7
Odatda web-saytning ikkita qismi
Oldinga borganimizda, biz web-saytlarni yaratish
uchun ishlatiladigan
individual web-ishlab chiqish texnologiyalari va vositalarini muhokama
qilamiz. Ammo bundan oldin, biz web-saytning ikkita alohida qismini aniq
bilib olishimiz kerak: old
(Frontend) va orqa
(Backend) qism.
Frontend bu – web-saytning foydalanuvchi o‘z ekranida ko‘rishi va
o‘zaro aloqada bo‘lishi mumkin bo‘lgan barcha qismlarini anglatadi.
Backend esa Frontedga qarama-qarshi tomonga ishora qiladi. Bu web-
sahifa funktsiyasini bajaradigan maxfiy mexanizmlarni o‘z ichiga oladi. Oddiy
foydalanuvchi odatda orqa tomonda nima sodir bo‘lishini bilmaydi (1-rasm).
1-rasm.
Frontend va Backend
Web-dizayn va ishlab chiqish jarayonida turli
xil web-texnologiyalar
qo‘llaniladi.
Ikki toifadagi web-ishlab chiqish o‘rtasidagi farqlarning qisqacha sharhi
(1-jadval).
8
1-jadval. Backend: CGI va Perl
Foydalanuvchi interfeysi
Orqa tomon
Mijoz tomoni
Server tomoni
Web-sayt dizayni
Ma’lumotlar bazalari
UI/ UX
Serverlar
Ba’zi UI texnologiyalari:
Ba’zi backend texnologiyalari:
HTML
PHP
CSS
Java
JavaScript
Python
AJAX
Yoqut
.NET
Agar HTML tegining poydevorini tashkil qilsa, DHTML va Flashning turli xil
manzaralari
uyning tuzilishini ustini tashkil etsa, u holda CGI (Common Gateway
Interface) uyning funktsional ish qismlarini masalan, sanitariya-tesisat, elektr
simlari va isitish qismlarini yaratgan bo‘lar edingiz.
Shunday qilib, CGI web-saytingizning ishchi qismlari bilan bog‘liq bo‘lib, ular
tarkibiga
zarba hisoblagichlari, form protsessorlari yoki web-statistika vositalari
kiradi. "CGI" deb nomlanishi mumkin bo‘lgan turli xil tillar mavjud, ularning eng
mashhurlaridan biri
Perl dir. Perl saytingizga funktsiya qo‘shish uchun tanlangan
tildir. HTML, DHTML va Flash saytingiz ko‘rinishini va taqdimotini boshqarish
uchun juda yaxshi, ammo Perl uning mexanikasini sahna
ortida ishlatish uchun
kerak.
Taqdimotni (mehmon ko‘rgan bit) va saytning funktsional (ular ko‘rmaydigan
bit) qismlarini navbati bilan "old-end" va "back-end" atamalaridan foydalanib
9
ajratishimiz mumkin. Shuning uchun Perl ko‘pincha orqa texnologiya deb
nomlanadi. U sizning saytingizni joylashtiradigan serverda ishlaydi, aksincha
saytingizga tashrif buyuruvchilarning brauzer oynasi ortida ishlaydi da.
Kelajak: SVG va XML.
Web-texnologiyalarning mohiyati doimo
web-foydalanuvchilar va web-
dizaynerlarning talablarini qondirish uchun o‘zgarib turadi. Kelajakdagi
rivojlanishda nimalar odatiy holga kelishi va nimalar yashirin bo‘lib qolishini har
qanday aniqlik bilan taxmin qilish qiyin. Kelajakdagi o‘zgarishlar uchun qarorlar
asosan
www.w3.org
saytida joylashgan Butunjahon Internet tarmog‘idagi
konsortsiumga tegishli. W3C Netscape va Microsoft kabi brauzer ishlab
chiquvchilari uchun kelgusi texnologiyalar uchun brauzerlararo ko‘makni oshirish
bo‘yicha doimiy taklifni bajarish uchun ko‘rsatmalar belgilaydi.
W3C HTML va CSS uchun javobgar bo‘lish bilan bir qatorda Flash, SVG
(Scalable Vector Graphics) uchun potentsial raqibini ham rivojlantirmoqda. SVG
hozirda boshlang‘ich bosqichida, ammo tugallangandan so‘ng u web-dizaynerlarga
Flash-ga
alternativa taklif qiladi, shu bilan birga uning ko‘p qirrali fazilatlari
mavjud. Bundan tashqari, HTML va CSS singari, SVG ochiq manbali standart
bo‘lib, hech kim SVG tarkibini yaratish uchun ishlatiladigan
paketlarni ishlab
chiqarish uchun eksklyuziv huquqlarga ega emas. Hozirda biron bir brauzer uni
qo‘llab-quvvatlamaydi va SVG-dan foydalangan holda saytlarni boshqarish uchun
Adobe-dan plagin kerak. W3C ortida bo‘lsa ham, vaziyat o‘zgarishi kutilmoqda va
SVG kelajakda odatiy holga aylanishi aniq.
XML (kengaytiriladigan belgilash tili) SVG-dan biroz ko‘proq vaqtni tashkil
qildi. Biroq, buni aniqlash qiyinroq va undan foydalanish hali boshlang‘ich
bosqichida. Agar HTML - bu "qo‘shimcha" til bo‘lsa, XML - bu sizning
"qo‘shimcha" tillaringizni yaratishga imkon beruvchi til. Oddiy ma’noda, bu sizga
HTML taqdim etadigan cheklangan miqdorni almashtirish uchun o‘zingizning
teglaringizni loyihalashtirishga imkon beradi. Nazariy jihatdan bu cheksiz ko‘p
foydalanuvchi markirovka qiladigan tillarni anglatadi, ammo bu xilma-xillikning
muvofiqligi uchun aniq amaliy muammolarni keltirib chiqaradi. Hozirda eng yangi
10
brauzerlar ham XML-ni cheklangan qo‘llab-quvvatlashni
taklif qilmoqdalar va
ulardan foydalanish ko‘pincha Perl bilan birgalikda ma’lumotlar bazalari bilan
ishlashda cheklangan.
Web-dizayner bo‘lishni xohlaydigan kishi sifatida, bu aysbergning faqat bir
qismi! Web-dizayn bu sizning nomingizdan qo‘shimcha o‘rganishga loyiq bo‘lgan
murakkab yo‘nalish bo‘lib, o‘qishni davom ettirish uchun yaxshi joy bu saytdagi
turli xil maqolalar va yana ko‘p narsalar uchun havolalar bo‘limini tekshirishdir.
