Aksionerlik jamiyatlarida foydaning taqsimlanishi va unda dividendlar

138 
dividend miqdorini belgilashda to‗liq mustaqillikka ega emas. Kompaniya 
kreditorlari bir kancha cheklovlar qo‗yish huquqiga ega, chunki dividendning ko‗p 
to‗lanishi kompaniya qarzini o‗zish uchun pulsiz kolishiga olib kelishi mumkin. 
Shuningdek, 
kompaniyalarga 
dividendni 
ustav 
kapitalidan 
to‗lash 
ham 
takiklanadi.Katta kompaniyalarda mulkni boshqaruvdan ajratish - bu zarurat 
hisoblanadi. Buyuk korporatsiyalarga 100 minglab aksionerlar egalik qiladilar. 
Ularning barchasining kompaniyani faol boshqarishining iloji yuk. Tasavvur qiling, 
masalan Toshkent shaxriga oid bir masala shahardagi barcha aholini tuplpb, 
muxokama orqali xal qilinishi judayam qiyin masala. Shuning uchun ham 
kompaniyani boshqaruv funksiyasi professional menejerlarga o‗tkaziladi. Mulkni 
boshqaruvdan ajratish juda ko‗p qulayliklarni yaratadi. Biznesni yuqotishlarsiz 
amalga oshirishga yordam beradi. Firma esa professional menejerlarni yollash orqali 
bu ishni amalga oshiradi. Shuning bilan bir katorda, agarda kompaniyaning egalari 
bilan menejerlar boshqa- boshqa maqsadlarga harakat qilsalar bu yollash o‗zining 
muammolarini ham keltirib chiqaradi. Agarda menejerlar butun kuchlari bilan 
aksionerlar qiziqishlarini amalga oshirmasalar, uzlari uchun ishni oson qilmokchi 
bo‗lsalar yoki uzlari boyishni xohlasalar va xokazo, aksionerlar mablag‗lariga 
moliyaviy imperiyani qursalar - katta muammo kelib chiqadi. 
Menejerlar 
va 
aksionerlar 
o‗rtasidagi qarama-qarshilikning o‗zagini 
―vakolatnoma beruvchi va vakil‖ munosabatlari tashkil etadi. Vakolat beruvchilar 
aksionerlar hisoblanadi, menejerlar esa ularning vaqillaridir. Aksionerlar 
menejerlardan bir narsani - firmaning qiymatini oshirishni istaydilar, ammo 
menejerlarning o‗z qiziqishlari yoki ishlari bo‗lishi mumkin. Ushbu jixatlardan 
xususiy firmaning ustunligini bilish mumkin. Xususiy firmada mulk va menejer - 
bitta shaxs bo‗lib, qiziqishlari 2 xil yo‗nalishda bo‗lmaydi. ―Vakolatnoma beruvchi 
va vaqil‖ muammosi faqatgina aksionerlar va menejerlarning qiziqishlarida xosil 
bo‗lmaydi. Balki aksionerlar kanakadir yullar bilan menejerlarni uzlari uchun 
ishlatishlari shart bo‗ladi. Kompaniya raxbarlarining boshqa barcha xodimlarni 
mexnat qildirish uchun har xil vositalarni kullashlari kerak bo‗ladi. Bunday holatda 
―vakolatnoma beruvchi‖ sifatida bosh menejerlar, ―vakil‖ sifatida esa pastki 

139 
bugindagi menejerlar va xodimlar hisoblanadilar.Moliyalashtirish sohasida ham 
o‗ziga yarasha muammolar mavjud. Kompaniyaning yaxshi holatlarida uni qarzdor 
qilgan banklar va obligastiya egalari kompaniyaga muvaffakiyatlar tilaydilar. Ammo 
kompaniyada muammo paydo bo‗ladigan bo‗lsa - kelishish unchalik oson bo‗lmaydi. 
Kreditorlar hamma narsadan ko‗ra uz qarzlarini qaytarib olish haqida 
kayguradilar.Barcha qarz berganlar birinchi navbatda o‗z mablag‗larini olishga 
harakat qiladilar. 
8-jadval 
OAJ larida sof foydaning tahsimlanishi 2011-yil holati tahlili
2
Yuqoridagi 8-jadvalda OAJ «Uzneftegazmash» aksiyadorlik kompaniyasi va 
OAJ «Golden wing» kushma korxonasining sof foydani taqsimlanishi holati 
keltirilgan. Ushbu ma‘lumotlarga ko‗ra OAJ «Uzneftegazmash» aksiyadorlik 
kompaniyasi sof foydasining 89%i, ya‘ni 62,8 mln. so‗mi dividend to‗lash uchun a 
jratilgan va 11%i, ya‘ni 7,6 mln. so‗mi kompaniya ixtiyoriga koldirilgan. OAJ 
«Golden wing» qo‗shma korxonasi sof foydasining 60%i, ya‘ni 111 mln. so‗mi 
dividend to‗lash uchun ajratilgan va 40% i, ya‘ni 74 mln. so‗mi kompaniya ixtiyoriga 
koldirilgan. 
Kompaniyaning umumiy qiymatini ko‗p talabgorlar orasida taqsimlanadigan 
tort ko‗rinishida tasavvur qilaylik. Ushbu talabgorlar safiga aksionerlar va 
menejerlar, kompaniyaning kolgan xodimlari, firmaning qarz majburiyatini sotib 
2

Download 1,41 Mb.