Ishning mazmuni
1. Mazkur uslub va texnik adabiyotlardan foydalangan holda sovituvchi
suyuqliq va kiritish quvuridagi havo temperaturasi datchiklari tuzilishi, ishi va
o„ziga xos xususiyatlarini o„rganish.
2. Hisobotni sxemalar, chizmalar bilan to„ldirish va o„rganilgan
ma'lumotlarni qisqacha konspektlashtirish.
Umumiy ma'lumotlar
Temperatura O„O„(datchik)lari turli ob'ekt va muhitlar temperaturasini
o„lchash, nazorat qilish va rostlash uchun muljallangan bo„lib, ishlash prinsiplari
termometrik moddalar - suyuq, bimetall va metall sterjenlarning ular kiritilgan
138
muxit temperaturasi ta'sirida xajmiy yoki chizikdi kengayishiga, o„tkazgich yoki
yarim o„gkazgichlar elektr qarshiligining o„zgarishiga, yopik jismichidagi gaz
yoki suyuqlik bosimining o„zgarishiga, hamda termoelektrik effekt hodisalariga
asoslangan.
IYoD sovituvchi suyuqligi temperaturasi datchigi dvigatelning issiqlik
holatini aniqlash hamda yoqilg„i uzatilishi va o„t oldirish parametrlarining zaruriy
to„rg„ilanishini ta'minlash uchun mo„ljallangan
9
.
Datchik kompaund bilan to„ldirilgan yarim o„tkazgichli mikrosxemani
o„zida mujassamlagan bo„lib, uning chiqish kuchlanishi chiziqli ravishda haroratga
bog„liq. Avtomobillarda sovituvchi suyuqlik temperaturasi datchigi termostatning
qobig„ida, sovituvchi suyuqlikni silindrlar blokining boshchasidan chiqaruvchi
patrubkada, havo temperaturasining datchigi esa havo filtirining qobig„ida
o„rnatiladi. Mikroprotsessorli o„t oldirish tizimi bilan jihozlangan barcha
avtomobillarda bir hil temperatura datchiklari o„rnatiladi.
Datchikning ichida joylashgan termorezistor qarshilikning manfiy
temperatura koeffitsientiga ega, ya'ni qiziganda uning qarshiligi pasayadi. Yuqori
harorat datchikning past qarshiligini (130°S da 70 Om), sovituvchi suyuqlikning
past temperaturasi esa – yuqori qarshilikni (-40 °S da 100 kOm) keltirib chiqaradi.
Elektron boshqaruv bloki, ichidagi doimiy qarshilikka ega rezistor orqali
sovutuvchi suyuqlik temperaturasining datchigiga 5V li muvozanatlangan
to„yintirish
kuchlanishini
uzatadi.
Kontroller
sovituvchi
suyuqlikning
temperaturasini
datchikda
kuchlanishning tushishi bo„yicha hisoblaydi.
Kuchlanishning tushishi sovuq dvigatelda nisbiy baland, qizitilganda esa past.
Sovituvchi suyuqlik temperaturasi ko„p hollarda boshqaruvning tavsiflariga ta'sir
qiladi. Temperatura datchigi (2.12.1-rasm) qobiqdan 2, elektr razyomdan 1,
termosezuvchi elementdan 3 va zichlagichdan 4 iborat. Qobiqda 3 yarim
o„tkazgichli rezistor 6 va elektr kontaktlari 5 joylashgan.
9
DentonT. Automotiveelectronics. PublishedbyElsevlerLtd, 2006 / ДентонТ. Автомобильнаяэлектроника /пер.
сангл. В.М.Александрова. – НТПресс, 2008. – с.410-411.
139
2.12.1-rasm. Sovituvchi suyuqlik temperaturasi datchigi:
a – datchikning tashqi ko„rinishi; b – datchikning kesimi;
1 – raz'yom; 2 – qobiq; 3 – termosezuvchan element; 4 – zichlagich;
5 – elektr kontaktlar; 6 – rezistor
Sovituvchi suyuqlik temperaturasi datchigi zanjirlarida nosozliklar yuzaga
kelganda elektron boshqaruv bloke (EBB) ma'lum bir vaqt o„tganidan so„ng
o„zining xotirasiga kodni kiritib, nosozlik mavjudligi haqida xabar beruvchi
avtomobilning «Check Engine» chiroqchasini qo„shadi. Mazkur holatda EBB
datchik signalini dvigatel ishlashi davomida hisoblanadigan harorat qiymati bilan
almashtiradi. Almashadigan qiymatlar elektron boshqaruv blokining xotirasida
saqlanadi.
Datchik 1,5 mA doimiy tok bilan to„yitilganda, uning chiqishlaridagi
kuchlanishning tushishi sovituvchi suyuqlikning (K) temperaturasiga 10 ga
140
ko„paytirilgan ravishda sonli (mV) teng. Haroratli rejimlarga ko„ra datchik
kontaktlari orasidagi qarshilikning qiymatlari 2.12.1-jadvalida keltirilgan.
2.12.1-jadval. Sovituvchi suyuqlik temperaturasi datchigi qarshiliklari qiymatlari
Parametr
Temperatura, °С
20
40
80
90
Qarshilik, Om
3060 –4045
1315 –1660
300 – 370
210 – 270
Kiritish quvuridagi temperaturasining datchigi kirayotgan havoning
temperaturasiga ko„ra yoqilg„ini uzatish va o„t oldirish tizimini to„g„rilash uchun
mo„ljallangan. U yarim o„tkazgich turidagi bo„lib, kirituvchi truboprovoddagi
harorat bo„yicha bilvosita aniqlanadigan havoning temperaturasiga ko„ra yoqilg„ini
uzatish va o„t oldirish tizimini to„g„rilanishini ta'minlash uchun elektron boshqaruv
blokining signalini shakllantiradi.
Sovituvchi suyuqlik va havo temperaturasining datchiklari bir hil turdagi
termik rezistoridan tashkil topadi. Ushbu datchiklar faqatgina qobiqning tuzilishi
bilan farqlanadi. Sovituvchi suyuqlik va havo temperaturasining datchiklari
elektron boshqaruv bloke (EBB)ga ikki kontaktli ulagichlar yordamida ulanadi.
Kiritish quvuridagi datchik havoning temperaturasini ulchaydi. U o„zidan
metall qobiqni tashkil etib, termik rezistorga ega plastikli uchlikka ega. Elektron
boshqaruv blokiga uzatiladigan elektronli signal havoning zichligini aniqlash
uchun absolyutli bosim kattaligi signali bilan birgalikda qo„llaniladi.
Avtomobil havosi temperaturasining datchigi havo filteri va drosselli
zaslonka bug„inini bog„lovchi yengida o„rnatiladi. U dvigatelga keluvchi havoning
temperaturasini ulchaydi. Havoning zichligi haroratga bog„liq. Harorat qanchalik
ko„p bo„lsa, zichlik shunchalik past bo„ladi.
Havo temperaturasi, drosselli zaslonkaning holati va absolyutli bosim
datchiklaridan ma'lumotlarni olib, elektron boshqaruv bloki dvigatelga keluvchi
havoning aniq miqdorini hisoblaydi. Datchikning to„yinish kuchlanishi 5 V ni
141
tashkil qiladi. Haroratli rejimga ko„ra yaroqli datchik kontaktlari orasidagi
qarshilikning qiymatlari 2.12.2-jadvalda keltirilgan.
2.12.2-jadval. Kiritish quvuridagi datchik qarshiliklari qiymatlari
Parametr
Harorat, °С
0
20
40
Qarshilik, Om
7470 – 11970
3060 – 4045 1315 – 1600
|
