Detalning ishlash imkoniyatini cho’ktirish usuli bilan tiklash
Detalning uzunligini kamaytirish hisobiga sirtqi diametrini
kattalashtirish jarayoni cho’ktirish deyiladi. (1rasm)
Shunga ko’ra vtulkaning ishlash imkoniyatining bu usulda
tiklash mumkin yoki mumkin emasligi vtulka balandligining yo’l
qo’yiladigan qiskartirishiga bog’liq. Quch juda ko’p
tushadigan vtulkaning ishlash imkoniyatining faqat bir marta
tiklash mumkin; bunda shuni esda tutish keraki, vtulkaning
balandligini ko’pi bilan 58 % qiskartirish lozim bo’lgan
xollardagina uning ishlash imkoniyatini tiklasa bo’ladi. Quch
kamroq tushadigan vtulkalarning ishlash imkoniyatining
tiklashda balandligini 15% gacha qisqartirish mumkin. Ichi
havol bo’lmagan detallarning, masalan dvigatel klapanlari,
po’lat turtkichlar, yarim o’qlarning ishlash imkoniyatini ham
cho’ktirish yo’li bilan tiklash mumkin.
2. Detalning ishlash imkoniyatini botirish usuli bilan tiklash.
Detallarning metalini cheklangan oraliqqa surish hisobiga uning
o’lchamini kattalashtirish jarayoni botirish deyiladi.
Bu usuldan foydalanib, dvigatel klapanlarining anchagina
yeyilgan kallaklarini, tishlarini, qalinligi yeyilgan tishli
g’ildiraklarni tiklash mumkin.
Klapanlar kallaklarining ishlash imkoniyatini botirish usuli
bilan tiklashda metal qizdiradi. Bunda klapan metalini fazaviy
o’zgarishlar temperaturasidan past temperaturada botirish
mumkin bo’lsa, u xolda detalga qayta termik ishlov bermasa ham
bo’ladi. Detal pechda 510 minutdan ortiq turmasligi kerak.
Klapan sterjenining termik ishlovini saqlab qolish uchun
induktsion ko’rlmada yoki maxsus konstruktsiyadagi pechda
klapan kallagining o’zigina qizdirib olinadi.
Detallarning ishlash imkoniyatini maxalliy toraytirish xisobiga
cho’zish usuli bilan tiklash.
Detal o’zunligini kesimini ma`lum joyini toraytirish hisobiga
o’zaytirish mahalliy toraytirish hisobiga cho’zish deyiladi. Bu
usul mustaxkamlik zapasi yetarlicha bo’lgan detallar uchun
qo’llaniladi. Mustaxkamlik zapasi yetarlicha bo’lgan shatun,
turtkich, klapan sterjeni va boshqa detallarning ishlash imkoniyati
ana shu usulda tiklanadi. Maxalliy toraytirish xisobiga cho’zish
usulida detalning deformatsiyalanadigan joyining o’zigina yuqori
chastotali tok bilan qizdiriladi.
Detallarning ishlash imkoniyatini kengaytirish usuli bilan tiklash
Vtulkaning ichki diametrini kengaytirish xisobiga sirtki diametrini
kattalashtirish kengaytirish deyiladi. Bu usul porshen barmoqlari,
kardanli vallarning kristovinalari va yarim o’qlarining kojuxlari
hamda trubalari, differentsial kosachalari va rul kolonkalari
trubalarining ishlash imkoniyatini tiklashda qo’llaniladi.
Kengaytirishda detalning balandligi deyarli o’zgartirilmagan xolda
tashqi o’lchamlari qatttalashtiriladi. Kengaytirish usulida detallar
ko’pincha qizdirilmaydi. Agar toblangan yoki yuza qatlami
puxtalangan detallarning kengaytirish kerak bo’lsa, bunday detallar
avval bo’shatiladi yoki yumshatiladi, sovigandan keyingina
kengaytiriladi. Detalning qizdirib kengaytirish kam foydalaniladi.
Porshen barmoqlarini sovuqlayin kengaytirishda, dastlab, ular ichki
diametrini o’lchamlari jihatidan gruppalarga ajratiladi. Har qaysi
gruppaga ichki diametrining o’lchamlari ko’pi bilan 0,3 mm farq
qiladigan barmoklar kiritiladi. Shundan keyin saralangan barmoqlar
600-650° S temperaturagacha qizdirilib bo’shatiladi. So’ngra ular
shtampga qo’yilib, sferik moslamalar yordamida press ostida
kengaytiriladi.
Detallarning ishlash imkoniyatini toraytirish usuli bilan tiklash.
Vtulkaning ichki diametrini tashki diametri xisobiga kichraytirish
toraytirish deyiladi. Plastik deformatsiyalashning bu usuldan
foydalanib, rangdor metal» lardan yasalgan vtulkalarni, rolikli
podshipniklarning roliklari ostidan darchalarining devorlari,
yeyilgan separatorlari silliq yoki shlitsali teshigi yeyilgan turli
xil richaglarning ishlash imkoniyati tiklanadi. Vtulkalarning ishlash
imkoniyatini siqish usulida tiklash uchun vtulka qizdirilmay, maxsus
moslamaga o’rnatilib presslanadi. Bunda matritsaning kirish qismi
burchagiga 78°
Detallarning ishlash imkoniyatini nakatkalash usuli bilan tiklash,
Detal metalini rolikning tishlari yordamida sikib chiqarish yo’li
bilan uning sirtki diametrini kattalashtirish jarayoni nakatkalash
deyiladi. Bosim ostida ishlashning bu usuli dumalash podshipnigi
o’rnatiladigan joyning ishlash imkoniyatini tiklashda qo’llaniladi.
Bunda nakatlash roligining tishlari yordamida metalni siqib chiqarish
yo’li bilan detalning sirtki diametri kattalashtiriladi yoki ichki
diametri kichiklashtiriladi. Nakatlashda hosil qilingan yangi
yuzaning strukturasi buzilmagan xolda yuk ko’tara olish
hususiyatining eng kam o’zgarishi, tayanch yuzasi esa iloji boricha
saqlanishi kerak. Nakatkalash usulida plastik materiallardan yasalgan
detallarning ishlash imkoniyati tiklanadi. Yuzani nakatkalash uchun
tishlarning kadami 1,5-1,8 mm keladigan, dumalash podshipnigida
aylanadigan rolik ishlatish tavsiya etiladi
6. Detallarning ishlash imkoniyatini to’g’rilash usuli bilan
tiklash.
Dstalning buzilgan shaklini tiklash jarayoni to’g’rilash deyiladi
(8- rasm). To’g’rilashning ikki usuli: 1) statikaviy quch ta`sirida
(press ostida) to’g’rilash usuli; 2) naklyoplash yo’li bilan
to’g’rilash usuli.
Statikaviy quch ta`sirida (press ostida) to’g’rilash usuli.
Tirsakli vallar va taksimlash vallari. o’zatmalar qutisining vallari.
Yarim o’qlar, shatunlar, tsilindrlar galovkasi, oldingi o’q
balkalari va boshqa ko’pgina detallar press ostida yoki maxsus
moslamalarda sovuqlayin to’g’rilanadi.
Detallarni naktyoplash yo’li bilan to’g’rilash. To’g’rilashning
bu turi statikaviy quch ta`sirida to’g’rilashda butunlay farq
qiladi, chunki bu
usulda detalni istalgan yo’nalishda to’g’rilash
va boshqarish mumkin. Naklyoplash yo’li bilan to’g’rilashning
asosiy afzalliklari: to’g’rilangan joy shaklining vaqt o’tishi
bilan o’zgarmasligi; to’g’rilash aniqligining yuqori bo’lishi;
valning har qanday qismini to’g’rilash mumkinligi; jarayonning
oddiyligi va uni tez bajarish mumkinligi.
Naklyoplash yo’li bilan cho’yandan yasalgan vallarni ham
to’g’rilasa bo’ladi. Naklyoplash usulida detalning ishlamaydigan
yuzalariga bolg’a bilan sekin asta uriladi. Detalga bolg’a urilgan
sari metallning sirtqi qatlami yoyiladi va kattaroq yuzani egallashga
intiladi. Bunda detalning sirtqi qatlamida siquvchi qoldiq
quchlanishlar paydo bo’ladi; bu quchlanishlar to’g’rilangan
detalning toliqishdagi puxtaligini pasaytirmaydi.
Detallarni payvadlash va suyuqlantirib qoplash bilan tiklash.
Payvandlash turlari Metalldan yasalgan detallarning ma`lum qismini
suyuqqlanish temperaturasigacha qizdirib, molequlyar tishlashish
quchlaridan foydalangan xolda ajralmas birikma hosil qilish jarayoni
payvandlash deyiladi. Ishlash imkoniyati tiklanayotgan detal yuzasiga
s)toklantirilgan metall qatlami qoplash jarayoni suyuqlantirib
qoplash deb ataladi. Detal materialini suyuqqlantirish usuliga qarab
payvandlash ikki turga: Gaz alangasida payvandlash va elektr yoyi
vositasida payvandlash turlariga bo’linadi. Payvandlash
mexanizatsiyalashgan va mexanizatsiyalashmagan (dastaki) turlariga
bo’linadi. Payvandlashning mexanizatsiyalashtirilgan turlariga flyus
qatlami ostida, ximoyalovchi gazlar muxitida, suv bug’i muxitida,
yarim avtomatik va avtomatik payvandlash, vibro yoy bilan payvandlash,
kantaktlab payvandlash, plazma yoy yordamida payvandlash kiradi.
Payvandlash turlarining qaysi biri qanday detallar uchun
qo’llanilishi detal materiali va undagi darzlar, detalning shakli,
detalning ish rejimi va boshqa omillarga bog’lik.
Dastaki Gaz alangasida payvandlash usulidan 2mm gacha qalinlikdagi, kam
uglerodli va kam legirlangan po’latdan, shuningdek, cho’yan va rangli
metallardan tayyorlangan detallarni payvandlashda foydalaniladi.
Dastaki usulda elektr yeyi vositasida po’lat va cho’yandan murakkab shaklli
qilib yasalgan detallar," shuningdek alyuminiy qotishmalaridan tayyorlangan
detallar payvandlanadi va ular sirtiga boshqa metall yoki qattiq qotishma
suyuqlantirib qoplanadi
Argonyoy vositasida dastaki payvandlash usulidan rangli metallardan yasalgan
detallarni payvandlashda foydalaniladi.
Flyus qatlami ostida elektr yoyi vositasida avtomatik payvandlash usuli po’lat
va rangli metallardan yasalgan, diametri 40 mm dan ortiq bo’lgan tsilindrik
yuzalari bor detallarni payvandlashda qo’llaniladi.
Ximoyalovchi gazlar muxitida elektr yoyi vositasida yarim avtomatik va
avtomatik payvandlash usullari uglerodli, kam legirlangan va yupqa list
po’latlardan yasalgan detallarni payvandlashda qo’llaniladi.
Suv bug’i muxitida elektr yoyi vositasida yarim avtomatik va avtomatik
payvandlash usulidan po’lat va cho’yandan yasalgan detallarni payvandlashda
foydalaniladi.
Plazma yoy vositasida yarim avtomatik va avtomatik payvandlash hamda
qattiq qotishmalarni suyuqlantirib qoplash usuli qiyin suyuqqlanuvchan
metall va qotishmalardan tayyorlangan detallar uchun qo’llaniladi.
Vibro yoy vositasida yarim avtomatik va avtomatik payvandlash usulidan
uglerodli va kam legirlangan po’latlardan, shuningdek cho’yandan yasalgan
detallar uchun foydalaniladi
Jarayonni mohiyati. Metallash turlari.
Biror usulda juda mayda (3300 miqron o’lchamli) zarralarga
aylanguncha suyuqqlantirilgan metallni detalning oldindan tayyorlab
qo’yilgan yuzasiga siqilgan havo oqimi yordamida katta (140300
mG’sek) tezlik bilan purkash jarayoni metallash deyiladi. Metallni
suyuqqlantirish va purkashda foydalaniladigan mexanizm metalizator
deyiladi.
qoplovchi metallni suyuqlantirishda foydalanilgan issiqlik manbaiga
ko’ra, metallash Gaz alangasida elektrik va plazmaviy turlarga
bo’linadi
Gaz alangasida metallashning ikki usuli; 1) Bosimli gaz ishlatib
metallash. 2) bosimli gaz ishlatmay metallash usullari mavjud.
Bosimli gaz ishlatib metallash usuli ta’mirlash ishlarida eng ko’p
qo’llaniladi. Bosimli gaz ishlatib metalashda (6.1-rasm) qoplovchi
sim yonuvchi gaz bilan kislorod alangasidan suyuqqlantirilib,
detalning yuzasiga siqilgan havo yoki inert gaz vositasida purkaladi.
1-rasm. Gaz alangasida metallashda ishlatiladigan metalizatorning
purkash kallagi sxemsi.
1-sim; 2-simni uzatish mexanizmi; 3-aralashtirish kamerasi; 4- gaz
metal aralashmasi oqimi.
Gaz alangasida metallashda qoplam juda yuqori sifatli chiqadi. Gaz
alangasida metallash usulining kamchilliklari jumlasiga, detal
yuzasiga beriltan qoplam nisbatan kimmatga tushadi, metallash
ustanovkasi murakkab bo’ladi.
Chet ellarda kesuvchi asboblar, ulchash asboblari, shuningdek
koliplash matritsalari va boshqa muxim detallar ish yuzalarining
yeyilishga chidaxmliligini oshirish maksadida ularni qiyin
suyuqqlanuvchan materiallar bilan qoplashda ireaktivm va portlatma
metallash usullari qo’llaniladi.
Bosimi oshirilgan yonuvchi gaz yordamida metallash detallarning
yuzasiga qattiq va keramiqaviy kotishmalarning qukunlarini purkashdan
iborat. Bunday maksadda ishlatiladigan metalizator sxemasi
keltirilgan (6.2-rasm). Bunda siqilgan havo ishlatilmaydi. Siqilgan
havo rolini bosimi oshirilgan yonuvchi gaz o’taydi. Shu tufayli
metall zarralarining temperaturasi saqlanib, detal yuzasiga yumshoq
xolatda yotadi.
3-rasm. Yuqori bosimli yonuvchi gazdan foydalanib metallash
metalizatorining sxemasi. 1-atsetilen beriladigan kanal; 2-kislarod
beriladigan kanal; 3-so’toklantiriladigan qukun beriladigan kanal;
4-yonib turgan gazlar va koplanayotgan metalning yumshagan zarralari
oqimi; 5-detalning qoplanayotgan yuzasi.
Elektrik metallashda ish unumi va tejamlilik juda yuqori bo’ladi.
Ishlash printsipiga ko’ra, elektrik metallash quyidagi ikki turga:
elektr yoyi vositasida metallash va yuqori chastotali tok vositasida
metallash turlariga bo’linadi.
Elektr yoyi vositasida metallash (6.4-rasm) usuli metallashning
barcha turlarini bajarishga mo’ljallangan.
4-rasm. Elektr yoyi vositasida metallash metalizatori.
1-sim; 2-sim uzatish mexanizmining roliklari; 3-havo berish kanali;
4-yo’naltiruvchi uchliklar; 5-elektr yoyi.
Bunda diametri 1,22,5mm li bir-biridan elektrik tarzda
izolyatsiyalangan ikkita metall sim uzatish mexanizmi yordamida
siljiydi. Simlar uchliklardan chiqishi bilan bir-biriga yaqinlashadi
va elektr yoyi ta`siri ostida ularning uchlari suyuqqlanadi. Siqilgan
havo oqimi suyuqqlangan simni bosim ostida juda mayda zarralarga
aylantiradi va detal yuzasiga qoplaydi.
Yuqori chastotali tok vositasida metallash induktsion qizdirish
printsipidan foydalanishga asoslangan. Yuqori chastotali tok bilan
ishlaydigan metalizatorning sxemasi keltirilgan (17-rasm). Sim yuqori
chastotali uyurma toklar kontsentratori bor metallizatorda
suyuqqlantiriladi. Uyurma tok kontsentratori magnitaviy maydonni
simning metalizator purkash golovkasidan chiqish joyig’a eng ko’p
tuplash uchun mo’ljallangan. Yuqori chastotali tok vositasida
metallashda lampaviy LZ37, GZ 46, LGPZ 30, AZ 46, AGLZ 60, LG 60
generatorlaridan foydalaniladi.
Eyilgan detallarning ishlash imkoniyatini metallash yo’li bilan
tiklashning texnologik jarayoni ketma-ket o’tkaziladigan uchta
asosiy bosqichdan iborat.
-detal yuzasini metallashga tayyorlash.
-detalning tayyorlangan yuzasini metallash detalning metallangan
yuzasiga ishlov berish
http://kompy.info
| 