoslangan bo‘lib, uning asosiy vazifasi Internet manzillarini hal qilishdir. Agar biz info@tuit.uz ni tarkibiy qismlarga ajratsak, bizda quyidagilar bo‘ladi:
info – mahalliy foydalanuvchi;
tuit – info deb nomlangan mahalliy foydalanuvchi uchun host;
uz – Toshkent axborot texnologiyalari universiteti uchun tarmoq.
|
| |
