Oʻzaro parallel ikkita oʻq atrofidagi aylanma harakatlarni qoʻshish

178 
Faraz qilaylik, aylana shaklidagi disk ikkita aylanma harakatda ishtirok 
etsin(3.67-shakl,a). Uning Az oʻqi atrofidagi aylanishi-
nisbiy harakat, 
Az oʻqining 
Bz
1 
oʻqi atrofidagi aylanishi-
koʻchirma harakat, 
diskning ikkala aylanma 
harakatlar yigʻindisi-
absolyut harakat 
boʻladi. 
3.67-shakl. 
Agar ikkala oʻq atrofidagi aylanish bir tomonga boʻlsa, burchakli tezliklar 
algebraik qoʻshiladi: 
, 
yoki 
. (3.104) 
Agar bir necha parallel oʻqlar boʻlsa, 
= 
. (3.105) 
Agar ikkala oʻq atrofidagi aylanish qarama-qarshi tomonga boʻlsa, 
burchakli tezliklar algebraik ayriladi: 
. (3.106) 
bunda 
3.68-shakl. 

179 
Vaqt mobaynida oniy aylanish oʻqi С oʻzining oʻrnini tsilindrik sirtdan iborat 
boʻlgan yuza boʻylab oʻzgartirib turadi. Oniy aylanish oʻqining oʻrni esa quyidagi 
formuladan aniqlanadi: 
(3.107) 
Yuqoridagi ifodalar mashina-mexanizmlarning turli uzatmalarida qoʻllaniladi. 
Ularning ba’zi birlari bilan tanishamiz: 
a)Oddiy uzatmalar
.
Bunday uzatmada qatnashuvchi gʻildiraklarning 
barcha oʻqlari qoʻzgʻalmas boʻladi. Hamda shu gʻildiraklardan bittasi 
(masalan, 3.69-shakldagi 1-gʻildirak) yetaklovchi boʻladi, qolganlari esa 
yetaklanuvchi hisoblanadi. Ikkita gʻildirakning tashqi (3.69-shakl,a)
ilashishlarida yoki ichki (3.69-shakl,b) ilashishlarida, ilashish nuqtasi A -
ning tezliklarini oʻzaro tengligidan foydalanib

1

r
1
=


2

r
2
ekanligini 
aniqlaymiz. Tishlar soni gʻildiraklarning radiuslariga proportsional 
ekanligidan foydalanib, hamda ichki ilashishda
 
3.69-shakl. 
(3.108) 
va
(3.109) 
Uchta gʻildiraklarning tashqi ilashishlarida (3.69-shakl,c) uzatmalar sonini 
aniqlaymiz, 
(3.110)
(3.111) 
va 

180 
(3.112) 
Shunday qilib, chekkadagi gʻildiraklarning burchakli tezliklarining 
nisbatlari, ularning radiuslarining (tishlar sonining) nisbatiga teskari proportsional 
ekan va oraliq gʻildiraklarning radiuslariga bogʻliq emas ekan. 
Olingan natijalarga asosan, gʻildiraklarning oddiy ilashishlarida, 
. (3.113) 
bu yerda k - 
tashqi
ilashishlar soni (3.69-shakl,a)da bitta ilashish tasvirlangan; 
(3.69-shakl,c)da ikkita tashqi ilashish tasvirlangan; (3.69-shakl,b)da tashqi ilashish 
yoʻq. 
Tishli uzatmalarning 
uzatishlar soni
deb, etaklovchi gʻildirakning burchakli 
tezligini etaklanuvchi gʻildirakning burchakli tezligiga boʻlgan nisbatiga aytiladi 
va 
-harfi bilan belgilanadi, ya’ni 
(3.114)
Oddiy uzatmalar uchun 
-ning qiymati (3.113) formula orqali aniqlanadi. 

Download 6,14 Mb.