146
ikkilamchi asbobdagi ko„rsatgich o„zgaradi. Ikkilamchi asbob esa nazorat
qilinayotgan parametr birligida darajalangan. Kuchlanishning
tebranishlarini
ta'sirini yo„qotish maqsadida stabillashgan manbalardan foydalanish tavsiya
qilinadi.
Potensiometrik
datchikning
statik
xarakteristikasini
chiziqlikka
yakinlashtirish maqsadida unga muvofiq ish rejimini o„zgarish sohasi (2.13.3-
rasm, b, g) aniqlanadi yoki reostatni o„rash usuli o„zgartiriladi.
2.13.3-rasm. Potensiometrik datchiklar va ularning xarakteristikalari
Agar chiqish toki yoki kuchlanish belgisi nazorat qilinayotgan parametrning
o„zgarish yo„nalishiga muvofiqligini ta'minlash kerak bo„lsa, unda o„rta
nuqtali
potensiometrdan foydalaniladi (2.13.3-rasm, v). Uning tavsifnomasi 2.13.3, g -
rasm da keltirilgan. Burchak siljishlarni nazorat qilish uchun xalqasimon
potensiometrik datchiklar (2.13.3-rasm, d), kontaktsiz
datchiklar sifatida esa
suyuqlik
potensiometrik
datchiklar
(12.
2.13.3-rasm,
e) qo„llaniladi.
147
Potensiometrik datchikning tavsifi va sezgirligi analitik usulda xisoblanadi. 2.13.3,
a - rasmda ko„rsatilgan sxema uchun quyidagi tenglamani tuzsa bo„ladi.
Potensiometrik datchiklar yuqori darajadagi aniqlik va tavsifi o„zgarmas,
sodda, kichik gabaritlari va arzonligi bilan ajralib turadi. Bundan tashkari, ulardan
foydalanilayotganda qo„shimcha kuchaytirigichlarni ishlatishni xojati yo„q, chunki
ularning chiqish quvvati ikkilamchi asboblar uchun yetarli. Lekin qo„zg„aluvchan
kontaktning mavjudligi ularning puxtaligini pasaytiradi.
IShNI BAJARISh TARTIBI
1. Laboratoriya stendining elektr sxemasi o„rganiladi.
2. Laboratoriya stendida joylashgan burchak siljish
hamda chiziqli siljish
potensiometrik datchiklarining prinsipial sxemalari va ishlash prinsiipi o„rganiladi.
3. Laboratoriya stendi 220 V elektr manbaasiga ulanadi.
4. Potensiometrik burchak siljish datchigi qo„zg„aluvchan kontaktini
α
burchagini 0° dan 270° gacha xar 45° ga burilgandagi ekran ko„rsatkichlari β
2.13.1-jadvalga yozilib boriladi.
5. Tajriba xuddi shu tartibda 3 marta takrorlanadi.
2.13.1- jadval. Burchak siljish potensiometri ko„rsatgichlari
№
α,
gr
ad
.,
d
a
tc
h
ikka
b
er
il
g
a
n
b
u
rch
a
k
β,
gr
ad
.,
ek
ra
n
ko
‟r
sa
tki
ch
i
Δ
=|
α-
β|,
ko
‟r
sa
tki
ch
la
r
fa
rq
i
Δ
o
‟r
o
‟r
ta
ch
