a
fa
rq
Ni
sb
iy x
a
to
li
k %
(Δ
o‟r
/α
)*
1
0
0
%
Ni
sb
iy x
a
to
li
k %
(Δ
o‟r
/
β)*
1
0
0
%
1
0
45
90
135
180
225
270
2
0
45
148
90
135
180
225
270
3
0
45
90
135
180
225
270
6. Potensiometrik chiziqli siljish datchigi qo„zg„aluvchan kontaktini X
S
0 dan
25 mm gacha har 5 mm ga siljitib shu tartibda bajariladi va 2.13.2-jadvalga
kiritiladi.
Tajriba natijalariga statistik ishlov berish
1. Tajriba o„lchashlari tugallanganidan so„ng har bir o„lchashdagi
laboratoriya stendi va ekrandagi ko„rsatishlar farqi Δ quyidagi formula orqali
aniqlanadi
Δ=|α-β|
bunda Δ-ko„rsatkichlar farqi; α- burchak siljish potensiometr ko„rsatkichi β-
chiziqli siljish potensiometr ko„rsatkichi.
2. Keyingi bosqichda ko„rsatkichlar farqining o„rtacha qiymati Δ
o„r
aniqlanadi. Bu quyidagi formula orqali aniqlanadi:
Δ
o„r
=∑Δ/n
3. Yuqorida olingan natijalardan foydalanib nisbiy xatoliklar
(Δ
o„r
/ β)*100% va (Δ
o„r
/α)*100%
formulalar orqali aniqlanadi va jadval to„ldiriladi.
4. Tajriba yakunlanib barcha hisoblar bajarilgandan so„ng, tajriba natijalari
tahlil qilinadi.
149
2.13.2-jadval. Chiziqli siljish potensiometri ko„rsatkichlari
№
X
S
,
m
m
,
d
a
tc
h
ikka
b
er
il
g
a
n
X
E
,
m
m
.
ek
ra
n
ko
‟r
sa
tki
ch
i
Δ
=|
X
E
-
X
S
|,
ko
‟r
sa
tki
ch
la
r
fa
rq
i
Δ
o‟r
o‟
rt
ac
ha
fa
rq
Ni
sb
iy x
a
to
li
k %
(Δ
o‟r
/
X
E
)*
1
0
0
%
Ni
sb
iy x
a
to
li
k %
(Δ
o‟r
/
X
S
)*
1
0
0
%
1
0
5
10
15
20
25
2
0
5
10
15
20
25
3
0
5
10
15
20
25
Tajriba natijalariga statistik ishlov berish
1. Tajriba o„lchashlari tugallanganidan so„ng har bir o„lchashdagi
Laboratoriya stendi va ekrandagi ko„rsatishlar farqi Δ quyidagi formula orqali
aniqlanadi
Δ=/X
E
– X
S
/.
2. Keyingi bosqichda ko„rsatkichlar farqining o„rtacha qiymati Δ
o‟r
quyidagi
formula orqali aniqlanadi.
Δ
o‟r
=∑Δ/n
3. Yuqorida olingan natijalardan foydalanib nisbiy xatoliklar
(Δ
o‟r
/ X
E
)*100% va (Δ
o‟r
/ X
S
)*100%
150
formulalar orqali aniqlanadi va jadval to„ldiriladi.
4. Tajriba yakunlanib barcha hisoblar bajarilgandan so„ng tajriba natijalari
asosida datchiklarning statik xarakteristikalari quriladi.
BAJARILGAN ISh BO„YIChA HISOBOT MAZMUNI
1. Laboratoriya stendidagi datchiklar va laboratoriya stendi sxemalari va ular
haqida qisqacha ma'lumot.
2. Tajriba natijalari jadvallarini to„ldirish va hisoblash.
3. BO„O„larning statik xarakteristikalari.
4. Xulosa.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Laboratoriya ishida qanday datchiklardan foydalanilgan?
2. Potensiometrik burchak siljish va chiziqli siljish datchiklarining ishlash
prinsipini tushuntiring?
3. Laboratoriya qurilmasida qo„llangan datchiklarning vazifasi nima?
Hisobotni bajardi _______________________"__"______ 20 __y.
f.i.sh., imzo
Hisobotni qabul qildi ______________________"___"_____ 20 __y.
f.i.sh., imzo
14- LABORATORIYA ISHI
DATCHIKLARNI TADQIQ QILISH STENDIDA INDUKTIV, XOLL VA
HARORAT DATCHIKLARNING XARAKTERISTIKALARINI OLISH
ISHNI BAJARISHDAN MAQSAD: induktiv va Xoll aylanish chastotasi
datchiklari va temperatura datchiklarini tuzilishi va ishlashini o„rganish xamda
xarakteristikalarini tajribada aniqlash ko„nikmalarini olish.
QO„LLANILADIGAN JIHOZLAR: Birlamchi O„O„ lar - aylanish
chastotasi (induktiv va Xoll datchiklari), chiziqli hamda burchak siljish
(potensiometrik datchiklari) temperatura(termister-yarimo„tkazgichli) datchiklar
bilan jihozlangan laboratoriya stendi.
Umumiy ma‟lumotlar
Laboratoriya stendining tuzilishi va ishlash prinsipining tavsifi 13-
laboratoriya ishida keltirilgan.
Induktiv, ya‟ni elektromagnitli datchiklar sodda tuzilishi va puxtaligi
bilan avtomatika tizimlarida keng miqyosda qo„llanib kelinmoqda. Elektromagnitli
datchiklar kirish kattaligini o„zgarishi bo„yicha induktiv, transformator va
magnitoelastik turlariga bo„linadi.
Induktiv va transformator datchiklarning ish prinsipi po„lat yakorning holati
o„zgarilganda po„lat o„zakli cho„lg„amning induktivligi o„zgarishiga asoslangan.
Induktiv datchiklari o„zgaruvchan tok zanjirlarida ishlab, mikronning undan
bir qismidan to bir necha santimetrgacha bo„lgan xarakatlarni o„lchaydi va ularni
nazorat qiladi.
Oddiy induktiv datchikning sxemasi va uning statik xarakteristikalari
2.14.1-rasmda ko„rsatilgan. Datchikning kirish kattaligi 1-qo„zg„aluvchan o„zak va
2- qo„zg„almas o„zaklar orasidagi tirqish(havo bo„shlig„i) kattaligi
δ
bo„lib, chiqish
kattaligi
Ia
ikkilamchi asbobdagi tok kuchi bo„ladi.
Ia
qiymati cho„lѓamning
induktiv qarshiligi, ya‟ni
δ ga
xamda o„lchov asbobining aktiv qarshiligiga bog„liq
(2.14.1, b-rasm).
152
2.14.1- rasm. Induktiv datchikning sxemasi va xarakteristikasi
Zamonaviy qishloq xo„jalik mashinalari va traktorlar, jumladan, CLAAS
kompaniyasi mashinalarida ishchi organlar va agregatlar vallarini aylanish
chastotasi datchig i sifatida qo„llanilayotgan induktiv impulьsli generatorni
sxemalarda belgilanishi va tashqi ko„rinishi 2.14.2-rasmda keltirilgan
a
b
2.14.2-rasm. Induktiv impulьsli generator: a- sxemalarda belgilanishi; b –
tashqi ko„rinishi
Induktiv kuchlanish generatori doimiy magnitdan tayyorlangan o„zakka
o„ralgan cho„lg„am ko„rinishidagi qurilma bo„lib (2.14.2, b -rasm), uning magnit
maydoni o„zgarmasa, g„altakdagi kuchlanish nolga teng bo„ladi. Agar magnit
maydonini metall buyum (masalan, tishli g„ildirak tishi) kesib o„tsa, u holda magnit
maydoni kattaligi o„zgaradi. Magnit maydoni o„zgarganda cho„lg„amda
o„zgaruvchan elektr tokini xosil qiladi. Paydo bo„lgan o„zgaruvchan kuchlanish EBB
153
ga uzatiladi va boshqaruv blokida boshqa datchiklardan kelgan signallar bilan qayta
ishlanib forsunkalar va o„t oldirish g„altaklarini normal ishlashini ta‟minlovchi elektr
impulьslar parametrlarini shakllantiradi.
| 