173
-koʻchirma harakat burchakli tezligi va
-nisbiy
tezlik vektorlari
tekisligiga perpendikyular shunday yoʻnalganki, uning uchidan qaraganda
dan
ga oʻtish soat mili aylanishiga teskari boʻlishi lozim (3.62-shakl).
3.62-shakl.
Koriolis tezlanishining miqdori esa quyidagi tenglikdan aniqlanadi:
= 2
. (3.102)
Koriolis tezlanish quyidagi hollarda nolga teng boʻladi:
a)
agar koʻchirma harakat ilgarilanma harakatdan iborat boʻlsa,
=0
va
=0;
b)
agar nisbiy harakat tezligi
=0 boʻlsa,
=0;
d) agar
-koʻchirma harakat burchakli tezligi va
-nisbiy
tezlik
vektorlari oʻzaro parallel boʻlsa, yoki
=180 ,y’ani
= 0.
U holda (3.101) tenglik
=
, (3.103)
koʻrinishga keladi.
Yuqoridagi
nazariy
ma’lumotlarni
masalalar
yechish
bilan
mustahkamlaymiz.
1-masala:
Oz o‘qi atrofida φ = (2t
2
+t), rad qonun bo‘yicha
aylanayotgan
sterjen bo‘ylab A polzun OA=3t
2
, m tenglama asosida harakat qilsa, polzunning
o‘lchamlarini
hisobga olmay, t=1 sek paytdagi polzunning absolyut tezligini va
absolyut tezlanishini hisoblang.
174
3.63-shakl.
Yechish:
1) Polzunning t=1 sek paytdagi oʻrnini aniqlaymiz:
OA= 3
2) Polzunning OA boʻylab harakati nisbiy harakat boʻlib,
uning tezligi va
tezlanishi quyidagicha aniqlanadi:
(1)
(2)
t=1sekda
= 6 m/s.
3) Polzunning OA sterjen bilan aylanma harakati koʻchirma harakat boʻlib, uning
burchakli tezligi va burchakli tezlanishini topamiz:
t=1 sekda
1,74 rad/sek,
.
Koʻchirma tezlik va tezlanish esa
1,74 = 5,22 m/sek, (3)
(4)
4) Polzunning absolyut tezligi pifagor
formulasidan aniqlanadi, chunki
(3.64-shakl):
175
3.64-shakl.
5) Polzunning koriolis tezlanishini topamiz:
,
uning yonalishi esa
chizma tekisligiga perpendikulyar yuqoriga
yoʻnalgan) va
ga perpendikulyar yoʻnalgan boʻladi.
6) Polzunning absolyut tezlanishini topish uchun (3.101) tenglikni Axy oʻqlariga
proyeksiyalab,
x:
m/
y:
umumiy qiymati hisoblanadi:
m/
