Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati

97 
3.
 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev tomonidan 2017-yil 
22-dekabr kuni birinchi marta mamlakatimiz parlamenti – Oliy Majlisga 
Murojaatnomasi Toshkent : O‗zbekiston, 2017 y., 104 b.
.
. 
4. Zaynutdinov SH.N. Korporativ boshqaruv asoslari. O‗quv qo‗llanma. -T.: 
O‗zbekiston, 2008. – 260 b. 
5. Xodiev B.YU., Berkinov B.B. ―Korporativ boshqaruv va raqobatni 
rivojlantirish‖ O‗quv qo‗llanma. -T.: 2011 y. 
6. Steen Thomsen & Martin Conyon – Corporate Governance, mechanisms and 
systems. McGraw-Hill Higher Education UK, 2012 – 367pp. 
7. Bob Tricker – Corporate Governance, Principles, Policies and Practices, 3rd 
edition, Oxford online resources center, 2012 – 904pp. 
8.www.webofsciense.com - Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi 
9. .www.ziyonet.com –axborot-ta‘lim tarmog‗i

98 
6.DIVIDENDLAR SIYOSATI TURLARI
1.
Rossiya kompaniyalarining dividend siyosatining nazariy jihatlari. 
O‗tgan asrning oxirida Rossiyada sodir bo‗lgan iqtisodiy rivojlanishning 
paradigma o‗zgarishi milliy iqtisodiyotning chuqur transformatsiyasiga, xususan, 
fond bozori muhim segmentlardan biri bo‗lib kelgan qimmatbaho qog‗ozlar 
bozorining tug‗ilishi va jadal rivojlanishiga yordam berdi. Birja savdosini 
rivojlantirish va xususiy va institutsional investorlarning paydo bo‗lishi bilan 
tavsiflanadigan ichki fond bozorining paydo bo‗lishi kompaniyaning tegishli sof 
foydasini taqsimlash masalasini hal qildi. Deyarli darhol dividendlarni to‗lash va 
daromadlarni qayta investitsiyalash o‗rtasida optimal nisbati topish kerak bo‗ldi.
Ta‘kidlash joizki, dastlab ko‗plab kompaniyalar, shu jumladan, jamoat 
birlashmalari "sinov va xato" bilan shug‗ullanishdi, bu juda murakkab bo‗lmagan 
vazifadan katta darajada o‗z-o‗zidan (masalan, XX asrning 90-yillarida Rossiya 
kompaniyalarining aksariyat aksionerlari dividend to‗lovlarini moliyaviy resurslarga 
o‗z qisqa muddatli ehtiyojlari asosida va dividendlar to‗lovlarining kompaniyaning 
moliyaviy holatiga ta‘sirini hisobga olmagan holda) to‗lash to‗g‗risidagi qaror. 
Rossiya kompaniyalarining daromadlarini taqsimlashning bunday yondashuvi 1998-
yilda yuzaga kelgan krizisdan aniq namoyon bo‗ldi. Keyinchalik ko‗plab 
firmalarning muvozanatsiz va ko‗pincha oddiygina tizimsiz foyda taqsimlashlari 
moliyaviy barqarorlikni yo‗qotdi. Natijada, ba‘zi kompaniyalar biznesni saqlash 
uchun qo‗shimcha investitsiyalarni talab qildilar, ikkinchisiga majburiy qo‗shilish va 
sotib olish oqibatida egalik qilganlar, uchinchisi esa bankrotlik tartib-qoidalari bilan 
o‗tdi va mavjud bo‗lishni to‗xtatdi. 
2000-yillarning boshida Rossiya fond birjasi (birinchi navbatda fond bozorida) 
daromadlarni taqsimlash siyosati yanada tizimli va iqtisodiy jihatdan tobora 
mustahkam bo‗lish, ya‘ni dividendlarni to‗lash mahalliy kompaniyalarning moliyaviy 
faoliyatidan "to‗xtatib qo‗yildi". Daromadlarni taqsimlash siyosatini aniq belgilash 
zarurligini tushunish juda muhim edi (uning batafsil tavsifi va hech bo‗lmaganda 
kompaniyaning yuqori menejerlari va egalari bilan tanishish) 

99 
Bu davr, Rossiya fond bozorida "dividend siyosati" ning paydo bo‗lishi va keng 
tarqalish vaqti deb hisoblanishi mumkin. Shu bilan birga, yirik korxonalar uchun ham 
uning shakllanishi jarayoni juda uzoq davom etdi. Shunday qilib, agar 1990-yillar 
oxirida sof foyda taqsimotining dastlabki qaydlari rus kompaniyalarining rasmiy 
hujjatlarida o‗z nizomining qismlaridan biri sifatida namoyon bo‗ladigan bo‗lsa, 
barcha manfaatdor taraflar uchun ochiq bo‗lgan mustaqil hujjat shaklida dividendlar 
siyosatini e‘lon qilish normaga aylandi. 2008-yilgacha bo‗lgan ishbilarmonlik 
amaliyoti Shunga qaramay, Rossiya kompaniyalarining dividendlar siyosati bilan 
bog‗liq ko‗plab nazariy masalalar ilmiy nuqtai nazardan yomonlashib bormoqda, va 
yuqori darajadagi muhokamalar, hatto, dividendlar siyosatining mohiyatini tushunish 
bilan bog‗liq bo‗lgan masalalardir. Moliya sohasidagi zamonaviy adabiyotlarda 
ko‗plab qarama-qarshiliklar, ayrim hollarda esa ushbu muammo bo‗yicha 
antagonistik ilmiy qarashlar mavjudligi ta‘kidlangan. Ilmiy fikrlarning plyuralizmini 
saqlab qolish va dividendlar siyosatining mohiyatini tushunish uchun yagona 
yondashuvning yo‗qligi, asosan, bu muddat afsuski, amal qilmaydigan Rossiya 
qonunchiligining o‗ziga xos xususiyatlari bilan bog‗liq. Shunday qilib, «Qimmatli 
qog‗ozlar bozori to‗g‗risida» gi 1996-yil 22-apreldagi 39-FZ-sonli federal qonuni 
«ulush» atamasini ta‘riflaydi: «aksiyadorlik jamiyatining foydasining bir qismini 
olish uchun egasining (aksiyadorning) dividendlar, aksiyadorlik jamiyatini 
boshqarishda ishtirok etish va tugatilgandan keyin qolgan mulkning bir qismi uchun. 
―Shunday qilib, dividendlar olish huquqi aksiyadorlarning ajralmas huquqi 
hisoblanadi.Aslida, "dividend" atamasining qonuniy ta‘rifi Rossiya Federatsiyasining 
Soliq kodeksida keltirilgan: dividend "tashkilotdan aksiyador (ishtirokchi) tomonidan 
olingan daromadni taqsimlashda olingan daromad (shu jumladan, imtiyozli aksiyalar 
bo‗yicha foizlar) aksiyadorlarga (qatnashchiga) tegishli aksiyalar (aksiyalar) bo‗yicha 
aksiyadorlarning (qatnashchilarning) ushbu tashkilotning ustav fondidagi ulushiga 
mutanosib 
ravishda". 
Shuningdek, 
dividendlar 
"Rossiya 
Federatsiyasidan 
tashqaridagi manbalardan olinadigan har qanday daromadni xorijiy mamlakatlar 
qonunlariga muvofiq dividendlar" deb hisoblaydi. 

100 
Ushbu normativ hujjat kompaniyaning aksiyadorlari uchun to‗lovlar dividendlar 
deb e‘tirof etilmaydigan holatlar aniq va bir xilda aniqlanadi: 
"1) ushbu tashkilotning aksiyadoriga (qatnashchisiga) tashkilotni tugatilgan 
taqdirda, ushbu aksiyadorning (qatnashchining) tashkilotning ustav fondiga qo‗shgan 
miqdoridan oshmagan naqd yoki naqd pullar; 
2) tashkilotning aksiyadorlariga (qatnashchilariga) shu tashkilotning aksiyalarini 
mulkka berish shaklida to‗lash; 
3) ustav kapitali ushbu notijorat tashkiloti tomonidan to‗lanadigan nizom 
jamg‗armasiga ega bo‗lgan tadbirkorlik subyektlari tomonidan asosiy yuridik 
faoliyatni amalga oshirish (notijorat faoliyati bilan bog‗liq bo‗lmagan) uchun 
notijorat tashkilotiga to‗lanadigan to‗lovlar. 
Dividendlar to‗lashni amalga oshirish shartlari "Aksiyadorlik jamiyatlari 
to‗g‗risida" 1995-yil 26-dekabrdagi 208-FZ-sonli federal qonuniga binoan to‗zilgan. 
"Tovarlarni to‗lash manbai - soliqdan so‗ng daromad solig‗i (kompaniya sof 
foydasi)" bo‗lib, u "buxgalteriya hisobiga ko‗ra belgilanadi jamoat oldidagi 
javobgarlik, "muayyan turdagi imtiyozli aksiyalar bo‗yicha dividendlar bilan" ham 
ushbu maqsadlar uchun ilgari shakllantirilgan kompaniyaning maxsus mablag‗‗lari 
hisobidan to‗lanishi mumkin ". 
Shu qonunga muvofiq kompaniyaning oraliq dividendlarni to‗lash huquqi 
ko‗zda tutilgan: «Kompaniya birinchi choraklik, olti oy, to‗qqiz oylik moliyaviy yil 
natijalari va (yoki) moliyaviy yil yakunlari bo‗yicha joylashtirilgan aksiyalar 
bo‗yicha dividendlar to‗lash to‗g‗risida qaror qabo‗l qilish (e‘lon qilish) huquqiga 
ega, Ushbu federal qonun bilan o‗rnatilgan. To‗lanadigan dividendlarni to‗lash 
to‗g‗risidagi qaror 1-chorak, yarim yil va moliya yilining to‗qqiz oyi natijalari 
asosida tegishli muddat tugaganidan keyin uch oy mobaynida amalga oshirilishi 
mumkin. " Dividendlar to‗lash shaklini qonuniy deb topish ham muhimdir: "pul 
mablag‗‗larida va kompaniya ustavida, boshqa mulkda nazarda tutilgan hollarda" va 
"naqd pulda dividendlar to‗lashni aksiyadorlar reestrini yuritayotgan ro‗yxatga 
oluvchi tomonidan kompaniya yoki uning nomidan amalga oshiradi bunday jamiyat 
yoki kredit muassasasi. 

101 
Ta‘kidlash joizki, amaldagi qonun hujjatlarida aksiyadorlar reestrini yuritish 
tizimida shaxsiy hisobvaraqqa ega bo‗lgan shaxslarga daromad to‗lashga doir ish bor. 
Xususan, dividendlarni to‗lash pul mablag‗‗larini pochta orqali topshirish yo‗li bilan 
amalga oshirilgan bo‗lsa, yoki ko‗rsatilgan shaxslarning o‗z bank hisobvaraqlariga 
pul o‗tkazish yo‗li bilan, shuningdek aksiyalarga bo‗lgan huquqi kompaniyaning 
aksiyadorlik reestriga kiritilgan boshqa shaxslarga pul mablag‗‗larini o‗tkazish uchun 
mablag‗‗lar ularning bank hisob raqamlari "; "Kompaniyaning ushbu shaxslarga 
dividendlar to‗lash majburiyati federal pochta xizmati tashkilotiga kelib tushgan 
kundan boshlab yoki pul mablag‗‗lari olingan kundan boshlab ushbu dividendlarni 
olish huquqiga ega bo‗lgan shaxsning bank hisobvarag‗‗i ochilgan kredit tashkilotiga 
kelib tushgan kundan boshlab bajarilgan deb hisoblanadi". 
Bundan tashqari, ko‗rib chiqilayotgan qonunda aksiyadorlar ro‗yhatini yopish 
sanasini belgilashda umumiy yondashuv belgilanadi ("dividendlarni to‗lash 
to‗g‗risidagi qarorga muvofiq, ularni olish huquqiga ega shaxslar aniqlangan sanadan 
oldin belgilanishi mumkin emas) dividendlar to‗lash to‗g‗risida qaror qabul qilingan 
sanadan e‘tiboran va bunday qaror qabul qilingan kundan e‘tiboran 20 kundan 
kechiqtirmay); dividendlar olish huquqiga ega shaxslar doirasini shakllantirish 
(«tegishli toifadagi (turdagi) aksiyalarga ega bo‗lgan shaxslarga dividendlar yoki 
ushbu aksiyalar bo‗yicha huquqlarni amalga oshiradigan shaxslar savdo kunining 
oxirida dividendlarni to‗lash to‗g‗risidagi qarorga muvofiq ularni qabul qilishga haqli 
shaxslar aniqlanadi)»; dividend to‗lash miqdorini belgilash («dividendlarning miqdori 
kompaniyaning boshqaruv kengashi (maslahat kengashi) tomonidan tavsiya etilgan 
dividendlar miqdoridan kattaroq bo‗lishi mumkin emas» va «kompaniya 
dividendlarning har bir turi (turi) bo‗yicha e‘lon qilingan dividendlarni to‗lashi 
kerak»). 
Ushbu normativ hujjatda dividendlar to‗lash bo‗yicha cheklashlar belgilab 
qo‗yilganligi, bu esa dividendlarni to‗lash to‗g‗risidagi qarorga (deklaratsiyaga) va 
taqiqlangan dividendlarni to‗lash bilan bog‗liq cheklovlarga bog‗liq. Qonunchilik, 
asosan, kompaniyani to‗lovni to‗lash to‗g‗risida qaror qabo‗l qilish huquqiga ega 
bo‗lmagan hollarni ifodalaydi: 

102 
"1) Kompaniyaning barcha ustav kapitalini to‗lamagunga qadar; 
2) barcha aksiyalarni qayta sotib olishdan oldin, muayyan sohada aksiyadorlar 
tomonidan sotib olinishi lozim. 76 ta holat; 
3) agar bunday qaror qabo‗l qilingan kunida kompaniya Rossiya Federatsiyasi 
qonun hujjatlariga muvofiq bankrotlik to‗g‗risidagi bankrotlik to‗g‗risidagi arizaga 
muvofiq (bankrotlik) belgilariga javob bersa yoki ushbu belgilar kompaniyaga 
dividendlar to‗lash natijasida kelib chiqsa; 
4) agar bunday qaror qabo‗l qilingan kuni kompaniya ustav fondining qiymati 
va zaxira jamg‗armasidan kam bo‗lsa va ajratilgan imtiyozli aksiyalarning tugatish 
qiymati ustavda belgilangan nominal qiymatdan oshib ketgan bo‗lsa yoki bunday 
qaror natijasida uning miqdoridan kam bo‗lsa; 
5) federal qonunlarda nazarda tutilgan boshqa hollarda. 
Qonuniylik darajasida turli xil aksiyalar bo‗yicha dividendlarni to‗lashning 
aniqligi (xususan, "oddiy aksiyalar va imtiyozli aksiyalar bo‗yicha dividendlarni 
to‗lash to‗g‗risida qaror qabo‗l qilinmasligi aniqlanmagan dividendlar miqdori 
aniqlanmaganligi aniq belgilab qo‗yilganligini alohida ta‘kidlash lozim) imtiyozli 
aksiyalarning barcha turlari bo‗yicha dividendlarning to‗liq hajmini (shu jumladan 
kümülatif imtiyozli aksiyalar bo‗yicha jamlangan dividendlarni) to‗lash to‗g‗risida 
qaror qabul qilish, dividendlar miqdori (shu jumladan, birinchi Kompaniyaning 
ustavida dividend miqdori kompaniyaning ustavida belgilanadigan ma‘lum bir 
turdagi imtiyozli aksiyalar uchun kompaniyaning ustavida belgilab qo‗yilgan, agar 
to‗liq dividendlarni to‗lash to‗g‗risida qaror qabul qilinmasa (shu jumladan, barcha 
yig‗ilgan so‗mmalarning to‗liq to‗lanishini ham hisobga olgan holda) ushbu imtiyozli 
aksiyalar bo‗yicha dividendlar olish tartibida ustunlikka ega bo‗lgan imtiyozli 
aksiyalarning barcha turlari bo‗yicha jami imtiyozli aksiyalar bo‗yicha dividendlar. 
Nihoyat, deklaratsiyalangan dividendlar mavjud bo‗lgan taqdirda ham, 
kompaniyaning ba‘zi hollarda ularni to‗lashga haqlari yo‗q, ya‘ni: "agar to‗lov 
kunida kompaniya Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga muvofiq, bankrotlik 
(bankrotlik) yoki bankrotlik to‗g‗risida bankrotlik belgilariga Bu belgilar 
kompaniyada dividendlar to‗lash natijasida paydo bo‗ladi "; "Agar to‗lov kunida 

103 
kompaniyaning sof aktivlarining qiymati ustav kapitalining, zaxira fondining va ustav 
kapitalining ustavida belgilangan ustav kapitalining tugatilgan qiymatidan kam bo‗lsa 
yoki dividend to‗lovi natijasida belgilangan miqdordan kam bo‗lsa va" boshqa 
hollarda ko‗rsatilgan bo‗lsa federal qonunlar. Ta‘kidlash joizki, "belgilangan holatlar 
tugagandan so‗ng kompaniya" aksiyadorlarga e‘lon qilingan dividendlarni to‗lashi 
shart ". 
Yuqorida sanab o‗tilganlarni sarhisob qiladigan bo‗lsak, amaldagi Rossiya 
qonunchiligi qoidalari dividendlarni to‗lash masalalariga to‗g‗ridan-to‗g‗ri yoki 
bilvosita ta‘sir ko‗rsatishi juda muhim ziddiyatdir. 
Bir tomondan, odatiy va imtiyozli aksiyalar bo‗yicha dividendlarni olish 
ularning egalariga berilgan imtiyozli huquqlardan biri hisoblanadi (ba‘zi hollarda 
ixtisoslashtirilgan ilmiy adabiyotda bu huquq "aksiyadorlarning asosiy huquqi" deb 
ataladi). Va darhol bir nechta me‘yoriy hujjatlarda dividendlar asosan kompaniyaning 
sof foydasidan to‗lanadi. 
Boshqa tomondan, "dividend siyosati" atamasi rasmiylashtirilmagan ta‘rifi yo‗q, 
lekin ayni paytda unga rioya qilishda hisobga olinishi kerak bo‗lgan talablar va 
cheklovlar ya‘ni, atamalar noaniqligi sharoitida, rus kompaniyalariga rioya qilish 
uchun majburiy bo‗lgan qonunchilik normalari mavjud. 
Shu munosabat bilan 2014-yilning oxirida Federal mulkni boshqarish bo‗yicha 
federal agentlikning "Davlat ishtirokidagi aksionerlik kompaniyalarida imtiyozli 
siyosatni ishlab chiqish bo‗yicha qo‗llanma" ni tasdiqlash to‗g‗risida "gi 524-sonli 
buyrug‗iga asosan, Bu muddatni rasmiylashtirishga birinchi urinish kiritildi. 
Dividendlar siyosatiga muvofiq, kompaniyaning "foydaning bir qismini olish uchun 
aksiyadorlarning huquqlarini ta‘minlashga qaratilgan prinsip va chora-tadbirlar 
to‗plami" ni tushunish taklif etildi. 
Bizning fikrimizcha, taklif qilinadigan ta‘rifni juda keng miqyosda umumlashma 
bilan izohlash mumkin, bu uning ilmiy aylanishda ishtirokini obyektiv ravishda 
engillashtirdi (aslida, dividend siyosatining kompaniyaning sof foydasini taqsimlash 
bilan bog‗liqligini aniq ko‗rsatib turibdi). Bundan tashqari, e‘lon qilingan "prinsiplar 

104 
va chora-tadbirlar" boshqa qonun hujjatlarining mavjud talablarini takrorlashi 
(ko‗pincha butunlay takrorlanishi) yoki formulalarni "noaniqligi" bilan ajralib turadi. 
Shu munosabat bilan, dividendlar siyosatining e‘lon qilingan tamoyillari juda 
muhimdir, jumladan quyidagilar: 
• Rossiya Federatsiyasining amaldagi qonunlariga, Kompaniyaning Ustaviga va 
ichki hujjatlariga rioya etilishi, shu jumladan Kompaniyada qabul qilingan 
dividendlarni hisoblash va to‗lash (deklaratsiya qilish) amaliyotiga rioya qilish; 
Aksiyadorlarning huquq va manfaatlarini hurmat qilish; 
• korporativ boshqaruvning yuqori standartlariga javob berishga intilish; 
• Kompaniyaning rentabelligini oshirishda rahbariyat va aksiyadorlar 
manfaatlarini ta‘minlash; 
• Kompaniyaning investitsion jozibadorligini oshirish; 
• Kompaniyaning sof foydasining o‗sishi hisobiga dividendlarni to‗lashning 
ijobiy dinamikasini ta‘minlash; 
• aksiyadorlar uchun dividendlarni olishning eng qulay usulini berishga intilish; 
• qisqa muddatda dividendlarni to‗lash istagi; 
• bo‗linmalarni o‗lchash mexanizmining maksimal shaffofligini ta‘minlash. 
Bizning fikrimizcha, dastlabki ikkita me‘yor mavjud federal qonunlarning 
talablarini, jumladan 1995-yil 26-dekabrdagi "Aksionerlik jamiyatlari to‗g‗risida" gi 
208-FZ-sonli Federal qonuni va 1999-yil 5-martdagi Federal qonuni 46-FZ 
«Qimmatli qog‗ozlar bozorida investorlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini 
himoya qilish to‗g‗risida» gi qonunlar. Qolgan prinsiplar, eng muhimi, uzoq muddatli 
istiqbolga mo‗ljallangan ba‘zi bir "faraz" deklaratsiyasining ba‘zi elementlari sifatida 
ko‗rib chiqilishi mumkin (masalan, korporativ boshqaruvning yuqori standartlari 
nimani anglatadi va qanday amalda siz ularni kutib olish istagini qanday baholaysiz)
Biz ushbu atamani tushunishning bunday yondashuvi asosan shartli hisoblanadi 
va bir qator muhim nuyularni hisobga olmaydi. Shunday qilib, agar biz dividend 
siyosatini mahalliy kompaniyalarning sof daromadining "iste‘mol qilingan" va 
"kapitallashgan" qismlari o‗rtasida "muvozanatli" deb bilsak, unda aniq daromadning 

105 
"iste‘moli" nafaqat dividendlarni to‗lash orqali amalga oshirilishi mumkin, va boshqa 
yo‗llar bilan. 
Misol uchun, kompaniya dividendlarni to‗lamaslik to‗g‗risida qaror qabo‗l 
qilishi mumkin, aksincha fond sotib olishni amalga oshirish uchun ("sotib olish" 
atamasi odatda ingliz tilidagi adabiyotlarda qabo‗l qilinadi). Qayta sotib olishning 
uzoq muddatli maqsadi - aksiyalar qiymatini oshirish (odatda, sotib olingan aksiyalar 
avvalo kompaniyaning balansida yoki uning filiallari tarkibida konsolidatsiya 
qilinadi, keyin sotib olingan qimmatli qog‗ozlarni yo‗q qilish bo‗yicha qaror qabo‗l 
qilinadi). Shu bilan birga, ushbu protseduraning o‗zi odatda dividendlarni to‗lash 
uchun alternativ sifatida ishlatiladi (ammo ba‘zan dividend to‗lovlari va qimmatli 
qog‗ozlarni qayta sotib olish parallel ravishda ishlatilishi mumkin). 
Shunday qilib, dividendlar aksiyadorlarning daromadlarini "iste‘mol qilish" ning 
yagona yo‗li emas. Bu nazariy nuans aslida Rossiyaning moliyaviy adabiyotida 
e‘tibordan 
chetda 
qolib 
ketgan 
(shuningdek, 
kompaniya 
manfaatlarining 
taqsimlanishida dividendlar to‗lovlarining «yagona» turini nazarda tutuvchi mutlaqo 
zid nazariy pozitsiya). 
Ikkinchidan, zamonaviy tadqiqotchilar dividendlar siyosatining tizimli tabiati, 
ya‘ni dividendlar miqdori va ularni amalga oshirishning aniq bir tartibini taklif qilish 
emas, balki izchil va tizimli xususiyatga ega bo‗lishi kerakligi kabi kontseptual 
dalillarni hisobga olmaydi. 
Bizning fikrimizcha, dividendlar siyosati hech qachon "bir martalik buyurtma" 
usuli sifatida qo‗llanilishi kerak (aslida, har bir dividend davri oxirida). Aksincha, u 
birlashtiruvchi mantiqiy tizim bo‗lishi kerak, unda dividend to‗lovlari bo‗yicha 
qarorlarni qabo‗l qilish bir necha muhim omillarga (masalan, kompaniyaning sof 
foydasi, moliyaviy resurslarga bo‗lgan ehtiyoj, kompaniya aksiyadorlarining 
ustunliklari va boshqalar) bog‗liqligiga qarab amalga oshiriladi. Bu esa, har birining 
kompaniyaning uzoq muddatli strategik ustuvor yo‗nalishlarini qondiradigan bir 
necha dividend to‗lash senaryosini ko‗rib chiqish imkonini beradi. Kompaniyaning 
dividend siyosati "Kompaniyaning dividend to‗lovlarining hajmi bozor sharoitiga 
qarab qanday o‗zgaradi?" Degan savolga konseptual javob berishi kerak. Ayniqsa, 

106 
kompaniyaning dividendlar to‗lashdan bosh tortishi mumkin bo‗lgan holatlar haqida 
fikr berish kerak.
Uchinchidan, taqdim etilgan tushunchalar dividend siyosatini rasmiylashtirish 
darajasini hisobga olmaydi, biz ishonamiz, bu muhim ahamiyatga ega. Haqiqatan 
ham, xalqaro va mahalliy amaliyotlarda kompaniyaning dividend siyosatining ikkita 
variantini amalga oshirish mumkin: 
1) muvofiq tasdiqlangan korporativ hujjatlarda qonuniy ravishda tasdiqlangan 
shakllangan dividendlar siyosati (aslida, bunday siyosat kompaniyaning aksiyadorlar 
oldidagi majburiyatlarini ifodalaydi); 
2) yetarli darajada batafsil tavsiflangan va qonuniy kuchga ega bo‗lmagan va 
kompaniyaning nizomiy hujjati bo‗lmagan alohida hujjat sifatida taqdim etilgan 
norasmiylashtirilgan dividend siyosati (bunday siyosat aksiyadorlarga kompaniya 
uchun va‘da berishi mumkin). 
To‗rtinchidan, ko‗plab tadqiqotchilar dividendlar siyosatining oddiy aksiyalarga 
nisbatan ko‗proq qo‗llanilishiga ishonadilar, imtiyozli aksiyalar (kompaniya tarkibida 
bo‗lishlari sharti bilan) oldindan belgilangan dividendlar ulushi bo‗lsa, mutlaq 
bo‗lmasa, nisbiy (Masalan, sof foyda ulushi yoki aksiyalarning nominal qiymati 
sifatida). 
Biz bunday pozitsiyani noto‗g‗ri deb hisoblaymiz va mahalliy amaliyotga mos 
kelmaydi deb hisoblaymiz (xorijiy imtiyozli aksiyalar mutlaq shartlarda belgilangan 
barqaror dividendlarni ta‘minlaganligi uchun boshqacha tarzda farqlanadi). 
Rossiyada eng keng tarqalgan to‗lov dvidvendov davr uchun aniq daromadning 
ma‘lum bir qismi (ulushi) edi. Bu, dividendlarni to‗lash davri boshlanishidan oldin 
aksiyalar egasi oddiy yoki imtiyozli aksiyalar uchun dividendlar miqdorini aniqlab 
bo‗lmaydi, ya‘ni dividend siyosati kompaniyaning chiqargan barcha aksiyalariga 
ta‘sir qiladi. 
Xulosa qilib, kompaniyaning dividend siyosati bilan o‗z moliyaviy siyosatining 
mustaqil yo‗nalishini tushunishni taklif qilamiz, uning doirasida barcha turdagi 
aksiyalar bo‗yicha dividendlarni to‗lash tartibi va shartlari muntazam ravishda va 
rasmiy tarzda aniqlanadi. 

107 

Download 1,41 Mb.