6.3.
Pаst kuchlаnishli elektr uskunаlаr
6.3.1.
Konchilik korxonalarida qo‘llaniladigan past kuchlanishli
qo‘lda boshqariladigan elektr uskunalar
Qo‘l bilan boshqarish deganda, xizmat ko‘rsatuvchi shaxsning
o‘zi tomonidan apparatlarni ulash va uzish ishlarini bajarish
tushuniladi.
Kon korxonalaridagi ayrim iste’molchilarni (kichik quvvatli
yuritmalar, yoritqich qurilmalari) bevosita boshqarish uchun qo‘l bilan
boshqariladigan ishga ulagichlar qo‘llanadi. Bularga ПРВ–3
(пускатель ручной взрывобезопасный) va ПРШ–1 (пускател
ручной штепсельный) ishga tushirgichlarni misol qilib keltirish
mumkin. Bu ishga tushirgichlar 380 V kuchlanishga 10 A tokka va
660 V kuchlanishga 6 A tokka mo‘ljallangan.
ПРВ–3 asosida baraban turidagi reversiv o‘ta tez harakatlanuvchi
uzgich yotadi. ПРШ–1 esa shtepselli qurilma bo‘lgani uchun revers
qilish mumkin emas. Bu apparatlarda qisqa tutashuv toklaridan himoya
qilish uchun eruvchi saqlagichlar ishlatiladi. Lekin, kuchlanishni
yo‘qolishidan himoya bo‘lmagani uchun, bu apparatlarni qo‘llash
chegaralangan.
144
Qo‘l bilan boshqariladigan elektr uskunаlаrning yana bir turi
avtomat uzgichlardir. Avtomat uzgichlar magistral tarmoqlarni ulash,
ishlab turgan iste’molchini uzish, qisqa tutashuv va katta zo‘riqib
ishlash toklaridan himoya qilish uchun mo‘ljallangan. Bu uzgichlarni
barcha turlari qo‘l yordamida ulanadi, uzish esa, qo‘l yordamida yoki
himoya qurilmalari ta’sirida avtomatik usulda bajariladi. Ayrim
uzgichlarni masofadan turib uzish mumkin. Agar uzgich kon
korxonalarining yer ustki qismida ochiq holda ishlatilsa, bu uzgichlarni
avtomatik uzgichlar yoki avtomatlar, agarda portlashdan himoyalangan
qobiqlarga o‘rnatilib yer ostki lahimlarida ishlatilsa, avtomat fider
uzgichlari deb ataladi.
Yer osti kon korxonalarida maxsus avtomatlar–portlashdan
himoyalangan (РВ–3В–И) uzgichlar qo‘llanadi. Bu uzgichlar bir
guruh iste’molchilarga elektr energiyani uzatuvchi kabelni (fider)
ulashga va himoya qilishga mo‘ljallangan bo‘lgani uchun ularni fider
uzgichlar deb ataladi. АФВ–1, АФВ–2, АФВ–3, АВ–315Р uzgichlar
bevosita (qo‘l yordamida) boshqarilsa, АФВД–2БК, АВ–400–ДO va
АВ–400–ДO–2 uzgichlarni masofadan turib boshqarish mumkin. Bu
uzgichlarning texnik tavsiflari 6.1–jadvalda to‘la keltirilgan.
АФВ seriyali uzgichning elektr sxemasi 6.5–rasmda keltirilgan.
Bu uzgichda maksimal himoya KA1 va KA2 tok relelari yordamida
bajarilgan. Bu relelarni va erkin uzish mexanizmini (EUM) ishga
yaroqligini ta’minlash uchun KP1 va KP2, g‘altak chulg‘amlar
o‘rnatilgan va SB1 hamda SB2 knopkalar yordamida tarmoqning
chiziqli kuchlanishiga ulangan. Mustaqil uzish g‘altagi KV1,
uzgichning yordamchi kontaktlari va sizish relesi orqali tarmoqqa
ulangan.
Yuqorida aytilgandek, AФВ seriyadagi avtomatik uzgichlar gaz
va chang xavfi bor yer osti kon korxonalarida qo‘llashga
mo‘ljallangani uchun ularning tuzilishi murakkab, haddan tashqari
og‘ir va nisbatan qimmat turadi.
Respublikamizda ko‘pchilik yer osti kon korxonalari gaz va
changdan xavfsiz bo‘lgani uchun AФВ uzgichlarni qo‘llash maqsadga
muvofiq emas. Bu korxonalar uchun normal kon elektr uskunalar
qo‘llanishi kerak.
Hozirgi
davrda
normal
kon
elektr
uskunalari
ishlab
chiqarilmoqda. Bunga misol qilib ВРН (выключатель рудничный
145
нормалный) turidagi avtomatik uzgichni ko‘rsatish mumkin. Bu
uzgichning texnik tavsiflari 6.2–jadvalda keltirilgan.
L
1
L
2
L
3
KA1
KA2
KP1
KP2
SB1
SB2
KV1
C1
C2
C3
1
2
3
4
6
7
5
|
