O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
"Kompyuter injiniring" fakulteti
“ Kompyuter tashkil etish” fanidan
Mavzu: Kompyuterlarni tashkiliy qismlari, asosiy ko`rsatkichlari va
xususiyatlari.
Bajardi: ISMOILOV DIYORBEK
KIF.21-04 guruh
Qabul qildi: Axrorov M
SAMARQAND – 2023
MUSTAQIL ISH-
№1
Mavzu: Kompyuterning tashkiliy qismlari, asosiy ko‘rsatkichlari va xususiyatlari
REJA:
1. Kompyuterlarning texnik ta’minoti.
2. Kompyuter turlari
3. Asosiy va qo`shimcha qurilmalari.
4. Kompyuterning dasturiy ta’minoti.
5. Sistemaviy dasturiy ta’minoti.
6. Amaliy dasturiy ta’minoti.
7 .Dasturlash texnologiyayasining uskunaviy vositalari.
Kompyuter – inglizcha so‘z bo‘lib, u hisoblovchi demakdir. Garchand u hozirda
hisoblovchi bo‘lmasada, matnlar, tovush, video va boshqa ma‘lumotlar ustida ham
amallar bajaradi. Shunga qaramasdan hozirda uning eski nomi – Kompyuter saqlangan.
Uning asosiy vazifasi turli ma‘lumotlarni qayta ishlashdan ibora. Avvalo shuni aytish
lozimki, ko‘pchilik tushunchasida go‘yoki biz kundalikda foydalaniladigan faqat SHK
bor xolos. Bunga albatta sabablar ko‘p. Shulardan biri hozirgi zamon SHK lari ilgari
universal deb hisoblangan Kompyuterlardan tezligi va xotira hajmi jihatidan ancha
oshib ketgan bo‘lsada, ikkinchi tomondan ko‘p masalalarni yechish uchun bu
Kompyuterlar foydalanuvchilarni qanoatlantirishidadir. Hozirgi Kompyuter termini
ko‘p uchrasada, shu bilan birga EHM (Elektron Hisoblash mashinalari), HM (hisoblash
mashinalari) terminlari ham hayotda ko‘p ishlatilib turiladi. Ammo biz soddalik uchun
faqat Kompyuter terminidan foydalanamiz. Kompyuterlarning amalda turli xillari
mavjud:
Raqamli, analogli (uzluksiz), raqamli-analogli, maxsuslashtrilgan. Ammo, raqamli
Kompyuterlar foydalanilishi, bajaradigan amallarning universalligi, hisoblash
amallarining aniqligi va boshqa ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lganligi uchun, ulardan
ko‘proq
foydalanilmoqda.
Amalda
esa
hozir
rivojlangan
mamlakatlarda
Kompyuterlarning 5 guruhi keng qo‘llanilmoqda. Kompyuterlarni xotirasining hajmi, 1
sek. da bajaradigan amallar tezligi, ma‘lumotlarning razryad to‘rida (yacheykalarda)
tasvirlanishiga qarab, 5 guruhga bo‘lish mumkin:
- super Kompyuterlar (Super Computer)
- blok Kompyuterlar (Manframe Computer)
- mini Kompyuterlar (MiniComputer)
- shaxsiy Kompyuterlar (PC- Personal Computer)
- bloknot (Noutbook) Kompyuterlar.
Super Kompyuterlar (TOR 500 Kompyuterlar) – juda katta tezlikni talab
qiladigan va katta hajmdagi masalalarni yechish uchun uchun mo‘ljallangan bo‘ladi.
Bunday masalalar sifatida ob havoning global prognoziga oid masalalarni uch
o‘lchovli fazoda turli oqimlarning ketishini o‘rganish masalalari, global informatsion
sistemalar va hakozolarni keltirish mumkin. Bu Kompyuterlar 1 sekundda o‘n trillon
amal bajaradi. Super Kompyuterlarga AQSH energetika vazirligining Sandiya
laboratoriyasida o‘rnatilgan 9472 protsessorli Intel ASCI Red Kompyuter sistemasi
karvonboshlik qilmoqda.
Shuni qayd lozimki, superKompyuterlarning ma‘lum yo‘nalish masalalarini
yechishga qaratilgan turlari xam mavjud.
Bu yerda Kompyuterlar tezligini o‘lchovi – Linpacr parallel testida 1
TFLOPS-bu 1000 GFLOPSga teng, 1 GFLOPS esa-1000000 FLOPS ga,
1FLOPS- sekundiga 1000 amalga teng.
Xususan bu Kompyuterlar yadro sinovlarini va eskirgan yadro qurollarini
modellashtirishda qo‘llaniladi.
R
eyt
ing
Super
Kompyuter- lar
rusumi
Ishlab
chiqaruvchi
davlat
Nomlari
Protses
sor rusumi
Quvvati
(GFLOPS)
1
Intel ASCI
Red
AQSH
Intel
(AQSH)
9472
1338
2
SGI
ASCI
Blue
AQSH
SGI
(AQSH)
6144
634
3
SGI
T3E1200
AQSH
SGI
(AQSH)
1084
430
4
Hitachi SR
8000
Yaponi
ya
Hitachi
Yapon
128
368
5
SGI T3E900
AQSH
SGI
1324
264
Blok Kompyuterlar – fan va texnikaning turli sohalariga oid masalalarni
yechishga mo‘ljallangan. Ularning amal bajarish tezligi va xotira hajmi
superKompyuterlarnikiga qaraganda bir-ikki pog‘ona past. Bularga misol sifatida
AQSH ning CRAY (kray), IBM 390, 4300, IBM ES/9000, Fransiyaning Borrous 6000,
Yaponiyaning M1800 rusumli Kompyuterlarini va boshqalarni misol qilib keltirish
mumkin.
Mini Kompyuterlar (kichik Kompyuterlar)- hajmi va bajaradigan amallar tezligi
jihatidan blok Kompyuterlardan kamida bir pog‘ona pastdir. Shuni aytish joizki,
ularning gabariti (hajmi) tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy Kompyuterdek kichik
joyni egallaydiganlari yaratilmoqda. Bunday Kompyuterlar turkumiga ilk bor
yaratilgan PDP-11 (Programm Driver Processor-dasturiy boshqaruv protsessori), ilgari
harbiy maqsadlar uchun ishlatilgan VAX, SUN turkumli Kompyuterlar, IBM 4381,
Hewlett Packard firmasining HP 9000 va boshqa
mini Kompyuterlar misol bo‘la roladi.
Shaxsiy Kompyuterlar-hozirda ko‘pchilik
foydalanuvchilar IBM rusumidagi Kompyuterlardan
keng foydalanishmoqda.
IBM rusumiga
mos Kompyuterlar deganda, ham programma
ta‘minoti mosligi, texnik ta‘minoti mosligi, ya‘ni bir-
biriga mos kelishi nazarda
tutilgan.
Bunday
Kompyuterlar Pentium 3,4 va 750-1000 megagertsni,
xotira hajmi 64128, 512 megabaytni tashkil qiladi.
U quyidagi qurilmalardan tashkil topgan:
- sistema bloki
- monitor
- klaviatura
- sichqoncha
- tashqi qurilmalar
- Sistema bloki- yassi (desktop) yoki minora (town) ko‘rinishida ishlab chiqariladi.
Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashgan bo‘lib, ular quyidagilardir:
- Tezkor xotira (RAM- Random Access Memory –ixtiyoriy kirish mumkin bo‘lgan
mikroprotsessor. Tezkor xotira qurilmasi registrlardan tashkil topgan.
- Registr-ma‘lumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish uchun
mo‘ljallangan qurilma. Har bir registr o‘z navbatida triggerlardan tashkil topgan.
Trigger-bu kichik kondensator bo‘lib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni , aks
holda 0 ni ifodalaydi.
- Registrdagi triggerlarning miqdori Kompyuterni necha razryadli ekanini
bildiradi. Registrlar-bu yacheykalar deb xam yuritiladi. Bu yacheykalarning xar bir
razryadida bir bit axborot joylashadi ya‘ni 0 yoki 1
- Razryadlar soni deganda bir vaqtda qayta ishlanadigan ikkilik razryadlar soni
tushiniladi.
- Qurilmalar nazoratchilari (bu kontrolerlar, adapterlar, elektr manbai bilan
ta‘minlash bloki).
- Yumshoq disk qurilmasi (FDD-Floppy Disk Driver)
- Qattiq disk qurilmasi (HDD-Hard Disk Driver)
- Faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan lazer disk qurilmasi (CD-ROM Compact Disk
Read Only Memory), shinalar, modem va boshqa qurilmalardan iborat.
- Sistema blokiga uning parallel (LPT) va ketma-ket (COM) portlari orqali ko‘plab
tashqi qurilmalarni ulash mumkin.
- Ular mos ravishda LPT1, LPT4 va COM1 – COM3 deb nomlanadi. Odatda LPT
portga printer va COM portga faks-modem, sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanadi.
- Monitor. Monitor (displey) Kompyuterda matn va grafik ma‘lumotlarni
tasvirlash ko‘rish uchun ishlatiladi. Monitorlarning har xil ko‘rinishlari mavjud, ya‘ni
ular o‘zidan chiqaruvchi past radiatsiyali (Lowe radiation) so‘zlarini uchratish
mumkin.Shuning uchun inson organizimiga tas‘iri juda kam miqdorda bo‘lgan 17-21
dyuymli SVGA (Super Video Grafic Adapter-ya‘ni katta video grafik adapter)
monitorlar ishlab chiqarilmoqda.
- Tasvirlash qobiliyati ekranning gorizontal va vertikal nuqtalar soni bilan beriladi.
Masalan: 14 dyuymli Kompyuterlarda tasvirlash qobiliyati 800 x 600, 15 dyuymli
monitorda 1024 x 768, 17 dyuymli monitorda 1280 x 1024 va 21 dyuymli monitorda
1600 x 1200. Bundan tashqari ularning yana bir xususiyati piksellar sonining kata
kichikligidir. Tasvirlash qobiliyati 800 x 600 ga teng bo‘lgan monitorlarda piksel 0,31
mm ga , 1024 x 768 ga teng bo‘lgan monitorlarda esa piksel 0,28 yoki 0,25 mm teng
bo‘lishi kerak. Monitorning tez ishlashi adapterga bog‘liq. Matn rejimida monitor tez
ishlaydi, grafik rejimda sekinroq ishlaydi. Ularni tez ishlashini o‘rnatish mumkin.
- Modem. Kompyuter telefon tarmog‘i orqali axborot almashish maqsadida
ishlayotganida, telefon tarmog‘idan olingan signalni qabul qiluvchi va uni raqamli
axborotga aylantiruvchi qurilma kerak bo‘ladi. Qurilmaning kirishida axborot
modulyatsiya qilinadi, chiqishida esa demodulyatsiyaga uchraydi, shundan modem
nomi kelib chiqqan. Modemning asosiy vazifasi Kompyuterdan kelgan signalni telefon
tarmog‘i ish chastotasi diapozoniga mos chastotadagi elektr signaliga aylantirib
berishdan iborat. Bu tarmoqning akustik kanalini modem quyi va yuqori chastota
yo‘laklariga ajratadi. Quyi chastotali yo‘lak ma‘lumotlarni uzatishda, yuqori yo‘lakli
chastotalar esa qabul qilish uchun qo‘llaniladi. IBM rusumidagi Kompyuterlarni
ishlab chiqaruvchi firmalar:
- IBM, Compaq, Hewlett-Packard, Packard Bell, Toshiba, Apple, Siemens
Nixdors, Aser, Olivetti, Gateway, Sun va boshqa firmalardir.
- Ishlab chiqarilishiga qarab Kompyuterlar ikki xil bo‘ladi: Oq yasalgan va
lintsenziya asosida ishlab chiqargan Kompyuterlar Sariq yasalganKompyuterlar
hisoblanadi. Yuqoridagi zikr etilgan komponiyalar ishlab chiqargan Kompyuterlar oq
Kompyuterlar, Malayziya, Xitoy, Tayland, Koreya davlatlarida ishlab chiqarilgan
Kompyuterlar Sariq yasalgan Kompyuterlar hisoblanadi.
- Noutbuk Kompyuterlar- bu Kompyuterlar hajmi ancha ixcham bo‘lib,
batareya asosida ishlaydi. Hozirda bunday Kompyuterlarni IBM, Compaq, Toshibava
boshqa firmalar ishlab chiqarmoqda.
Kompyuterning dasturiy ta’minoti
1. Sistemaviy dasturiy ta’minot.
Shaxsiy kompyuter ikkita tashkiliy qismlardan iborat. Bular apparat ta’minot (hardware)
va dasturiy ta’minot (software) lardir.
Apparat ta’minoti ─ bu, birinchi navbatda kompyuterning asosiy texnik qismlari va
qo’shimcha (atrof) qurilmalaridir.
Dasturiy ta’minot kompyuterning ikkinchi muhim qisimi bo’lib, u ma’lumotlarga ishlov
beruvchi dasturlar majmuasini va kompyuterni ishlatish uchun zarur bo’lgan hujjatlarni
o’z ichiga oladi. Dasturiy ta’minotsiz har qanday kompyuter bamisoli bir parcha temirga
aylanib qoladi.
Kompyuterning apparat va dasturiy ta’minoti orasidagi bog’lanish qanday amalgam
oshiriladi? Avvalo ular orasidagi bog’lanish interfeys deb atalishini bilib olishimiz
lozim. Kompyuterning turli texnik qismlari orasidagi o’zaro bog’lanish ─
bu, apparat
| 