64
2
.1
9
-
ra
sm
.
Y
en
g
il
n
eft
va
n
ef
tg
az
k
o
n
d
en
sat
i
N
T
Q
si
n
in
g
p
ri
ts
ip
ial
s
x
ema
si
:
G
S
O
(G
JP
)
–
g
az
s
u
y
u
q
li
k
o
q
im
i;
K
B
N
(
BV
N
)
–
k
iri
sh
b
lo
k
i
n
it
k
as
iok
;
RB
(
Br
)
–
reag
en
t
b
lo
k
i;
S
-1
,
S
-2
–
n
ef
t
aj
ra
tg
ic
h
lar
;
T
-1(
O
-1
)
-
ti
n
d
ir
g
ic
h
;
OKQ
(
KTU
)
–o
x
ir
g
i
kо
„t
aru
vch
i q
u
ri
lma
;
QP
(
PP
)
-
q
iz
d
iri
sh
p
ech
i;
PT
R
(
RV
S
)
–p
о„
la
t
ti
k
reze
rv
u
ar
;
IQ
H
N
(
NVP
)
–
ich
k
i
q
ay
ta
h
ay
d
ab
b
er
u
v
ch
i
n
as
o
;
T
O
S
(PV
)
-
t
o
v
ar
o
st
i
su
v
i;
S
-
s
if
o
n
;
ST
Q
(
U
P
V
)
–
su
v
n
i
tay
y
o
rl
as
h
q
u
ri
lma
si
Q
BST
(
PP
D
)
–
q
at
la
m
b
o
si
mi
n
i
sa
q
lab
t
u
ri
sh
;
NT
(
UN
)
–
n
eft
t
u
tq
ich
;
N
-
n
as
o
s;
R
1
,
R
2
,
R
3
,
R
4
–
k
el
ti
ru
v
ch
i
g
az
y
ig
„u
v
ch
iz
ig
„i
da
gi
b
o
si
m
;
SK
S
(
D
K
S
)
–
si
q
u
v
k
o
m
p
res
so
r
st
an
si
y
as
i
;
G
K
T
Q
(
U
K
P
G
)
–
g
azn
i
k
o
m
p
lek
s
tay
y
o
rl
as
h
q
u
ri
lma
si
;
N
K
N
(NN
)
-
n
o
k
o
n
d
it
si
o
n
n
ef
t;
Y
U
S
(
Pr
V
)
–v
u
v
ch
i
su
y
u
q
li
k
;
N
Q
IZ
(
N
PZ
)
–
n
eft
q
ay
ta
i
sh
la
sh
zav
o
d
i
65
bо„lganligi uchun kuchli bug„ qо„llaniladi. Tо„rtinchi turdagi NTQ-si NKTQ
(neftni kompleks tayyorlash qurilma) si bilan birgalikda joylashtiriladi hamda
neftgazkondensat konlaridan neftni va gazni bir alohida quduq tо„rlari orqali qazib
olinadi va yо„ldosh gazlarni utilizatsiya qilish imkoniyatini beradi (2.15-rasm).
2.8. Gazni tayyorlash qurilmasi
Neft quduqlaridan neft bilan birgalikda yо„ldosh gazlar qazib olinadi. Bu
yо„ldosh gaz neft bilan birgalikda qazib olingan gaz bо„lib, neftning tarkibidagi
erigan gaz, gaz dо„ppisidagi gaz va gazlift davrida qatlamga haydalgan gazdir. Har
xil konlardan qazib olingan neft gazlari miqdorining va о„zining sifat
kо„rsatgichining bir xil emasligi bilan tavsiflanadi (23-jadval).
Neft gazi – gazsimon va bug„simon uglevodorodlarning aralashmasi bо„lib,
qatlam neftlarini gazsizlantirish davrida ajralib chiqadi. Metan, etan va etilen
normal sharoitda (R = 0,1 MPa bosimda va T = 273
0
K) real gaz hisoblanadi.
Propan, propilen, izobutan, normal butanlar atmosfera sharoitida bug„simon
(gazsimon) holatda, yuqori bosimda esa suyuq holatda bо„ladi. Bu gazlar suyuq
(siqiladigan va suyuqlikka aylanadigan) uglevodorod gazlarning tarkibiga kiradi.
Uglevodorodlar atmosfera sharoitida bо„lganda izobutandan boshlab suyuq holatda
bо„ladi hamda ular benzin fraksiyalari tarkibiga kiradi. Neft bilan birgalikda qazib
olinadigan gazlar quruq gazning, propan–butan fraksiyasining (suyultirilgan gaz)
va gazli benzinning fizik aralashmasi hisoblanadi. Neftgazining tabiiy gazdan
ajralib turadigan umumiy xususiyati – uning tarkibida qimmatli etan, propan va
pentan uglevodrodlarining mavjudligidir.
Neftni tayyorlash jarayonida neftni ajratish qurilmasining tugunida neftdan
har xil bosim kattaligida yо„ldosh gazlar ajratib olinadi va utilizatsiya qilinishga
beriladi. Bu gazlarni mash‟alada yoqish ilojsiz bо„lgan chora hisoblanadi hamda
ekologik muhitni yomonlashtiradi.
Neftni tayyorlash qurilmasida neft gazlarini yig„ish, siqish va tayyorlash
natijasida tovar gazning chiqishi kо„payadi va ekologik holat yaxshilanadi.
NTQ ajratgichlardan va tindirgichlardan chiqqan yо„ldosh gazlarni siqishda
va tayyorlashda 0,55 MPa, 2,5 MPa va 5,7 MPa bosim beriladi, gaz esa TIA
66
(texnik –iqtisodiy asoslangandan) keyin 0,55MPa dan past bosim bilan utilizatsiya
qilinadi.
2.7-jadval
Yо„ldosh (neftli) gazning tarkibi
Kо„rsatgichlarning nomi
Konlarning nomi
Shimoliy
О„rtabuloq
Umid
Kruk+
G„arbiy
Kruk
Janubiy
Kemachi
Komponentning molyar ulushi,
%
SN
4
89,57
82,3
87,425
88,08
S
2
N
6
3,54
4,83
3,65
3,58
C
3
H
8
0,88
2,3
1,34
0,85
i-C
4
H
10
0,17
0,76
0,25
0,17
n-C
4
H
10
0,30
1,42
0,635
0,29
i-C
5
H
12
0,105
0,59
0,245
0,11
n-C
5
H
12
0,13
0,67
0,415
0,14
C
6
H
14
0,23
1,13
0,49
0,18
C
7
H
16
0,25
0,85
0,305
0,22
C
8
H
18
0,12
0,25
0,12
0,21
C
5+vis
0,83
3,49
1,575
0,86
N
2
0,365
0,34
0,365
0,37
CO
2
4,225
4,52
4,07
4,03
H
2
S
0,115
0,04
0,69
1,77
Jami
100
100
100
100
Gazning molekulyar massasi
18,853
22,055
19,698
19,126
Gazning zichligi (20
o
C va 760
mm.sim.us.), kg/m
3
0,7869
0,9238 0,82335
0,7985
Yonish issiqligi (Q, kkal/m
3
)
8311,6
9704,1 8664,95
8293,7
S
5+
ning potensial miqdori,
g/m
3
31,42
125,63
55,79
33,1
Gaz uzatmalar orqali gaz tashiladigan bо„lsa, gaz uzatmaning ish rejimiga
mos keladigan bosimda va haroratda suv va uglevodorodlar suyuqlikka
aylanmasligi kerak.
Suyuqlik fazasini kondensatsiya bо„lishini oldin olish uchun gaz kon
texnologik jarayonlaridan foydalaniladi, neftni qayta ishlashda xom – ashyo
hisoblangan og„ir uglevodorodlarning katta qismi va namligi ajratib olinadi.
67
Birinchi navbatda bunday jarayonlarga massa almashish, issiqlik almashish,
ajratish, absorbsiya, kondensatsiya va boshqalar kiradi.
Gazni kompleks tayyorlash qurilmasi (GKTQ) nam gazning tarkibidan
suyuqlik tomchilarini va mexanik aralashmalarni ajratib olish uchun mо„ljallangan
bо„ladi va quritish talab qilingan shudring nuqtasigacha olib boriladi.
GKTQ ning tarkibiga quyidagilar kiradi:
- gazni past haroratli ajratish qurilmasi (GPHAQ);
- kondensatni tayyorlash qurilmasi (KTQ);
- dietilenglikolli olovli regeneratsii qurilmasi (DORQ -UORD);
- mash‟ala xо„jaligi;
- gazni о„lchash tuguni.
PHAQsini tayinlanishi – ingibitorni gidratlanishidan foydalanib gaz past
haroratli ajratish usulida aniq kondensatsiyagacha quritiladi. GKTQsida talab
qilingan kо„rsatgichgacha kondensatsiyalangan gazkondensat neftni qayta ishlash
zavodining xom – ashyosi hisoblanadi hamda kondensatni tayyorlash qurilmasida
(KTQ) olib boriladi.
Gaz kondensatini ishlash deganda uning tarkibidagi suvlarni, tо„yingan
DEGni hamda erigan uchuvchi uglevodorodlarni va uglerodsiz komponentlarni
ajtarish tushuniladi.
Dietilenglikolli olovli regeneratsiya qurilmasi (DORQ) yordamida past
haroratli gazni ajratish jarayonida ishlangan dietilenglikol eritmasini massasiga
nisbatan 70% dan 80 %gacha regeneratsiya qilish uchun mо„ljallangan.
GKTQsining asosiy mahsuloti quritilgan gaz va barqaror gazkondensat
hisoblanadi.
68
2
.2
0
-ra
sm
.
Pa
st
h
ar
o
rat
li
a
jra
ti
sh
d
a
d
ro
ss
el
s
amar
as
id
an
f
o
y
d
al
an
u
v
ch
in
eft
y
о„l
do
sh
g
azl
ar
in
i
tay
y
o
rl
as
h
n
in
g
p
ri
n
si
p
ial
sx
ema
si
|
