|
I BOB. ONA TILI O‘QITISHDA INTEGRATIV YONDASHUVNING
|
| bet | 2/7 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 46,77 Kb. | | #240556 |
Bog'liq Xo\'jamurotova MI BOB. ONA TILI O‘QITISHDA INTEGRATIV YONDASHUVNING
ILMIY-METODIK ASOSLARI
1.1. Ona tili o‘qitishda integrativ yondashuv muammosining ilmiy-metodik
adabiyotlarda yoritilishi
Ona tilini o‘qitishda integratsiyalashgan yondashuv tilni yaxlit tushunishni targ‘ib qilish uchun til o‘rganishning grammatika, lug‘at, adabiyot va madaniyat kabi turli jihatlarini o‘zida mujassamlashtirgan o‘qitish metodini nazarda tutadi. Bu yondashuv ommalashib, turli ta’lim muassasalarida qo‘llanilsa-da, u muayyan ilmiy-uslubiy muammolarni ham keltirib chiqarmoqda. Ushbu muammolar haqida ba'zi ma'lumotlarni adabiyotlarda topish mumkin.
Integral yondashuv bilan bog'liq asosiy muammolardan biri bu aniq ko'rsatmalar va asoslarning yo'qligi. Fauziah Hassan Journal of Language and Communication jurnalida chop etilgan “Ona tilini oʻqitishda integratsiyalashgan yondashuv: umumiy koʻrinish” nomli maqolasida taʼkidlaganidek, integrativ yondashuvda uning tamoyillari va metodologiyalarini belgilaydigan standartlashtirilgan asos yoʻq. Bu o'qituvchilarga ushbu yondashuvni izchil amalga oshirishni va tadqiqotchilarga uning samaradorligini baholashni qiyinlashtiradi.
Konrad Voychik tomonidan Journal of Teaching and Education jurnalida chop etilgan “O‘rta maktab darajasida ona tilini o‘qitishda integral yondashuv” maqolasida ta’kidlangan yana bir muammo bu turli til ko‘nikmalarining integratsiyalashuvi o‘rtasidagi nomutanosiblikdir. Integrativ yondashuv tilning turli jihatlarini integratsiyalashga qaratilgan, ammo bu o'qish, yozish, gapirish va tinglash kabi o'ziga xos ko'nikmalarni rivojlantirishga e'tibor bermaslikka olib kelishi mumkin. Bu nomutanosiblik o‘quvchilarning umumiy til bilish darajasiga ta’sir qilishi va ularning o‘rganish jarayoniga to‘sqinlik qilishi mumkin.
Bundan tashqari, integrativ yondashuv baholash va baholash nuqtai nazaridan muammolarni keltirib chiqaradi. Anna Shepaniak-Kozak o'zining Lingvaria jurnalida chop etilgan "Akademik o'quv dasturi kontekstida ona tilini integratsiyalashgan o'qitish" maqolasida ta'kidlaganidek, til ko'nikmalari va boshqa komponentlarning integratsiyasini etarli darajada o'lchaydigan baholash vositalarini loyihalash qiyin. . An'anaviy baholash usullari o'quvchilarning til qobiliyatlarini va ularning bilimlarining o'zaro bog'liqligini to'liq qamrab ololmasligi mumkin.
Bular ona tili o‘qitishda integrativ yondashuv bilan bog‘liq bo‘lgan ilmiy-uslubiy muammolarning bir necha misolidir. Adabiyotdagi keyingi tadqiqotlar va muhokamalar ushbu muammolarni hal qilishga qaratilgan bo'lib, o'qituvchilar va o'quv dasturlarini ishlab chiquvchilar uchun ushbu yondashuv samaradorligini oshirish uchun tushuncha va tavsiyalar beradi.
Ona tili o‘qitishda integratsiyaviy yondashuvning ilmiy-uslubiy muammosi bu yondashuvni amalga oshirishda pedagog va tadqiqotchilar duch keladigan muammo va muammolarni anglatadi. U integrativ yondashuvning samaradorligini tahlil qilishni, uning tilni o'rganish natijalariga ta'sirini o'rganishni va potentsial to'siqlar yoki cheklovlarni bartaraf etish strategiyalarini aniqlashni o'z ichiga oladi.
Ona tilini o‘qitishda integrativ yondashuvning yoritilishiga bag‘ishlangan adabiyotlar ko‘payib bormoqda. Tez-tez ko'rib chiqiladigan ba'zi asosiy fikrlar:
1. Nazariy asoslar: Adabiyotda integrativ yondashuvning nazariy asoslari va uning konstruktivizm va sotsial-madaniy nazariya kabi tilni o‘zlashtirish nazariyalari bilan uyg‘unligi o‘rganiladi. Unda turli til komponentlarining integratsiyalashuvi tilni o‘rganishni qanday oshirishi va tilni yaxlit tushunishga yordam berishi muhokama qilinadi.
2. Amalga oshirish strategiyalari: Adabiyotda integrativ yondashuvni amalga oshirish uchun foydalaniladigan turli strategiyalar va texnikalar haqida tushunchalar berilgan. Unda ona tilini o‘qitishda grammatika, lug‘at, adabiyot va madaniyatning integratsiyalashuvini qo‘llab-quvvatlovchi darsni rejalashtirish, o‘quv materiallari va sinfdagi mashg‘ulotlar kabi amaliy mulohazalar ko‘rib chiqiladi.
3. Til oʻrganish natijalariga taʼsiri: Tadqiqotchilar integrativ yondashuvning til oʻrganish natijalariga, jumladan, tilni bilish, savodxonlikni rivojlantirish va madaniy kompetentsiyaga taʼsirini oʻrganib chiqdilar. Adabiyotda til o'rganishni rivojlantirishda an'anaviy yondashuvlar bilan solishtirganda integrativ yondashuvning samaradorligini o'rgangan empirik tadqiqotlar va baholashlar muhokama qilinadi.
4. Qiyinchiliklar va to‘siqlar: Adabiyotda integrativ yondashuvni amalga oshirishda pedagoglar duch kelishi mumkin bo‘lgan qiyinchiliklar va to‘siqlar ham muhokama qilinadi. Bular tegishli o'quv materiallarining etishmasligi, o'qituvchilar va talabalar tomonidan o'zgarishlarga qarshilik, cheklangan o'qitish va kasbiy rivojlanish imkoniyatlari va standartlashtirilgan baholash va o'quv dasturlari tomonidan qo'yilgan cheklovlarni o'z ichiga olishi mumkin.
5. Madaniy va ijtimoiy ta'sirlar: Adabiyotdagi yoritish ko'pincha sinfdan tashqariga chiqadi va ona tili ta'limining kengroq madaniy va ijtimoiy oqibatlarini va integrativ yondashuvni o'rganadi. Unda ona tilini targ‘ib qilish o‘quvchilarning shaxsiyatini shakllantirish, madaniyatni saqlash va umumiy farovonligiga qanday hissa qo‘shishini o‘rganadi.
6. Ilg‘or tajriba va tavsiyalar: O‘qituvchilarning tadqiqot natijalari va tajribalari asosida adabiyotlarda ona tili integral ta’limini tashkil etish bo‘yicha ilg‘or tajriba va tavsiyalar berilgan. Ular orasida o‘quv dasturlarini ishlab chiqish, o‘qitish metodologiyasi, baholash strategiyalari va o‘qituvchilarning malakasini oshirish dasturlari bo‘yicha takliflar mavjud.
Umuman olganda, adabiyotlarda ona tili o‘qitishda integrativ yondashuvning ilmiy-uslubiy muammosi har tomonlama ko‘rib chiqilgan. U ona tili taʼlimida integratsiyaviy yondashuvni ilgari surishdan manfaatdor boʻlgan oʻqituvchilar, tadqiqotchilar va siyosatchilar uchun qimmatli tushuncha va koʻrsatmalar beradi.
Darslik materialiga yordamchi vosita sifatida turli jadvallardan, rasmli
albomlar va tarqatma materiallardan, diapozitiv va diafilmlardan, ovozni yozib
olish vositalaridan foydalanish mumkin15.
Ta’lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
hozirgi davrda muhim ahamiyat kasb etishi barchaga yaxshi ayon. Ammo dars
jarayonida kompyuter texnikasidan hamma vaqt ham foydalanish imkoniyati
bo‘lavermaydi va bu metodik jihatdan to‘g‘ri ham emas. Shunga ko‘ra ona tili fani
to‘garak mashg‘ulotlarida o‘quvchilarning dars jarayonida o‘zlashtirgan nazariy
bilimlarini mustahkamlashda, og‘izaki va yozma nutqlarini rivojlantirishda o‘quvchilarning xohish-istaklari bilan kompyuter texnikasidan ijodiy foydalanish kattasamara beradi. Ta’kidlash joizki, DTS va o‘quv dasturlari uzviylik hamda
uzluksizlik nuqtayi nazaridan tahlil qilinib, optimallashtirilganidan amaliyotchilar
xabardor. Xususan, ona tili fani bo‘yicha 10 soat hajmdagi 10ta mavzu
optimallashtirilgan edi. Shundan 5-sinfda 4 soat, 8-sinfda 1 soat hajmdagi mavzular murakkab deb topilib, ularga takrorlash darslaridan 1 soatdan qo‘shib
berilgan. 9-sinfda esa 5 soat hajmdagi 5ta mavzu murakkab deb topilib, kasb-hunar
ta’limi dasturiga o‘tkazilgan. Optimallashtirilgan mavzular bo‘yicha tayyorlangan
tavsiyalar risola holida hamda elektron nusxada joylarga yetkazilgan.
Amaliyotchilarning metodik qo‘llanmalarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish
maqsadida 5 va 7-sinflar darsligi asosida yaratilgan “O‘qituvchi kitobi”- ning to‘ldirilgan nusxasi qayta nashr qilindi (N. Mahmudov va b. Toshkent, 2011 yil.)
6-sinf bo‘yicha o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma yangidan yaratildi (M.
Abduraimova va b. Toshkent, 2012 yil).
|
| |
