|
O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari
|
| bet | 167/222 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 5,84 Mb. | | #236377 |
Tuzoq eshigi(Trap Door). Dastur yoki tizimni ishlab chiquvchisi dasturda faqat u foydalanishi mumkin bo‘lgan teshikni qoldirishi mumkin. Masalan, kod ma’lum bir foydalanuvchi identifikatori yoki parolini tekshirishi va oddiy xavfsizlik protseduralarini chetlab o‘tishi mumkin.
Logik bomba (Logic Bomb). Bu ma’lum bir shartlar bajarilgan taqdirdagina dastur noto‘g‘ri ish tutadigan vaziyat, aks holda u haqiqiy dastur kabi ishlaydi. Buni aniqlash qiyinroq.
Viruslar (Viruses)
Dasturiy tahdidlarning yana bir shakli bu virusdir. Virus bu qonuniy dasturga kiritilgan kod qismidir. Viruslar o‘z-o‘zini ko‘paytiradigan va boshqa dasturlarga o‘zini "yuqtirish" uchun mo‘ljallangan. Ular fayllarni o‘zgartirish yoki yo‘q qilish va tizimning ishdan chiqishi va dasturning ishdan chiqishiga olib kelishi bilan tizimga zarar yetkazishi mumkin. Ko‘pgina kirish hujumlarida bo‘lgani kabi, viruslar ham arxitektura, operatsion tizim va dasturlarga juda xosdir. Viruslar shaxsiy kompyuterlar foydalanuvchilari uchun ma’lum bir muammodir. UNIX va boshqa ko‘p foydalanuvchili operatsion tizimlar odatda viruslarga sezgir emas, chunki bajariladigan dasturlar operatsion tizim tomonidan yozishdan himoyalangan. Agar virus bunday dasturni yuqtirsa ham, uning vakolatlari odatda cheklangan, chunki tizimning boshqa jihatlari himoyalangan. Viruslar odatda elektron pochta orqali yuboriladi, spam eng keng tarqalgan
vektor hisoblanadi. Ular shuningdek, foydalanuvchilar Internet-fayl almashish xizmatlaridan virusli dasturlarni yuklab olganda yoki zararlangan disklarni almashganda ham tarqalishi mumkin. Virusni uzatishning yana bir keng tarqalgan shakli Microsoft Office hujjatlaridan foydalanadi, masalan, Microsoft Word hujjatlari. Ushbu hujjatlarda Office (Word, PowerPoint va Excel) dasturlari avtomatik ravishda ishlaydigan makroslar (yoki Visual Basic dasturlari) bo‘lishi mumkin. Ushbu dasturlar foydalanuvchilarning shaxsiy akkauntlari ostida ishlayotgani sababli, makroslar deyarli hech qanday cheklovlarsiz ishlashi mumkin (masalan, foydalanuvchi fayllarini xohlagancha o‘chirish).
8.1- rasm. Kompyuter viruslarining yuklash sektori
Viruslar qanday ishlaydi? Virus maqsadli mashinaga yetib borgach, virusni tomchi virusi deb nomlanadigan dastur tizimga virusni kiritadi. O‘rnatishdan so‘ng, virus har qanday harakatni amalga oshirishi mumkin. Bugungi kunda minglab viruslar mavjud, ammo ular bir nechta asosiy toifalarga bo‘linadi.
Fayl viruslari (File virus). Standart fayl virusi tizimga o‘zini faylga qo‘shish orqali yuqadi. Dastur boshlanishini o‘zgartiradi, shunda bajarish uning kodiga o‘tadi. Amalga oshirilgandan so‘ng, boshqaruvni dasturga qaytaradi, shuning uchun uning bajarilishi sezilmaydi.
Yuklash virusi (Boot virus). Yuklash virusi tizimning yuklash sektoriga zarar yetkazadi, bu tizim har safar ishga tushganda va operatsion tizim yuklanmasdan oldin bajariladi. U boshqa yuklanadigan vositalarni ko‘radi va ularga zarar yetkazadi. Ushbu viruslar xotira viruslari deb ham nomlanadi, chunki ular fayl tizimida ko‘rinmaydi.
Makro virus (Macro virus). Ko‘pgina viruslar past darajadagi dasturlash tilida yozilgan, masalan, assembler yoki C. Makro viruslar Visual Basic kabi yuqori darajadagi tilda yozilgan. Ushbu viruslar dastur ishga tushirilganda ishga tushadi. Masalan, makro virus elektron jadval faylida bo‘lishi mumkin.
|
| |
