133
Dvigatel yaroqliligini
ommetr yordamida tekshirish mumkin. Datchik
holatining qarshiligi 850-900 Om chegaralarida bo„lishi kerak. Datchikning normal
ishi datchik o„zaki va sinxronizatsiyalash diski tishlari orasidagi tirqish 1+0,5 mm
chegaralarida bo„lganida ta'minlanadi. Tirsakli val holatining datchigi (DPVK)
dvigatelning burchakli holati, uning tirsakli val aylanishining chastotasini,
shuningdek dvigatel va elektron boshqaruv bloki ishini sinxronizatsiyalash uchun
mo„ljallangan. Ayniqsa Xoll effektiga asoslangan
induksiyali hamda optik
datchiklar keng qo„llanilishga ega.
8
«Bosch» 026121013 rusumli induksiyali turdagi tirsakli val holatining
datchigi ZMZ-4063.10 (2.11.3-rasm) dvigatelining old qismi o„ng tomonidan
zanjir old qapqog„i og„izida o„rnatilib, tirsakli val shkivida moslashtirilgan tishli
sinxronizatsiyalash diski bilan birgalikda ishlaydi.
2.11.3-rasm. “ZMZ” dvigateli tirsakli vali holatining datchigi:
a – datchikning joylanishi; b – toj; 1 – datchikning cho„lg„ami; 2 – qobiq;
3 – magnit; 4 – zichlagich; 5 – sim; 6 – mahkamlash kronshteyni; 7 – mahkamlash
joyining teshigi; 8 – magnitli sim; 9 – sinxronizatsiya diski; 10 – tortuvchi bolt;
11 – shkif-dempfer; 12 – shponka; 13 – rezinli zichlagich; 14 – dvigatelning
tirsakli vali; 15 – tayanch
8
Denton T. Automotive electronics. Published by Elsevler Ltd, 2006 / Дентон Т. Автомобильная электроника
/пер. с англ. В
.М.Александрова. – НТ Пресс, 2008. – с.66-70.
134
Datchik ikki kontaktli vilka bilan yakunlanadigan egiluvchan simga ega. U doimiy
magnit (3) va o„zakdan (8) iborat induktivli g„altakni (1) o„z ichiga oladi.
Ushbu datchikning ishlash prinsipi ham datchik o„zaki
oldidan diskning
tishlari o„tganida magnit oqimi kattaligining o„zgarishiga asoslangan. Magnit
maydonining o„zgarishi 1 g„altakining chulg„amida o„zgaruvchan kuchlanishni
induksiyalaydi, uning chastotasi esaaylanish tezligi va tishlarning soniga
proporsional.
Tirsakli valning (14) oldingi uchida tortuvchi bolt (10)
yordamida shkiv-
dempfer o„rnatilgan va shponkada (12) sinxronizatsiyalash diski (9) bilan o„zidan
58 ta teng uzoqlashtirilgan (har 6°) cho„nqirlardan iborat tishli g„ildirakni tashkil
etuvchi maxovik mahkamlangan. Sinxronizatsiyalash diskida tishning raqami
ikkita tishni o„tkazish joyidan soat milining yurishiga teskari hisoblanadi.
Ulanmaning germetikligi rezinali halqa (13) yordamida ta'minlanadi.
Sinxronizatsiya diski aylanganida datchikning magnitli o„tkazgichida magnitli
oqim o„zgarib, uning cho„lg„amida o„zgaruvchan tok kuchlanishining impulslarini
shakllantiradi. Elektron boshqaruv bloki impulslarning miqdori va kelishi
chastotasi bo„yicha forsunkalar va o„t oldirish tizimini boshqarish impulslarining
davomiyligini hisoblaydi. Aylantirish rejimida chiqish
kuchlanishining kattaligi
0,5-1,0 V ni tashkil qilib, tirsakli val aylanishining chastotasi o„sib borishi bilan
ko„payadi. Elektron boshqaruv blokida kuchlanish signalining kattaligi 610 V
darajasida chegaralangan.
Tirsakli val holatining datchigi g„altak cho„lg„ami 89-900 Om qarshilikga
ega. Datchik va sinxronizatsiyalash diski tishining cho„qqisi orasidagi tirqish 0,5-
1,0 mm ni tashkil qiladi.
VAZ-2110 oyilasiga mansub avtomobillar tirsakli
val holatining datchigi
(2.11.4-rasm) 191.3847 (Rossiya) yoki DRG 130 (Germaniya) induktivli turdagi
hisoblanadi. Datchik moy nasosi qapqog„ida generator yuritgichining shkivi bilan
birlashtirilgan belgilovchi disk ro„parasida o„rnatilgan.
Tirsakli val aylanganida datchik ostida navbat bilan belgilovchi diskning
tishlari va cho„nqirlari o„tadi. 6° qadamda diskga 60 ta tishlar sig„adi, ammo ikkita
135
tish silindrlarning 1 va 4 porshenlarini kontroller bilan ishlashini kelishtirishga
zarur bo„lgan sinxronizatsiyalash impulsini yaratish uchun kesib olingan.
Datchikning o„zagi va belgilovchi diskning tishi orasidagi tirqish 1± 0,5 mm
chegaralarida bo„lishi kerak.
1 2 3 4 5
2.11.4-rasm. Tirsakli val holatining datchigi:
1 – qobiq; 2 – raz'yom; 3 – mahkamlash uchun teshik; 4 – mahkamlash flanetsi;
5 – magnitli o„tkazgich.
O„zgaruvchan analogli kuchlanishning eng
sodda misoli etib sinusoida
(
2.11.5-rasm) hisoblanadi. Mazkur signal faqatgina ikkita parametr bilan
tavsiflanadi – amplituda va chastota. Sinusoidan o„zgaruvchan kuchlanishning
nolli chizig„i signalning aynan o„rtasida joylashadi.
2.11.5-rasm. Tirsakli val holati datchigining sinusoidal chiqish
signali
