10- mavzu transport vosita detallarning tiklash uslublari. Reja
10- MAVZU TRANSPORT VOSITA DETALLARNING TIKLASH USLUBLARI.
Reja:
1.Detal materialining fizik-mexanik xossalari puxtalash yo’li bilan
tiklash.
2.Termik ishlov berish.
3. Termik-kimyoviy deformatsiyalash.
4. Elektr-fizikaviy usuli bilan tiklash.
Tayanch iboralar:
termik ishlov berish, termik kimyoviy ishlov
berish, galvanik cho’ktirish, to’zitish, ishqalab ishlov berish.
O’z xizmat burchini o’tab bo’lgan va ish sirtlaridan nuqsonlar
paydo bo’lgan mashina detallari turli usullar bilan tiklanadi.
Tiklash usulini tanlashda yeyilish miqdori, sirtning shikastlanish
xususiyatini, detal materialining qattiqligi, detal o’lchamlari,
qo’yim qiymatlarini hisobga olish kerak bo’ladi. Detallarning
geometrik shakli va o’lchamlarini tiklash uchun yeyilgan material
qatlami o’rniga yangi qatlam qoplash usulidan, plastik
deformatsiyalash usulidan (mavjud hajmdagi metallni qayta taqsimlash
hisobiga detal shaklini o’zgartirish), detalning yeyilgan qismini
yangisi bilan almashtirish usulidan, yeyilgan sirtga mexanik ishlov
berib, nuqsonli qatlamni ketkazib, detalga to’g’ri geometrik shakl
berish usulidan foydalaniladi.
Detal materialining fizik-mexanik xossalari puxtalash yo’li bilan
(termik ishlov berish, termik-kimyoviy deformatsiyalash, elektro-
fizikaviy va b. usuli bilan) tiklanadi.
Detalning yeyilgan sirtqi qatlami o’rniga yangi qoplam hosil qilish
payvandlash, eritib qoplash, Galvanik, polimer va gazotermik
qoplamalar hosil qilish hamda plastik deformatsiyalash kabi usullar
bilan amalga oshiriladi. Detallarning sirtqi qatlamida Galvanik usul
bilan qoplama qatlamlar hosil qilish texnologik jarayonlarining
murakkabligi, ekologik hamda energiya iste’moli bilan bog’liq
bo’lgan muammolarni keltirib chiqaradi.
Mashina detallarining tiklashning asosiy texnologik usullari:
Tiklash usullari
Tiklashning texnologik usullari
1
2
Payvandlash va
Yoy bilan qo’lda, flyus qatlami ostida elektr yoy
eritib qoplash bilan, himoya gazlari muhitida, elektroshlak bilan,
qukun sim bilan yoy vositasida, titrma yoy bilan,
argonli yoy bilan, induktsion usul bilan, gaz
alangasida, plazmali usul bilan, lazer yordamida.
To’zitish
Gaz alangasida, elektr yoy bilan, plazmali usul
bilan, detonatsion usul bilan, lazer yordamida, ion-
plazmali usul bilan.
Galvanik
cho’ktirish
Xromlash, temirlash, nikellash, ruxlash
Elektrofizik
ishlov berish
Elektro-uchkunli, magnit-impulsli
Ishqalab ishlov
berish
Antifriktsion
Kimyoviy-termik
ishlov berish
Azotlash, tsyementatsiyalash, tsianlash, bor bilan
qoplash
Polimerlardan
foydalanish
Elimlash, soxta eritilgan qatlamda qoplam hosil
qilish va gaz alangasi yordamida to’zish
Payvandlash va eritib qoplashning elektr yoy usulida eritish zonasida
paydo bo’ladigan elektr yoyi materialni eritish uchun asosiy
zonasida paydo bo’ladigan elektr yoyi materialni eritish uchun
asosiy issiqlik manbai bo’lib xizmat qiladi. Elektr yoyi gazli
muhitda ikkita elektrodlar orasida paydo bo’ladigan quchli elektr
razryaddan iborat, elektr razryad uchun past kuchlanish katta tok,
yoy oralig’ida gazlarning ionlashishi xosdir. Gazlarning ionlashish
natijasida erkin elektronlar va ionlar paydo bo’ladi, gazli muhit
yuqori elektr o’tkazuvchan bo’lib qoladi va payvand yoyning
barqaror yonishini ta’minlaydi. Payvandlash yoyi hosil qilish uchun
o’zgarmas va o’zgaruvchan toklardan foydalaniladi.
Yoy ustunidagi harorat 6000-75000S gacha, po’lat elektrodlarda 2200-
25000S gacha ko’tariladi; bunda katod dog’iga nisbatan anod
dog’ida harorat yuqori bo’ladi.
Elektrodni eritish jarayoni eritish koeffitsienti bilan baholanadi,
bu koeffitsient quyidagiga teng bo’ladi:
bu yerda Qr-eritilgan metall massa
-payvandlovchi tok kuchi; t-
eritish vaqti. O’rtacha va kam uglerodli po’latlarni payvandlash
hamda eritib qoplama hosil qilish rejimi
Alyuminiyni gaz va yoy bilan payvandlashdaqo’llaniladigan flyuslar
tarkibi(massaning ulushi hisobida, %da) Gaz alangasida payvandlash va
eritib qoplashda metallarni eritish uchun kislorod muhitida yonuvchi
gazlar (atsetilen, metal propan va b.) alangasidan foydalaniladi.
Yonuvchi gazlar ichida atsetilen keng tarqaldi, chunki u yongandagi
alangasi 3100-33000S gacha harorat beradi. Galvanik qoplamalar
yoyilgan sirtda, detalni deyarli qizdirmasdan turib, metall qatlamini
qoplab uni dastlabki o’lchamigacha tiklash imkonini beradi. Ular kam
yeyilgan sirtlarga (0,10-0,20 mm gacha) metall qoplab, detalning
yeyilishi va korroziya bardoshligini oshirish uchun xizmat qiladi.
Metall konstruktsiyalar va ramalarni tiklash texnologiyasi.
Mashinalarning metall konstruktsiyalari profilli (shvillerlar,
burchakliklardan) va tunuka (list) materiallardan yasaladi. Nuqul
metall konstruktsiyalar asosan payvandlab va kamdan-kam xolda
parchalanib tayyorlanadi. Payvand choklarda darzlar paydo bo’lishi
payvand konstruktsiyalarining asosiy nuqsoni xisoblanadi, parchinlar
tayyorlangan konstruktsiyalarda birikmalar bo’shashib qoladi,
parchinlar uzilib, parchin mix o’tgan teshiklar yeyilib ketadi.
Pavandlab tayorlangan metallokonstruktsiyalarda ham, parchinlab
tayyorlangan konstruktsiyalarda ham bo’ylama to’sinlarda,
ko’ndalang bruslarda va tirgovuchlarda darzlar, o’zaro tutashadigan
detallar uchun mo’ljallangan (o’qlar, barmoqlar, vallar o’tadigan)
tashiklarning yeyilishi, tob tashlashi, egilish va buralishlar
uchraydi.
Detalning qalinligi, mm
Elektrod dinametri, mm
Tok kuchi, A
2…4
3…4
75…125
4…6
4…5
180…200
6…10
5…5
200….400
Listlardan yasalgan metall konstruktsiyalarda (kabina, kuzov,
sisternalar, barabanlar va b.da) zanglash va mexanik shikastlanish
(darzlar, ezilishlar, uzilishlar) lar uchraydi.
- Bo’shashib qolgan parchinlar olib tashlanadi, buning uchun
ularning kallagi oddiy yoki pnevmatik zubilo bilan, yoki gaz
alangasida kesib tashlanadi yoki maxsus uchlik o’rnatilgan drel
bilan o’yiladi. Parchin mix o’tadigan yeyilgan teshik parmalanadi
va kattalashtirilgan o’lchamda yo’nib kengaytiriladi yoki teshik
payvandlab to’ldiriladi va qaytadan teshik ochilib nominal o’lcham
bilan yo’nib kengaytiriladi. Birikmadagi barcha parchin mixlar
almashtirilganda barcha teshiklar parmalanib, konduktorlar yordamida
yo’nib kengaytiriladi.
Korpus detallarini tiklash texnologiyasi.
Mashinaning korpus detallari o’zining murakkab konstruktiv shakli
bilan farq qiladi va unda podshipniklar, vallar, vtulkalar, gilzalar,
shtivlar, shpilka kabi detallarni o’rnatish va maxkamlash uchun juda
ko’p teshik va tekisliklar bor.
Korpus detallar bolg’alanuvchan va qulrang cho’yandan, alyuminiy
qotishmalaridan xamda konstruktsiv po’latlardan tayyorlanadi.
Parametrlar nomi
Parametrlar
qiymati
Tekislilikdan og’ishi, mm:
Blokning 100mm uzunlikdagi yuqori va pastki
sirtlari, ko’pi bilan
Oldingi va ketingi torets sirtlari (50mm
uzunlikdagi), ko’pi bilan
Yon sirtlar, ko’pi bilan
0.02…0,08
0,05
0,015
O’lchamlar aniqligi, kvalitet:
Gilza uyasi
O’zak tayanchlarning teshiklari
Taqsimlash vali uchun teshiklar
Elementlarning yo’naltirish vtulkalari uchun
teshiklar
7…8
6
7…8
7…8
Konussimonlik va ovallik:
TSilindrlar gilzasi uchun teshiklar, mm
O’zak tayanchlar teshiklari, %
0,01…0,025
50…70
Detallarni mexanik ishlov berib tiklash
Detalni ta’mirlash o’lchamiga moslab tiklash ancha keng tarqalgan
usuldir. Uning mohiyati asosiy, ancha murakkab detalga ixtiyoriy
o’lchamgacha emas, balki normal o’lchamdan farqlanuvchi oldindan
belgilangan o’lchamgacha mexanik ishlov berishdan iborat. Ikkinchi
tutashtiriluvchi detal yangi detal qo’yimlarini saqlagan holda shu
o’lchamga muvofiq tayyorlanadi. Ta’mirlash o’lchamlari oldindan
belgilanganligi va ma’lumligi sababli ikkinchi detalni birinchi
detalga bog’liq bo’lmagan holda boshqa korxonada ham tayyorlash
mumkin. Detallarning o’zaro almashinuvchanligi bir muncha
murakkablashsa ham, biroq ta’mirlash o’lchamlari chegarasida
saqlanadi. Bu xol sanoatda qo’llaniladigan usullarni ta’mirlashda
qo’llash imkonini beradi? ta’mirlashni arzonlashtiradi va uning
sifatini yaxshilaydi.
Detallarni plastik deformatsiyalash (bosim ostida) usuli bilan
tiklash.
Detallarning ishlash imkoniyatini bosim ostida ishlash yo’li bilan
tiklash materiallarning plastiklik xossasidan foydalishga asoslangan.
Metalning ma`lum sharoitda tashki kuch ta`sirida yemirilmay qoldiq
(plastik) deformatsiyalanish xossasi ularning plastikligi deb ataladi.
Bosim ostida ishlangan detalning shakli va o’lchamlarigina o’zgarib
qolmay, balki uning strukturasi va mexanikaviy xossalari ham
o’zgaradi.
Metalning elastik deformatsiyalanishida uning kristal panjarasidagi
atomlar bir-biriga nisbatan elastik tarzda siljiydi, quch berilganda
bu atomlar asli vaziyatiga qaytib, kristal panjara tiklanadi. Quch
oshirilsa elastik o’zgarish plastik o’zgarishga aylanadi va quch
olingandan keyin kristall panjara o’zining dastlabki xolatiga
qaytmaydi, ya`ni metall plastik deformatsiyalanadi.
Plastik deformatsiyalanishda kristalning bir qismi boshqa qismiga
nisbatan siljiydi. Siljish natijasida kristall panjarada atomlarning
joylashish o’rni o’zgaradi, buning oqibatida kristall panjaraning
shakli buziladiyu, lekin kristallning yaxlitligi buzilmaydi.
Detallarning ishlash imkoniyatini tiklashda ular turli usullarda
plastik deformatsiyalanishi mumkin. Bu usullar jumlasiga
qo’yidagilar kiradi:
1.Cho’ktirish; 2.To’g’rilash; 3.Kengaytirish; 4.Toraytirish;
5.Botirish; 6.Cho’zish; 7.Nakatkalash:
| 