O‘ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVЕRSITЕTI
Karshiyev X.B
OPERATSION TIZIMLAR FANIDAN
LABAROTORIYA ISHLARI ISHLANMALARI
SAMARQAND_2023
Kirish
Ma’lumki, axborot texnologiyalarining inson faoliyati hamma jabxalarga kirib
borish jarayoni borgan sari rivojlanib chuqurlashib bormoqda. Umumiy soni, ko’p
yuz milliondan oshib ketgan, keng tarqalgan shaxsiy kompyuterlardan tashqari,
hisoblash tizimlarining maxsus vositalari ham ko’payib bormoqda.
Kompyuterlar
va axborot tizimlari borgan sari “do’stona” bo’lib bormoqda, va hatto ular
informatika va hisoblash texnikasi sohasida mutahassis bo’lmagan odamlar uchun
ham tushunarli bo’lib bormoqda. Bu narsa, eng
avvalo foydalanuvchilar va
ularning dasturlari, hisoblash texnikasi bilan maxsus (tizimli) dasturiy ta’minot –
operasion tizim orqali muloqat qilganliklari uchungina yuzaga keldi.
Operatsion tizim (OT) foydalanuvchi va bajariluvchi ilovalar uchun
interfeysni tashkil etadi. Foydalanuvchilar va ko’pgina hizmatchi dasturlar,
dasturiy ta’minotdan hamma dasturlarda tez-tez uchraydigan amallarni bajarishni
so’raydi.
Bunday amallarga, birinchi navbatda, kiritish-chiqarish, biror-bir
dasturini ishga tushirish va to’xtatish, qo’shimcha xotira
blokini olish yoki uni
bo’shatish va boshqa ko’pgina amallar kiradi. Bunday amallarni har safar
dasturlash va ikkilik kod sifatida dastur ichiga bevosita kiritish maqsadga muvofiq
emas balki, ularni birgalikda yig’ib dasturdan “so’rov” orqali bajarishga berish
qulaydir.
Bu o’z navbatida OT ning muhim funksiyalaridan biridir. Amaliy dasturlar,
va ko’pgina tizimli ishlov beruvchi dasturlar, (m-n,
dasturlash tizimlari yoki
ma’lumotlarni boshqarish tizimlari) kompyuter apparaturasi bilan bevosita
bog’lana olmaydi va ular bilan OT ga murojaat etish orqali bog’lanadilar.
Foydalanuvchilar uchun ham, OT komandasini kiritish bilan yoki tizim taklif
qiladigan mumkin bo’lgan harakatlar orqali o’z dasturlari
va kompyuter bilan
muloqat qiladilar. Bunday o’zaro muloqat faqat OT orqaligina amalga oshiriladi.
Bunday muhim funksiyani bajarishdan tashqari, OT hisoblash resurslarini
samarali taqsimlash va hisoblashni ishonchli tashkil etishga javob beradi. OT
asoslarini va ularning ishlash prinsiplarini bilish,
kompyuterdan samarali
foydalanishga olib keladi. OT larni chuqur o’rganish, avvalambor bu bilimlarni,
dasturiy ta’minot yaratishda ishlatishga imkon beradi.Albatta, bizning
mamlakatimizda hozirgi vaqtda, amalda yangi OT lar
yaratish ustida ish olib
borilmayaptgan bo’lsa ham, murakkab axborot tizimlarini ishlab chiqish,
zamonaviy OT larda ishlashga mo’ljallangan dasturlar, majmuasi va ilovalar
yaratish ishlari jadal sura’tda olib borilmoqda. Shuning
uchun ham OT larni va
ularni ishlash prinsiplari va hisoblashlarni tashkil etishni bilish zarurdir. Hozirgi
vaqtda, kompyuterda ishlash kamlik qiladi, balki hisoblashlarni tashkil etishni
tushunish shartdir.