23
5 – LABORATORIYA ISHI
DVIGATELNING SOVUTISH TIZIMI TUZILISHI VA
ISHLASH PRINSIPINI O‘RGANISH
5.1. Ishdan ko‘zda tutilgan maqsad:
Dvigatelning sovitish tizimining tuzilishi va ishlash prinsipini
o‘rganish. Sovitish tizimiga taalluqli detallarning vazifasi va
konstruksiyasini o‘rganish.
5.2. Ish bo‘yicha qisqacha nazariy ma’lumotlar
Ma’lumki dvigatel ishlayotganda, ayniqsa ish yo‘li takti
bajarilganda, yuqori haroratga ega bo‘lgan gazlarning ta’sirida
silindrlar, silindrlar blokining kallagi, klapanlar, porshenlar qizib
ketadi. Agarda qizigan detallarni sovutilmasa ishqalanuvchi yuzalar
orasidagi moy kuyib, ishqalanish haddan tashqari oshib ketadi.
Qizishdan detallar kengayadi. Ayniqsa alyuminiyli qotishmadan
tayyorlangan porshen kengayib, silindr ichida qadalib qolishi mumkin.
Shu sababli dvigatelning qizigan detallarini uzluksiz ravishda sovitib
turish lozim.
Avtomobil dvigatellarida, suyuqlik yoki havo bilan sovitish
tizimlari qo‘llaniladi. Sanoqli dvigatellarda havo bilan sovutish tizimi
qo‘llanilgan bo‘lib, bunday tizim ayrim afzalliklarga ega, ular
quyidagilardan iborat: konstruksiyasi nisbatan oddiy tuzilgan, tizimda
suv nasosi, radiator, suv trubalari, termostat va boshqalar yuk;
dvigatelda suv g‘ilofining bo‘lmaganligi sababli u muzlab qolmaydi;
suv yuk joylarda ham dvigatelni ishlatish mumkin. Suyuqlik bilan
sovitish tizimi havo bilan sovitishga nisbatan afzal hisoblanib
shovqinsiz ishlaydi, sovuq kunlari dvigatelni yurgazib yuborishni tez
amalga oshiradi. Shu sababli dvigatellarda, asosan, suyuqlik bilan
sovutish tizimlaridan foydalaniladi.
Bunday tizim odatda, silindr bloki va uning kallagidagi sovitish
giloflari, radiator qopqog‘i bilan, nasos, termostat, birlashtiruvchi
shlanglar va patrubkalardan iborat.
Havo bilan sovitiladigan avtomobil dvigatellarida asosan havo
oqimini majburiy yo‘naltirish usuli qo‘llaniladi. Dvigatelning silindr
24
va kallagidan issiqlik tarqatishni tezlashtirish maqsadida ularning
tashqi devorlariga qovurg‘alar yasalgan.
5.1 - rasm. Suyuqlik bilan sovitish tizimining sxemasi: 1 – jo‘mrak;
2 – pastki bakcha; 3 – jalyuza; 4 – bug‘ naychasi; 5 – radiator
qopqog‘i; 6 – ventilyator; 7 – shkiv; 8 va 15 – birlashtiruvchi
patrubkalar; 9 – kichik doira kanali; 10 – termostat; 11 – silindr atrofi;
12 – suv taqsimlovchi quvur; 13 – termometr; 14 – suyuqlik nasosi.
