Ishni bajarish tartibi.
Sirkul’ yoki lineyka bilan xalqaning ichki R1 va tashqi R2 radiuslari topiladi.
n ta tebranish uchun ketgan vaqt aniqlanib, tebranish davri topiladi.
Xalqaning radiusi va tebranish davri hisoblanib o’rtachalari olinadi.
Tajriba 3 marta o’tkazilib 1 – jadvalga yoziladi.
Absolyut va nisbiy xatolar topiladi.
т/р
|
R1
|
R2
|
N
|
t
|
T
|
Turt
|
g
|
gurt
|
g
|
gurt
|
En%
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Sinov savollari.
Ogirlik kuchi nima?
Jismning inersiya momenti deb nimaga aytiladi?
Shteyner teoremasini tushuntiring.
Aylanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasini yozing.
Fizik mayatnik deb nimaga aytiladi?
Ish formulasini keltirib chiqaring.
ADABIYOTLAR:
O’lmasova M. X., Toshxonova J. A. va boshqalar « Fizikadan praktikum» T., O’qituvchi 1996 y.
Savel’yev I. V. « Umumiy fizika kursi» 1 tom. T., O’qituvchi 1973 y.
O. Ahmadjonov « Fizika kursi» 1 q.
HISOBLAShLAR
Labaratoriya ishi № 6
Mavzu: Stoks usuli bilan suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash.
Ishning maqsadi: Suyuqlik ichida jismlarning harakati bilan bogliq bo’lgan hodisalarni kuzatish va ichki ishqalanish koeffitsiyentni aniqlash.
Kerakli asbob va jihozlar: Balandligi 40-50 sm bo’lgan shisha silindr, sekundomer, 0.5-1 mm radiusli po’lat sharcha, mikrometr, o’lchov chizgichi, tekshirilayotgan suyuqlik, pinset, cho’mich.
QISQAChA NAZARIYA
Ma’lumki suyuqlik molekulalarning zichligi gaz molekulalarnikiga qaraganda bir necha barobar katta. Molekulalar orasidagi masofa taxminan bitta molekula diametriga teng bo’ladi, deb faraz qilish mumkin. Binobarin, suyuqlik molekulalari gazlarniki kabi erkin harakat qila olmaydi. Ular qo’shni molekulalar orasida tebranma harakat qilib, “o’troq” xayot kechiradi, vaqti – vaqti bilan tartibsiz ravishda o’z o’rinlarini o’zgartirib turadi. Suyuqlik molekulalarining bunday tabiati ichki ishqalanish hodisasiga ham ta’sir qiladi. Suyuqliklarda ichki ishqalanish vaqti-vaqti bilan o’z o’rnini o’zgartirib, bir qatlamdan ikkinchi qatlamga impul’s olib o’tadigan molekulalar hisobiga sodir bo’ladi. Molekulalarning bunday “sakrab” o’tishi kamroq sodir bo’lgani uchun suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsiyenti gazlarnikiga nisbatan ancha katta bo’ladi. Past temperaturalarda, ayniqsa, bu farq sezilarlidir. Temperatura ko’tarilishi bilan “sakrab” o’z holatini o’zgartiradigan molekulalarning soni ortadi. Ichki ishqalanish koffitsiyenti temperatura oshishi bilan tez kamayadi. Tezliklari har-xil bo’lgan ikki qo’shni qatlam orasidagi ishqalanish kuchi:
(1)
bunda - ichki ishqalanish koeffitsiyenti, -tezlik gradiyenti, S- ishqalanish kuchi ta’sir qilayotgan qatlam yuzi, minus ishora kuch, impul’sining kamayishini tomonga yo’nalganligini ko’rsatadi. Yuqorida ko’rsatilgan m – massali suyuqlik ishqalanish koeffitsiyentidan tashqari uning hajm birligidagi nisbati bilan belgilanadigan kinematik ishqalanish koeffitsiyenti ham ishlatiladi, u quyidagicha yoziladi.
(2)
Suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsiyentlari viskozimetrlar yordami bilan o’lchanadi. Shuningdek, ishqalanish bilan bogliq bo’lgan yana bir necha usullardan foydalanib ichki ishqalanish koeffitsiyenti tajribada aniqlash mumkin. Ulardan biri kichik sharchalarning suyuqliklardagi harakatiga asoslanadi. Ma’lumki sharcha suyuqlikda vertikal harakatlansa, unga bir vaqtning o’zida uchta kuch ta’sir qiladi. Sharchaning ogirlik kuchi R, Arximed kuchi FA va suyuqlikning ichki ishqalanish kuchi Fishk teng ta’sir etuvchi kuch bu kuchlarning vektor yigindisiga teng.
(3)
Harakat yo’nalishidagi kuchlarning teng ta’sir etuvchisi (1-rasm)
(4)
bilan mos tushadi. Harakat boshida P>FAQFishq bo’lib, jism tezlanuvchan harakat qiladi. Sharchaning tezligi orta borgan sari ishqalanish kuchi orta boradi.
Bu kuch Stoks qonuni asosida aniqlanadi. Suyuqlikda xarakatlanayotgan shar shaklidagi jismlar uchun suyuqlikning qarshilik kuchi xarakat tezligiga, shar radiusiga va suyuqlikning ishqalanish koeffitsiyentiga proparsional.
(5)
Harakat yo’nalishidagi kuchlarning teng ta’sir etuvchisi (1-rasm)
(6)
Shu vaqtdan boshlab sharchaning tezligi o’zgarmay qoladi, u to’gri chiziqli tekis harakat qiladi. Bunday harakat kiladi. Bunday harakat ichki ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash imkoniyatini beradi (6) tenglikga Arximed kuch
ogirlik kuchi
va Stoks kuchi (5) qiymatlarni qo’yib ichki ishqalanish koeffitsiyenti aniqlanadi:
(9)
bu yerda r-sharchaning radiusi, va mos ravishda suyuqlik va sharcha materialining zichliklari, d-sharchaning diametri.
Sharcha masofani vaqtda bosib o’tsa, uning o’zgarmas tezligi bo’ladi, u holda (9) ifoda quyidagicha yoziladi:
(10)
bu yerda (11)
O’lchash natijalarni hisoblash
Shisha idish devorlarga qo’yilgan belgilar orasidagi masofa cho’zgich yordamida o’lchanadi, sharcha va suyuqlikning zichligi qurilmadan yozib olinadi.
(11) ifodadan muayyan tajribaga bogliq doimiy “S” hisoblanadi.
Suyuqlikka tushiriladigan sharchaning diametri 0.01mm aniqlikda o’lchanadi, bu sharcha pinsent yordamida mumkin qadar silindr o’qiga va suyuqlik sirtiga yaqin holatda tashlanadi.
Sharchaning suyuqlikdagi belgilar orasidagi masofani o’tish vaqti aniqlanadi.
Tajriba 8-10 ta sharcha uchun takrorlanadi.
(10) ifodadan ichki ishqalanish koeffitsiyenti hisoblanadi.
O’lchash va hisoblash natijalari jadvalga yoziladi.
9. ifodadan tajriba xatoligi hisoblanadi. -ichki ishqalanish koeffitsiyentining jadvaldan olingan qiymati.
SINOV SAVOLLARI
Ichki ishqalanish koeffitsiyenti deb nimaga aytiladi?
Ichki ishqalanish koeffitsiyentini aniqlashda Stoks usulining moxiyatini tushintiring.
(10) formulani keltirib chiqaring.
Ichki ishqalanish koeffitsiyentini qanday parametrga bogliq?
ADABIYOTLAR
Mo’minov M.,Haydarova X. “Fizikadan labaratoriya ishlari uchun qo’llanma”
Т.O’qituvchi – 1971 yil 72-74betlar.
Ismoilov M., Xabibulayev P., Xaliulin M. “Fizika kursi” T.O’zbekiston-2000 yil 173-176 betlar.
Haydarova M.Sh. Nazarov U.K. “Fizikadan labaratoriya ishlari” T.O’qituvchi-1989 yil 76-79 betlar.
|
