53
2.4-jadval.
Sezarning «keldim, ko‗rdim, yutdim» mazmundagi xabari VENI VIDI
VICI, u taklif etgan usulda shifrlanganda YHQL YLGL YLFL ko‗rinishni
oladi.
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‗z navbatida, bir xil
harflarga almashishidir. Kriptotahlilda harflarning takrorlanish chastotasi
yordamida bu usulda shifrlangan matn tezgina rasshifrovka qilinishi mumkin.
Vijinerning shifrlash tizimi. XVI asrda fransuz diplomati Vijiner
tomonidan yaratilgan shifrlash tizimi 1586 yilda chop etilgan. U mashhur ko‗p
alfavitli tizim hisoblanadi. Vijiner tizimi Sezar shifrlash tizimiga qaraganda
mukammalroq hisoblanib, unda kalit harfdan harfga almashtiriladi. Bunday
ko‗p alfavitli almashtirish shifrini shifrlash jadvali orqali ifodalash mumkin.
Quyidagi jadvallarda rus va lotin alfavitlari uchun mos keluvchi jadvallar
ko‗rsatilgan. Bu jadvallardan matnni shifrlash va uni ochish uchun
foydalaniladi. Jadvalning ikkita kirishi bo‗lib:
–
yuqori qatordagi harflardan kiruvchi ochiq yozuv uchun
foydalaniladi.
–
chap ustunda esa kalit so‗zi joylashadi.
Ochiq matnni shifrlashda bu matn bir satrga yoziladi. Uning ostidagi
satrga kalit so‗z joylashtiriladi. Agar kalit so‗zning uzunligi qisqa bo‗lsa, bu
so‗z ochiq matnning oxirgi harfigacha takrorlab yoziladi. Shifrlash jarayonida
jadvalning yuqori qismida joylashgan ochiq matnning harfi topiladi va chap
qismdan kalit so‗zning harfi tanlanadi. Satr va ustun kesishgan katakdagi harf
berilgan harfni almashtiradi.
