|
O`zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va komunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi
|
| bet | 7/9 | | Sana | 08.12.2023 | | Hajmi | 0,53 Mb. | | #113770 |
Bog'liq Komunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot te (1) 3-topshiriq
Yuqoridagi ifodadan ma’lumki Vijiner jadvali orqali shifrlashda matnning (axborotning) har bir harfiga mos keluvchi kalitning har bir harfi orqali ularning ustun va satrlari kesishmasiga mos keluvchi harflar olinadi. Agar o’zbek – kiril alfaviti ishlatilsa, Vijiner matritsasi [36x36] o’lchamga ega bo’ladi. Masalan, Agar kalit sifatida so’zi tanlangan bo’lsa, shifrlash matritsasi beshta qatordan iborat bo’ladi.
ABVGDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYaO’QG’H_ KLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYaO’QG’H_ABVGDEYoJZIY O’QG’H_ABVGDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYa ZIYKLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYaO’QG’H_ABVGDEYoJ ABVGDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYaO’QG’H_
Misol. K= kaliti yordamida T= dastlabki matni shifrlansin.
Ochiq matn
|
B
|
A
|
Y
|
R
|
A
|
M
|
_
|
K
|
U
|
N
|
I
|
Kalit
|
K
|
O’
|
Z
|
A
|
K
|
O’
|
Z
|
A
|
K
|
O’
|
Z
|
SHifrlangan
matn
|
L
|
O’
|
S
|
R
|
K
|
Z
|
J
|
K
|
O’
|
I
|
R
|
T1=LO’SR_KZJK_O’IR*
XULOSA
Internet texnologiyalarining yaratilish turli manbalardan tez va oson yo’l bilan axborot olish imkoniyatlarini hamma uchun - oddiy fuqarodan tortib yirik tashkilotlargacha misli ko’rilmagan darajada oshirib yubordi. Davlat muassasalari, fan-ta'lim muassasalari, tijorat korxonalari va alohida shaxslar axborotni elektron shaklda yaratib, saqlay boshladilar.
Bu muhit avvalgi fizikaviy saqlashga nisbatan katta qulayliklar tug’diradi: saqlash juda ixcham, uzatish esa bir onda yuz beradi va tarmoq orqali boy ma'lumotlar bazalariga murojaat qilish imkoniyatlari juda keng. Axborotdan samarali foydalanish imkoniyatlari axborot miqdorining tez ko’payishiga olib keldi. Biznes qator tijorat soxalarida bugun axborotni o’zining eng qimmatli mulki deb biladi. Bu albatta ommaviy axborot va hamma bilishi mumkin bo’lgan axborot haqida gap borganda o’ta ijobiy hodisa. Lekin pinhona (konfidensial) va maxfiy axborot oqimlari uchun Internet qulayliklari bilan bir qatorda yangi muammolar keltirib chiqardi. Internet muhitida axborot xavfsizligiga tahdid keskin oshdi.
Yuqorida yaratilgan Shifrlash – deshifrlash dasturi axborotni uzatish va qabul qilish ishlarida himoyalash maqsadida ishlatiladi.Ma’lumki hozirgi kunda ko’pgina sohalarda axborot eng qimmatli mulk hisoblanadi.Yaratilgan dastur bir oz bo’lsada yuborilayotgan matnli axborotni himoyalashga xizmat qiladi.Yuborilayotgan matnda albatta kalit ham joylashgan , lekin shifrlangan matnni faqat shifrlash usulini va kalitni bilganlargina ochish imkoniyatiga ega bo’ladi. Vijiner shifrining qulayligi bu bizga yuborilayotgan ma`lumotni o`rta holatdagi ishonchlilik bilan shifrlash mumkin. Ma`lumotlar bazasi, electron xujjatlar va boshqa maxfiy ma`lumotlarni shifrlash shifrlovchi va deshifrlovchi o`rtasida ma`limotlarni ishonchli yo`l orqali yetkazish imkonini beradi.
Bu dastur foydalanuvchilarga qulay va tushunarliligi hamda barcha hisoblashlar shifrlash va deshifrlashlar barchasi bir oynaga joylashtirilganligi bilan osonlik tug`diradi..
Vijiner shifrining kamchiligi – yuqori ishonchlilikni ta'minlash uchun aytarlicha uzun kalitlarning talab etilishi. Bitta harfdan iborat kalitla shifr Sezar shifri, chegaralanmagan qaytarilmaydigan kalitli shifr Vernam shifri sifatida ma'lum. Shifrlash uchun faqat harflardan foydalanish ya`ni raqamlarni shifrlab bo`lmaslik ham dastur kamchiligi hisoblnadi. Kalit so`zlar uzun 5ta harfdan kam bo`lmagan holda foydalanuvchini yodida tez saqlanmasligi mumkin hisoblanadi.
Ma`lumotlarni muxofazalash uslublarining amalga qo`llanilishi masalasi quyidagi o`zining muxim tomonlariga ega.
Kriptografik algoritmlarning amalda qo`llanilishini ta`minlovchi vositalarni yaratish va ishlab chiqarish
Yaratilgan yoki ishlab chiqarilgan vositalardan foydalanish uslublari.
Shifrlash va deshifrlash amallarining asbob uskunalari vositasida ta`minlanishimaxsus electron sxemalar asosida amalga oshiriladi va unda gammalashtirish uslubi yuqori darajadagi kriptobardoshlilikni ta`minlab nisbatan soddaroq amaliy qo`llanilish imkoniyatlariga ham ega. Gammalashtirishning asosini tashkil etuvchi tasodifiy bitlar ketma ketligini ishlab chiqaruvchi generator sifatida chiziqli va chiziqli bo`lmgan amallarni bajaruvchi qo`shish registrlaridan iborat foydalaniladi
|
| |
